غیبت صغرا: تفاوت میان نسخه‌ها
imported>M.r.seifi منبع یابی+اصلاح پاورقی و منابع بر اساس شیوه ارجاع+اصلاح درجه بندی |
imported>M.r.seifi اصلاح پاورقی و منابع |
||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
==== وضع شیعیان در اواخر غیبت صغری ==== | ==== وضع شیعیان در اواخر غیبت صغری ==== | ||
در سال‌های پایانی دوران غیبت صغری، تشیع در شهرهایی از ایران و از جمله در [[قم]] و [[آوه]] گسترش یافته بود و از سویی، شیعیان، منصب‌هایی حکومتی به دست آورده بودند که قدرت [[خاندان نوبخت]] در [[بغداد]] نمونه‌ای از آن است.<ref>رجوع کنید به:جفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۹۳ق، ص۷۱۸.</ref> آنگونه که مدرسی طباطبایی نوشته است: | در سال‌های پایانی دوران غیبت صغری، تشیع در شهرهایی از ایران و از جمله در [[قم]] و [[آوه]] گسترش یافته بود و از سویی، شیعیان، منصب‌هایی حکومتی به دست آورده بودند که قدرت [[خاندان نوبخت]] در [[بغداد]] نمونه‌ای از آن است.<ref>رجوع کنید به:جفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۹۳ق، ص۷۱۸.</ref> آنگونه که مدرسی طباطبایی نوشته است: | ||
:::در نیمه اول قرن چهارم با به قدرت رسیدن سلسله [[آل بویه]] در ایران و استیلای آنان بر بغداد و [[عباسیان|خلافت عباسی]] و به قدرت رسیدن [[آل حمدان]] در [[شام]]، وضع سیاسی به طور بی‌نظیری به نفع شیعه تغییر کرد و رجال شیعه چنان در همه مناصب و مقامات حکومت جا گرفتند و نفوذ اجتماعی آن مذهب، در چنان حدی بالا رفته بود که مورخان غربی امروز، آن قرن را «قرن شیعه» می‌خوانند.<ref>مدرسی طباطبایی، مکتب در فرایند تکامل، ص۲۳۵</ref> | :::در نیمه اول قرن چهارم با به قدرت رسیدن سلسله [[آل بویه]] در ایران و استیلای آنان بر بغداد و [[عباسیان|خلافت عباسی]] و به قدرت رسیدن [[آل حمدان]] در [[شام]]، وضع سیاسی به طور بی‌نظیری به نفع شیعه تغییر کرد و رجال شیعه چنان در همه مناصب و مقامات حکومت جا گرفتند و نفوذ اجتماعی آن مذهب، در چنان حدی بالا رفته بود که مورخان غربی امروز، آن قرن را «قرن شیعه» می‌خوانند.<ref>مدرسی طباطبایی، مکتب در فرایند تکامل، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۵</ref> | ||
در همین دوره بود که دفاعیه‌هایی چون [[الامامة و التبصرة من الحیرة]] اثر [[علی بن بابویه]] در تثبیت باورهای امامیه نوشته شد و سیر تدوین این کتاب‌ها در سال‌ها و سده‌های بعد با آثاری همچون [[کتاب الغیبة (نعمانی)|کتاب الغیبه]] اثر [[محمد بن ابراهیم نعمانی]] و [[کمال الدین]] اثر [[شیخ صدوق]] استمرار یافت و بدین ترتیب، شیعه دوران غیبت صغری را با استواری پشت سر گذاشت و وارد دوران غیبت کبری شد. | در همین دوره بود که دفاعیه‌هایی چون [[الامامة و التبصرة من الحیرة]] اثر [[علی بن بابویه]] در تثبیت باورهای امامیه نوشته شد و سیر تدوین این کتاب‌ها در سال‌ها و سده‌های بعد با آثاری همچون [[کتاب الغیبة (نعمانی)|کتاب الغیبه]] اثر [[محمد بن ابراهیم نعمانی]] و [[کمال الدین]] اثر [[شیخ صدوق]] استمرار یافت و بدین ترتیب، شیعه دوران غیبت صغری را با استواری پشت سر گذاشت و وارد دوران غیبت کبری شد. | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۲: | ||
*کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۹ق. | *کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۹ق. | ||
*محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی(ع) بر پایه قرآن حدیث و تاریخ، قم، انتشارات دارالحدیث، ۱۳۹۳ش. | *محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی(ع) بر پایه قرآن حدیث و تاریخ، قم، انتشارات دارالحدیث، ۱۳۹۳ش. | ||
*مدرسی طباطبایی، سید حسین، مکتب در فرایند تکامل، | *مدرسی طباطبایی، سید حسین، مکتب در فرایند تکامل، ترجمه هاشم ایزدپناه، تهران: کویر، ۱۳۸۷. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
نسخهٔ ۲۷ ژانویهٔ ۲۰۱۸، ساعت ۱۶:۲۹
| خداشناسی | |
|---|---|
| توحید | اثبات خدا • توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات • صفات فعل |
| فروع | توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه |
| عدل الهی | |
| حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین | |
| نبوت | |
| عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه• اصالت قرآن | |
| امامت | |
| باورها | عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور• رجعت • امامت تنصیصی |
| امامان | امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی |
| معاد | |
| برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان | |
| مسائل برجسته | |
| اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه • ایمان مرتکب کبیره | |
غیبت صغرا به معنای غایب شدن کوتاه مدت است و بنابر آموزه‌های شیعی دورانی است که در آن امام مهدی(عج) زندگانی مخفی داشته و فقط از طریق نمایندگان چهارگانه خود با شیعیان مرتبط بوده است. این دوره از سال ۲۶۰ قمری (۸۷۴م) آغاز و در ۳۲۹ ه.ق (۹۴۱م) پایان می‌پذیرد(حدود ۶۹ سال).
آغاز غیبت صغرا
علمای شیعه درباره زمان پایان غیبت صغرا اختلاف نظر ندارند، ولی در اینکه غیبت صغرا از چه زمانی آغاز شده، میان آنان اختلاف وجود دارد. برخی معتقدند این غیبت با تولد امام زمان شروع شده و برخی دیگر بر این عقیده‌اند که آغاز آن از روز شهادت امام حسن عسکری بوده است.
شیخ مفید (م۴۱۳ ه.ق) در کتاب الارشاد، نظریه اول را پذیرفته و می‌گوید:
- غیبت کوتاه‌تر آن حضرت از زمان تولد ایشان شروع شده و تا زمانی که رابطه شیعیان با ایشان از طریق نمایندگان و واسطه‌ها نیز قطع میشود، ادامه می‌یابد. غیبت طولانی‌تر نیزاز زمان پایان غیبت اول تا روزی که حضرتش قیام خود را با شمشیر آغاز کند، به درازا خواهد کشید.[۱]
طبرسی (م۵۴۸ ه.ق) نیز در کتاب اعلام الوری همین قول را پذیرفته و مدّت غیبت صغرا را هفتاد و چهار سال ذکر کرده است؛[۲]
برخی دیگر از فقیهان و محدّثان بزرگ شیعه و همچنین بسیاری از تاریخ نگاران نیز، آغاز غیبت صغرا را از زمان تولّد حضرت مهدی(ع) محاسبه کرده‌اند.
ولی گروهی دیگر، ابتدای غیبت صغرا را سال ۲۶۰ قمری یعنی سال وفات امام حسن عسکری(ع) گرفتهاند که بدین ترتیب، مدّت غیبت صغرا نزدیک به ۶۹ سال خواهد بود.
نویسنده کتاب تاریخ الغیبة الصغری، در کتاب خود تلاش کرده است با ذکر دلایلی، با ردّ قولی که مبدأ غیبت صغرا را تولّد امام زمان می‌داند، ثابت کند که ابتدای غیبت صغرا، از زمان وفات امام حسن عسکری بوده است. به طور خلاصه وی معتقد است:
تعیین نواب اربعه به عنوان واسطه میان امام زمان و شیعیان، پس از وفات امام حسن عسکری صورت می‌گیرد و از طرف دیگر، وجه تمایز اصلی زمان غیبت صغرا و غیبت کبرا، وجود همین نواب و واسطه‌های ارتباطی است که تنها در زمان غیبت صغرا، عهده‌دار ابلاغ پیام‌های حضرت بوده‌اند و پس از آن، ارتباط حضرت با مردم به کلی قطع میشود. از این رو، باید بگوییم که غیبت صغرا در اصل از زمان وفات امام حسن عسکری و تعیین اولین نایب خاص آغاز میشود.[۳]
مهمترین علت غیبت صغرا
بنابر منابع روایی شیعی، امام یازدهم پس از تولد فرزندش امام مهدی کوشید تا او را از خطرات امنیتی که از ناحیه عباسیان متوجه آن حضرت بود، محفوظ بدارد. محدودیتهای سیاسی و اجتماعی و خطرات امنیتی از زمان مأمون رو به افزایش نهاده بود. از این رو امام حسن عسکری نتوانست آشکارا خبر ولادت فرزند خود را منتشر سازد و تنها شماری از شیعیان نزدیک به خود مانند ابوهاشم جعفری و احمد بن اسحاق و خواهرانش حکیمه و خدیجه را مطلع ساخت.
ارتباط شیعیان با امام
سازمان وکالت
شرایط بحرانی که ائمه(س) در زمان عباسیان با آن روبه رو شدند، ایشان را واداشت تا ابزار جدیدی را برای ارتباطات با شیعیان و اعضای جامعه خود جستجو کنند. مآخذ شیعه امامیه حاکی از آن است که حضرت صادق(ع) امام ششم شیعیان، نخستین امامی است که نظام زیرزمینی ارتباطات (التنظیم- السری) را در جامعه خود به کار گرفت[۴] در زمان امام حسن عسکری(ع) نیز امام از طریق وکلای خود با شیعیان در ارتباط بود.
نواب اربعه
بنابر روایات، امام دوازدهم، در عصر غیبت صغرا پیروان خویش را از طریق چهار نماینده برگزیده خود رهبری می‌کرده که اینان را سفرا میخواندند. نخستین آنها عثمان بن سعید عمری، دوم پسرش محمد، سوم حسین بن روح نوبختی و چهارم علی بن محمد سمری بوده است.
وظیفه عمده سفرا، اجرای وظایف مشخصی بود که پیش از این توسط امامان انجام میگرفت، تا آنان را از فشار سیاسی عباسیان مصون دارند. پدران آن حضرت تا زمان مأمون از این فشارها در رنج بودند، بویژه چون اعتقاد عموم امامیه این بود که امام دوازدهم کسی است که حکومتها را (ستمکاران را با نیروی مسلحانه) سرنگون میسازد (القائم بالامر لازالة الدول)[۵]
از وظایف سفرا این بود که نام و محل زندگی امام را نه تنها از دشمنان، بلکه از شیعیان نیز مخفی دارند. در عین حال بر سفیر لازم میآید که وجود مبارک امام را برای هواداران مورد اعتماد حضرتش باثبات رساند. این نکته را با ذکر خبری از کلینی میتوان تبیین کرد.
روزی عبد اللّه بن جعفر حمیری از نخستین سفیر پرسید: آیا جانشین امام یازدهم را دیده است؟ عثمان بن سعید عمری سفیر امام تأیید کرد که آن حضرت را رؤیت کرده است، ولی افزود که مردم از اینکه از نام او جویا شوند منع شدهاند، زیرا اگر حکومت نام او را کشف کند یقینا میکوشد تا آن حضرت را دستگیر کنند.[۶]
بدین ترتیب نخستین سفیر، دربار خلیفه، معتمد را به این اندیشه واداشت که امام یازدهم بدون جانشین دنیا را ترک گفته است.[۷] بنا به خبر کلینی بنظر میرسد نتیجهای که عباسیان گرفتهاند، امامیه را از تحقیری که در سراسر دوران امامان قبل از آن رنج میبردند آزاد ساخته باشد.[۸]
فعالیتهای سفیران نیز این هدف را دنبال میکرد که جماعت امامیه را از انشعابات بیشتر با اثبات امامت پسر امام عسکری(ع) مصون دارد. به منظور وصول به این هدف اینان آن دسته از گفتارهای پیامبر(ص) و ائمه را که دلالت دارد مجموعه امامان به دوازده ختم میشود که او غیبت خواهد کرد را بکار میگرفتند.[۹]
دیدارهای مستقیم
در برخی منابع حدیثی و تاریخی شیعه نام افراد و چگونگی ملاقات آنان با امام زمان در زمان غیبت صغری گزارش شده است. در میان این منابع میتوان به الکافی کلینی، الغیبه شیخ طوسی، الارشاد شیخ مفید، کمال الدین شیخ صدوق، الخرائج و الجرائح راوندی اشاره کرد. نام برخی از این دیدارکنندگان چنین است: ابراهیم بن عبده نیشابوری و خادم او،[۱۰] ابو الادیان خادم امام حسن عسکری(ع)،[۱۱] ابو سعید غانم هندی،[۱۲] ابو عبدالله بن صالح،[۱۳] ابو محمد حسن بن وجناء نصیبی،[۱۴] ابو نعیم انصاری زیدی،[۱۵] ابو علی محمد بن احمد بن حماد مروزی محمودی،[۱۶] ابو هیثم دیناری.[۱۷][۱۸]
ابراهیم بن ادریس می‌گوید: امام(ع) را پس از درگذشت امام عسکری(ع) دیدم که جوانی بالغ و رشید شده بود و دست و سرش را بوسیدم.[۱۹]
پایان دوره غیبت صغرا
بنابر اجماع علمای شیعه بعد از رحلت علی بن محمد سمری چهارمین نایب خاص حضرت مهدی(ع)، باب نیابت خاصه و وکالت از آن حضرت مسدود گشته و تا روز ظهور، نایب خاصی در میان شیعه نخواهد بود. بدین سان با وفات علی بن محمد سمری، غیبت صغرای امام زمان(ع) که ۷۰ سال طول کشید، به پایان رسید و غیبت کبرای آن حضرت آغاز گردید.
وضع شیعیان در اواخر غیبت صغری
در سال‌های پایانی دوران غیبت صغری، تشیع در شهرهایی از ایران و از جمله در قم و آوه گسترش یافته بود و از سویی، شیعیان، منصب‌هایی حکومتی به دست آورده بودند که قدرت خاندان نوبخت در بغداد نمونه‌ای از آن است.[۲۰] آنگونه که مدرسی طباطبایی نوشته است:
- در نیمه اول قرن چهارم با به قدرت رسیدن سلسله آل بویه در ایران و استیلای آنان بر بغداد و خلافت عباسی و به قدرت رسیدن آل حمدان در شام، وضع سیاسی به طور بی‌نظیری به نفع شیعه تغییر کرد و رجال شیعه چنان در همه مناصب و مقامات حکومت جا گرفتند و نفوذ اجتماعی آن مذهب، در چنان حدی بالا رفته بود که مورخان غربی امروز، آن قرن را «قرن شیعه» می‌خوانند.[۲۱]
در همین دوره بود که دفاعیه‌هایی چون الامامة و التبصرة من الحیرة اثر علی بن بابویه در تثبیت باورهای امامیه نوشته شد و سیر تدوین این کتاب‌ها در سال‌ها و سده‌های بعد با آثاری همچون کتاب الغیبه اثر محمد بن ابراهیم نعمانی و کمال الدین اثر شیخ صدوق استمرار یافت و بدین ترتیب، شیعه دوران غیبت صغری را با استواری پشت سر گذاشت و وارد دوران غیبت کبری شد.
پانویس
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۴۰.
- ↑ طبرسی، إعلام الوری بإعلام الهدی، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۵۹.
- ↑ صدر، تاریخ الغیبة الصغری، ۱۳۹۲ق، ص۳۴۱ به بعد.
- ↑ جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص۱۳۵
- ↑ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۵۶، ۱۰۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۵۴۱.
- ↑ کافی ج۱ص۵۰۵ به نقل از جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص۱۴۰
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۲۹.
- ↑ خبر کامل احادیثی که امامیه در طول غیبت صغری بکار میبردند در کلینی، الکافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۵۳۵-۵۲۵ آمده است
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۵۲؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۲۹
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ص۴۵۷؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۰
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۵۱۵؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۳
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۵۲؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۷
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ص۴۴۳؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۸
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ص۴۷۰؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۵۹؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۴۰
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ص۴۷۰؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۵۹؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۴۰
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ص۴۷۰؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۵۹؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۴۱
- ↑ بیشتر این دیدارها و نام افراد در این اثر آمده است: محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۲۹-۹۸.
- ↑ رجوع کنید به: محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۲۹. کلینی، الکافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۱؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۵۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۲۰؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۲۴۰.
- ↑ رجوع کنید به:جفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۹۳ق، ص۷۱۸.
- ↑ مدرسی طباطبایی، مکتب در فرایند تکامل، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۵
منابع
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفة الائمه، تصحیح: سید هاشم رسولی محلاتی، بیروت: الکتاب، ۱۴۰۱ق.
- جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم.
- جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، تهران، نشر علم، چاپ سوم، ۱۳۹۳ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۰۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبه، تحقیق: عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم، موسسة المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، به کوشش مؤسسه آل البیت، بیروت، دار المفید، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- صدر، سید محمد، تاریخ الغیبة الصغری، بیروت، دار التعارف، چاپ اول، ۱۳۹۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، تحقیق: موسسة آل البیت، قم، موسسة آل البیت، ۱۴۱۷ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ترجمه آیت الله کوه کمره‌ای، قم، اسوه، ۱۳۷۵ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۹ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی(ع) بر پایه قرآن حدیث و تاریخ، قم، انتشارات دارالحدیث، ۱۳۹۳ش.
- مدرسی طباطبایی، سید حسین، مکتب در فرایند تکامل، ترجمه هاشم ایزدپناه، تهران: کویر، ۱۳۸۷.
پیوند به بیرون
- غیبت صغری و نخستین بحرانهای امامیه
- فصلنامه تاریخ اسلام:تشیع در عصر غیبت صغری; تداوم و تحول
- فصلنامه تاریخ اسلام: غیبت صغری و نخستین بحرانهای امامیه