الأمالی به معنای املاها، کتابی به زبان عربی، نوشته شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ ق)، که شامل روایات اخلاقی، اعتقادی و تاریخ اسلام می‌باشد. شیخ مفید، این کتاب را در طول ۷ سال، در ماه‌های رمضان و در ۴۲ جلسه برای یاران خود املاء کرده است. نجاشی، این کتاب را، «الأمالی المتفرقات» نامیده، زیرا از سال ۴۰۴ تا ۴۱۱ ق، املای آن به طول انجامیده است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شیخ مفید |
| موضوع | اخلاقی، اعتقادی و تاریخی |
| زبان | عربی |
| قطع | وزیری |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | کنگره جهانی هزاره شیخ مفید |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م |
امالی نویسی
در کتب تراجم، بیش از ۳۰ کتاب با عنوان «الأمالی» ذکر شده که کتب بزرگانی چون شیخ صدوق، شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی از مشهورترین آن‌هاست. امالی، عبارت است از مطالبی که استاد در مجلس‌ها یا زمان‌های خاص از حفظ یا از روی کتاب خود برای شاگردان می‌خواند و آنها همه مطالب را می‌نویسند، به همین جهت به آن، «المجالس» و «عَرْضُ المجالس»( مطالب عَرضه شده در مجالس) هم می‌گویند.[۱]
زمان و مکان مجلس
احادیث این کتاب در فاصله اول رمضان ۴۰۴ قمری تا ۲۷ رمضان ۴۱۱ در طی ۴۲ مجلس املاء گردیده است. در سالهای ۴۰۵ و ۴۰۶ هجری قمری به علت نامعلومی هیچ مجلسی برگزار نشده است. گویا در سال نخست مجالس همگی در منزل ضمرة ابوالحسن علی بن محمد بن عبدالرحمان فارسی -که از حالات وی چیزی نمی‌دانیم- در زیارَیْن در دَرْب ریاح در بغداد انجام گرفته و در سالهای دیگر این جلسات به مسجد شیخ مفید در درب ریاح منتقل گردیده و درنتیجه عمومی‌تر شده است.[۲]
مجالس بیشتر در ماه رمضان و گاه در ماه شعبان و رجب نیز برپا می‌گشته است و تقریباً به طور مرتب در روز شنبه برگزار می‌شده، ولی گاه در روز چهارشنبه و دوشنبه نیز این مجالس صورت می‌گرفته است.[۳]
در سال ۴۰۷ق. بیش از سایر سال‌ها این جلسات دائر گردیده، ۱۲ جلسه از جلسات امالی به مجالس این سال اختصاص دارد، ولی در سال ۴۰۸ق. دو مجلس برگزار شده است.[۴]
محتوا
کتاب، مشتمل بر ۴۲ مجلس است که مجموع این مجالس، ۳۸۷ روایت را دربرگرفته است. بیشترین روایات (۴۷ روایت)، در مجلس بیست و سوم و کمترین روایات (۴ روایت)، در مجلس سی و یکم ذکر شده است.[۵]
در این کتاب، موضوعات اخلاقی، اعتقادی و تاریخی در قالب روایت ذکر شده است؛ موضوعاتی از قبیل:
- ثبت اعمال انسان توسط فرشته،
- دوست داشتن اهل بیت از اسباب ورود به بهشت،
- منقبت علی(ع) و فاطمه(س) و حسنین و شیعیان آنها،
- فضیلتِ طالبانِ علم،
- بیماری موجب پاکی از گناهان می‌شود،
- در شناخت مقام اهل بیت(ع) و مشروط بودن قبولی اعمال به ولایت،
- نزدیکترین مردم به پیامبر(ص) در روز قیامت،
- ماجرای عثمان و بنی‌امیه و در بیت‌المال آنان را بر دیگران ترجیح دادن و مضروب نمودن عمار،
- بخشی از دعاهای صبح و شام، استغفار نبی اکرم(ص) برای شیعه،
- از جمله مواعظ علی(ع) درباره آرزوی دراز و پیروی از هوای نفس،
- موعظه امام سجاد(ع) درباره محاسبه نفس،
- سخن زید بن علی درباره اهل بیت و عدم خوف وی از ظالمان،
- پندی از محمد بن حنفیه
- دعا پس از فریضه مستجاب است،
- فرمان دادن علی(ع) شیعه خود را به تقیه کردن،
- آخرین خطبه‌ای که پیامبر(ص) ایراد فرمود،
- عرضه کردن ولایت بر همه مخلوقات،
- دشمن علی به مرگ جاهلی می‌میرد،
- روا ساختن حاجات مؤمنین،
- وقتی خدا خیر بندهای را بخواهد او را در دین فقیه می‌گرداند،
- کلام علی(ع) درباره زهد،
- کفاره غیبت کردن،
- فضیلت گریه در مصیبت اهل بیت(ع) و...[۶]
با وجود تنوع موضوعات این کتاب، اما به گفتهٔ محققان، بیشتر آنها در دو محور امامت و اخلاق قرار دارد.[۷]
اعتبار و جایگاه
کتاب أمالی از جمله کتاب‌های معتبر شیخ مفید است. علامه مجلسی درباره این کتاب می‌گوید به نسخه‌هایی بسیار قدیمی از این کتاب دست یافته که دلایل و قرائنی بر صحت و اعتبار آن وجود دارد.[۸] همچنین برخی محققان بر این باورند که در میان آثار شیخ مفید، مهم‌ترین اثر حدیثی وی همین کتاب امالی است.[۹]
ترجمه و چاپ
این کتاب توسط حسین استادولی ترجمه شده و به وسیله انتشارات آستان قدس رضوی به چاپ رسیده و سپس به همت کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، در قم چاپ و منتشر شده است.
پانویس
- ↑ تهرانی، الذریعه، دارالاضواء، ج۲، ص۳۰۶.
- ↑ شبیری، آثار شیخ مفید، ۱۳۷۲ش، ص۱۴۴.
- ↑ شبیری، آثار شیخ مفید، ۱۳۷۲ش، ص۱۴۴.
- ↑ شبیری، آثار شیخ مفید، ۱۳۷۲ش، ص۱۴۵.
- ↑ مفید، امالی مفید، ۱۴۱۴ق، ص۲.
- ↑ مفید، امالی مفید، ۱۴۱۴ق، فهرست کتاب.
- ↑ سیاوشی و محمدی، «امالی‌نویسی در تاریخ حدیث شیعه»، ص۲۲۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۶.
- ↑ سیاوشی و محمدی، «امالی‌نویسی در تاریخ حدیث شیعه»، ص۲۲۰.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
- سیاوشی، کرم و جواد محمدی، «امالی‌نویسی در تاریخ حدیث شیعه»، در فصلنامه شیعه شناسی، شماره ۴۹، بهار ۱۳۹۵ش.
- شبیری، سیدمحمدجواد، «آثار شیخ مفید»، در مجموعه مقالات فارسی کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، شماره ۹۲، قم، کنگره هزاره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر الاخبار أئمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- مفید، محمد بن نعمان، الامالی، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ق.
پیوند به بیرون