الامالی (شیخ طوسی)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شیخ طوسی |
| موضوع | اخلاقی، اعتقادی و تاریخی |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دار الثقافة و دار الکتب الاسلامیة |
الأمالی کتابی به زبان عربی، تألیف محمد بن حسن طوسی(متوفای ۴۶۰ ق). این کتاب، شامل روایاتی است که شیخ طوسی در نجف اشرف طی جلسات منظمی برای شاگردان خود املاء کرده است. اولین مجلس کتاب، در سال ۴۵۵ق، بوده و آخرین آنها در سال ۴۵۸ق، برگزار شده و از مجلس ۱۹ تا پایان کتاب روزهای جمعه بوده که تاریخ دقیق آنها در ابتدای هر مجلس ذکر شده است.
امالی شیخ طوسی از مشهورترین کتاب‌های امالی دانسته شده است.
تعریف امالی
امالی عبارت است از مطالبی که استاد در مجلس‌ها یا زمان‌های خاص از حفظ یا از روی کتاب خود برای شاگردان می‌خواند و آنها همه مطالب را می‌نویسند، لذا به آن «المجالس» و «عرض المجالس» هم می‌گویند.[۱] در میان بیش از ۳۰ کتاب به نام امالی از کسانی چون شیخ صدوق و شیخ مفید، امالی شیخ طوسی از مهم‌ترین و ارزشمندترینِ آنها محسوب شده است.[۲]
تاریخ نگارش
گفتارهای شیخ طوسی از سال ۴۵۵ق آغاز و در ۹ ذی‌الحجه سال ۴۵۸ق پایان پذیرفته است.[۳] یعنی تألیف این کتاب در دوره‌ای بوده که فعالیت‌های علمی و اجتماعی شیخ طوسی احتمالا بر اثر کهولت سن (در سن حدود هفتادسالگی) و فرسودگی حاصل از هجرت (از بغداد به نجف) کاسته شده بود.[۴] ولی از آن جا که شیخ روحیه‌ای خستگی‌ناپذیر داشت، به فعالیت‌های علمی متناسب با شرایط خود یعنی امالی‌نویسی روی آورد که توان کم‌تری از او می‌گرفت.[۵]
شمار روایات کتاب
کتاب حاضر دارای ۱۵۳۷ روایت است که در ۴۶ مجلس تنظیم شده‌اند و برای روایات شماره مسلسل زده شده و روایات هر مجلس نیز، شماره ردیف خورده است.[۶]
نسبت کتاب به مؤلف
امالی شیخ طوسی دو بخش دارد. بخش نخست هجده مجلس است و با توجه به آن که شیخ طوسی در این بخش استادان و مشایخ خود را ذکر می‌کند، روشن می‌شود که این بخش املای خود شیخ طوسی است.[۷] این مجالس را فرزند فرزندِ شیخ طوسی، ابو علی طوسی نیز پس از درگذشت شیخ طوسی، دوباره بر شاگردان خویش املا نموده است.[۸] بخش دوم از مجلس نوزده تا پایان کتاب (یعنی مجلس چهل و ششم) است که در آن فرزند شیخ طوسی، املاکننده است و نامش در آغاز سندها آمده و به همین خاطر، به این بخش کتاب، امالی ابن الشیخ گفته‌اند؛[۹] در حالی که به تصریح آقابزرگ طهرانی، این تصور درست نیست و تمام این کتاب، املاء شیخ به شاگردانش (که یکی از آنها ابو علی بوده) است.[۱۰]
روش تألیف و محتوای کتاب
گر چه کتاب «الأمالی»، ترتیب موضوعی ندارد و از این جهت، به دست آوردن یک موضوع خاص در کتاب مشکل به نظر می‌رسد، اما با نگاهی گذرا به کتاب، خواننده درمی‌یابد که روایات اثباتِ ولایت و فضایل امیرالمؤمنین(ع)، حجم زیادی از کتاب را در بر گرفته است.
شیخ طوسی، با دقت، تمام سلسله سند روایات را ذکر کرده و روایت مرسله یا مقطوعه در میان آنها اندک است، لذا می‌توان چنین گفت که امالی شیخ طوسی، حاوی روایات منتخبی است که شیخ از بین هزاران روایت که در اختیار داشته انتخاب نموده است.
کتاب «الأمالی»، از حیث تنوع موضوعات، بسیار جالب است؛ چرا که موضوعاتی همچون اصول دین و معرفت خدا، فضایل معصومین و سیره نبوی،ادعیه مأثوره(دعاهای نقل شده از معصومان) و وقایع تاریخی و سیاسی، مانند هجرت به حبشه و مقتل امام حسین(ع) و قیام مختار را در برمیگیرد.
در کنار روایات مربوط به امور مزبور، روایات اخلاقی در موضوعات گوناگون و روایات آداب، مانند آداب خوردن و آشامیدن و آداب مسجد نیز به چشم می‌خورد.[۱۱] [۱۲]
منابع نقل
امالی شیخ طوسی به شدت مبتنی بر امالی‌های قبلی است. و تقریبا یک چهارم آن از امالی شیخ مفید است. [۱۳] از جمله اساتید شیخ طوسی، در این کتاب، این افرادند:
- شیخ مفید، در مجلس‌های ۱ تا ۹ و ۴۵؛
- ابوالمفضل شیبانی، در مجلس‌های ۱۶ تا ۳۲ که مجلس‌هایی کوتاه و مختصر است؛
- ابن صلت اهوازی، در مجلس‌های ۴ و ۱۲ و ۴۱ تا ۴۴؛
- ابن غضائری، در مجلس‌های ۱۵ و ۳۲ و ۳۳ و ۳۴ و ۳۸ و ۴۰؛
- حسین بن ابراهیم قزوینی، در مجالس ۳۵ تا ۳۸؛
- ابن شاذان قمی، در مجالس ۳۸ و ۴۲.[۱۴]
بقیه مجالس نیز از یک یا چند شیخ روایت شده که روایات هر شیخ، در مجموعه‌ای جدای از دیگری آمده است.
چاپ‌ها و ترجمه‌ها
این کتاب به تحقیق محققان مؤسسهٔ بعثت و در انتشارات دارالثقافه (قم) در سال ۱۴۱۴ق چاپ شده است.[۱۵] چاپ دیگر کتاب به تصحیح بهراد جعفری و علی اکبر غفاری و به همت دار الکتب الاسلامیه (تهران) در سال ۱۳۸۱ش انجام شده است.[۱۶]
- امالی شیخ طوسی توسط صادق حسن زاده در ۲ جلد به زبان فارسی ترجمه و از سوی نشر هادی در سال ۱۳۹۷ش. چاپ شده است. [۱۷]
پانویس
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۰۶.
- ↑ انصاری قمی، «امالی شیخ طوسی»، ص۱۵۶.
- ↑ انصاری قمی، «امالی شیخ طوسی»، ص۱۵۶.
- ↑ انصاری قمی، «امالی شیخ طوسی»، ص۱۵۶.
- ↑ انصاری قمی، «امالی شیخ طوسی»، ص۱۵۶.
- ↑ کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ سیاوشی و محمدی، «امالی‌نویسی در تاریخ حدیث شیعه»، ص۲۲۱؛ https://www.shiitestudies.com/article_18737.html.
- ↑ سیاوشی و محمدی، «امالی‌نویسی در تاریخ حدیث شیعه»، ص۲۲۱.
- ↑ سیاوشی و محمدی، «امالی‌نویسی در تاریخ حدیث شیعه»، ص۲۲۱.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۰۹.
- ↑ محمدرضا انصاری قمی، امالی شیخ طوسی.
- ↑ کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ پاکتچی، نقد متن، ۱۳۹۱ش، ص۲۵۹.
- ↑ امالی طوسی، ۱۴۱۴ق، ص۲۴.
- ↑ طوسی، امالی، ۱۴۱۴ق، سراسر اثر.
- ↑ طوسی، امالی، ۱۳۸۱ش، سراسر اثر.
- ↑ https://www.mazhabbook.ir/خریدکتاب-ترجمه-امالی-شیخ-طوسی-۲-جلدی-شیخ-طوسی-صادق-حسن-زاده-اندیشه-هادی
- ↑ https://ketab.ir/book/b1816db2-f21e-4978-a776-6166d76a5f92
منابع
- پاکتچی، احمد، نقد متن، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ۱۳۹۱ش.
- طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافة، ۱۴۱۴ق.
- مرکز تحقیقات کامپیوتری نور، نرم افزار آثار شیخ طوسی.
- انصاری قمی، محمدرضا، «امالی شیخ طوسی»، در مجلهٔ کیهان اندیشه، شماره ۵۶، مهر و آبان ۱۳۷۳ش.
پیوند به بیرون