المحاسن (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | احمد بن محمد بن خالد برقی (متوفای ۲۷۴ق) |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دار الکتب الاسلامیه |
المحاسن از کتاب‌های روایی شیعه اثر احمد بن محمد بن خالد بَرقی متوفای ۲۷۴ق است. وی از عالمان شیعه است و کتابش به «محاسن برقی» شهرت دارد. برقی، مجموعه روایاتی را با موضوعات مختلف از قبیل فقه و اخلاق در این کتاب گرد آورده است.
مؤلف کتاب
ابوجعفر احمد بن محمّد بن خالد بن عبد الرّحمان بن علی برقی از راویان و فقیهان شیعه در قرن سوم هجری و از یاران امام جواد(ع) و امام هادی(ع)است هرچند در اسناد موجود، سندی روشن به چشم نمی‌خورد که گواه بر روایت بی‌واسطۀ او از این دو امام باشد. تاریخ دقیق ولادت او معلوم نیست ولی او روایات اندکی را بی‌واسطه از ابن ابی عمیر (متوفی۲۱۷ق) و بزنطی (متوفی۲۲۱ق) نقل کرده در حالی که روایات بی‌واسطه‌اش از ابن فضّال(متوفی۲۲۴ق) و حسن بن محبوب (متوفی۲۲۴ق) بسیار است و از این رو می‌توان حدس زد که ولادتش پس از ۲۰۰ق بوده است. جز این کتاب، چند اثر دیگر در حدیث، جغرافیا و جز آن به برقی نسبت داده‌اند.
اعتبار کتاب
این کتاب از منابع روایی کهن شیعه است و اعتباری بسیار نزد علمای شیعه دارد و برخی آن را در ردیف کتب اربعه شمرده‌اند. کتاب محاسن از منابع مهم کافی، معتبرترین کتاب روایی شیعه، تالیف ثقة الاسلام کلینی است و وی بسیار از محاسن، روایت نقل کرده است.[۱]
سخنان بزرگان درباره کتاب
- شیخ صدوق در تدوین کتاب من لا یحضره الفقیه از کتاب محاسن استفاده کرده است. او در مقدمه کتاب می‌نویسد: «من احادیث این کتاب [من لایحضر] را از منابع مطمئنی اخذ کرده‌ام که در میان فقهای شیعه مشهورند و فقها بدانها استناد و به آنها مراجعه می‌کنند؛ مانند... کتاب المحاسن نوشته احمد بن ابی عبد اللّه برقی.»[۲]
- ابن ادریس حلی در آخر کتاب السرائر در بخش مستطرفات، محاسن را از اصول روایی مورد اعتماد شیعه دانسته است.[۳]
- قاضی نورالله شوشتری این کتاب را به عنوان پنجمین کتاب معتبر شیعه و در ردیف کتب اربعه شمرده است.[۴]
- محمدتقی مجلسی پدر علامه مجلسی در شرح فارسی بر کتاب من لا یحضره الفقیه می‌گوید: «کتاب محاسن نزد ما هست و چنان‌که مشایخ نقل کرده‌اند، مؤلف آن بسیار بزرگ، ثقه و مُعتَمَدٌ علیه(مورد اعتماد) بوده است و آنچه هم اکنون از کتاب موجود است، شاید ثُلث(یک سوم) آن باشد.»[۵]
ابواب کتاب
اصل کتاب المحاسن مجموعه بزرگی شامل حدود صد بخش (یا کتاب) بوده و از آن با تعبیر «کتب المحاسن» یاد کرده‌اند.[۶] این کتاب مجموعه جامعی از روایات شیعی با موضوعات گوناگون از جمله فقه و علل شرعیه، آداب، حکمت، توحید و اصول و فروع دین بوده است.
آنچه از این کتاب به دست ما رسیده تنها بخشی از این جامع حدیثی، دربردارنده ۲۶۰۴ حدیث در ۱۱ کتاب به شرح زیر است:
- کتاب الأشکال و القرائن، شامل روایاتی که در آنها اعداد ۳ تا ۱۰ بکار رفته و همچنین وصایای پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) آن حضرت.(۵۱ حدیث)
- کتاب ثواب الأعمال، شامل روایاتی درباره اجر و پاداش انواع اعمال خیر.(۱۵۲ حدیث)
- کتاب عقاب الأعمال، روایاتی پیرامون گناه و مجازات انواع اعمال ناپسند.(۱۴۳ حدیث)
- کتاب الصَفوَة و النور و الرّحمة، شامل روایاتی درباره مقام و منزلت رسول خدا(ص) و اهل بیت(ع) آن حضرت و شیعیان آنان.(۲۰۱ حدیث)
- کتاب مصابیح الظُلَم، در بر دارنده مباحث شناخت و معرفت حق.(۴۶۷ حدیث)
- کتاب العِلَل، شامل علل احکام شرعی.(۱۳۰ حدیث)
- کتاب السفر، شامل احکام و روایاتی درباره سفر.(۱۶۰حدیث)
- کتاب المَآکل، پیرامون احکام خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها.(۹۷۹ حدیث)
- کتاب الماء، شامل احکام آب‌ها.(۱۱۴ حدیث)
- کتاب المَنافع، شامل احکام استخاره و مشورت.(۳۳ حدیث)
- کتاب المَرافق، شامل احکام منزل و نظافت و وسایل رفت و آمد.(۱۷۴ حدیث)[۷]
نخستین روایت کتاب المحاسن از امام صادق(ع) درباره دعا، شکر و توکل است. در فرازی از آن امام صادق(ع) به معاویة بن وهب فرمود: ای معاویه آن را که سه چیز نصیب گشته از سه چیز بی نصیب نمانده است هر که را توفيق دعا داده شده مستجاب شدن دعایش نیز داده شده و هر كه را توفیق سپاسگزاری نعمت داده شده افزایش نعمت نیز نصیبش گشته است و آن را که توکل داده شده به انجام کارها و کفایت امور زندگی‌اش دست یافته است.كه خدای متعال در قرآن‌اش می‌فرمايد: هر که بر خدا توکل کند خدا او را بس است(آیه ۳ سوره طلاق) و می‌فرمايد: اگر سپاسگزای كردید بطور حتم نعمتم را بر شما افزون کنم(آیه ۷ سوره ابراهیم) و می‌فرمايد: از من بخواهيد(دعا کنید) تا دعایتان را مستجاب کنم.(آیه ۶۰ سوره غافر) [۸] روایت پایانی کتاب از امام صادق(ع) در باره حکم استفاده از دندان گوسفند به جای دندانی که از انسان افتاده است که امام فرمود اگر گوسفند ذبح شرعی شده باشد اشکالی ندارد. [۹]
مقایسه با سایر جوامع حدیثی
| جوامع مهم حدیثی شیعه | مؤلف | متوفای | تعداد احادیث | توضیحات |
|---|---|---|---|---|
| المحاسن | احمد بن محمد برقی | ۲۷۴ق | حدود ۲۶۰۴ | مجموعه روایاتی با موضوعات مختلف مانند فقه و اخلاق |
| کافی | محمد بن یعقوب کلینی | ۳۲۹ق | حدود ۱۶۰۰۰ | اقسام احادیث اعتقادی، اخلاقی، آداب و فقهی |
| کتاب من لایحضره الفقیه | شیخ صدوق | ۳۸۱ق | حدود ۶۰۰۰ | احادیث فقهی |
| تهذیب الاحکام | شیخ طوسی | ۴۶۰ق | حدود ۱۳۶۰۰ | احادیث فقهی |
| الاستبصار فیما اختلف من الاخبار | شیخ طوسی | ۴۶۰ق | حدود ۵۵۰۰ | احادیث فقهی |
| الوافی | فیض کاشانی | ۱۰۹۱ق | حدود ۵۰۰۰۰ | دربردارنده احادیث کتب اربعه با حذف مکررات و شرح بعضی از آنها |
| وسائل الشیعه | شیخ حر عاملی | ۱۱۰۴ق | ۳۵۸۵۰ | احادیثِ فقهی کتب اربعه و بیش از هفتاد کتاب حدیثی دیگر |
| بحارالانوار | علامه مجلسی | ۱۱۱۰ق | حدود ۸۵۰۰۰ | جمع‌آوری اکثر روایات معصومین در موضوعات مختلف |
| مستدرک الوسائل | میرزا حسین نوری | ۱۳۲۰ق | ۲۳۵۱۴ | تکمیل احادیث فقهی وسائل الشیعه |
| سفینة البحار | شیخ عباس قمی | ۱۳۵۹ق | ۱۰ جلد | ارائه فهرستی موضوعی بر اساس الفبا برای کتاب بحار الانوار |
| مستدرک سفینة البحار | شیخ علی نمازی | ۱۴۰۵ق | ۱۰ جلد | تکمیل سفینة البحار |
| جامع احادیث شیعه | آیت الله بروجردی | ۱۳۸۰ق | ۴۸۳۴۲ | گردآوری و باب‌بندی احادیث فقهی شیعه |
| میزان الحکمه | محمدی ری شهری | معاصر | ۲۳۰۳۰ | ۵۶۴ عنوان غیر فقهی |
| الحیات | محمدرضا حکیمی خراسانی | معاصر | ۱۲ جلد | ۴۰ فصل در موضوعات مختلف فکری ـ عملی |
نشر و چاپ
این کتاب، در دو جلد در دارالکتب الاسلامیه قم، سال ۱۳۷۱ ق. در دو جلد و ۶۴۴ صفحه با قطع وزیری چاپ و منتشر شده و بار دیگر در مجمع جهانی اهل بیت تحقیق و در دو جلد به چاپ رسیده است.
پانویس
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج ۱، مقدمه کتاب.
- ↑ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص۴.
- ↑ حلی، مستطرفات سرائر، ۱۴۱۱ق، ص۶۴۱.
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج ۱، ص۱۰.
- ↑ مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج ۱، ص۱۹۳.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۷۷.
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، فهرست کتاب
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۳.
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۲، ص۶۴۴.
منابع
- برقی، احمد بن محمد، المحاسن، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۱ق.
- حلی، ابن ادریس، مستطرفات السرائر، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۱ق.
- صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین.
- مجلسی، محمد تقی، لوامع صاحبقرانی، قم، اسماعیلیان.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق شبیری زنجانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۵ش.
پیوند به بیرون