الاختصاص (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| موضوع | کلام، تاریخ |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید |
| نسخه الکترونیکی | http://lib.eshia.ir/11001 |
الإختصاص کتابی به زبان عربی و مجموعه‌ای متنوع از احادیث معصومان(ع) در حوزه عقاید، سیره و تاریخ، حکمت و اندرز، اخلاق و آداب، فضایل اهل بیت و نقایص مخالفان آنان، معجزات و کرامات. درباره نویسنده کتاب، اختلاف نظر هست و از شیخ مفید، جعفر بن حسین المؤمن و أبو علی عمران به‌عنوان نویسنده نام برده‌اند. برخی، این کتاب را به نویسنده‌ای ناشناخته منتسب کرده‌اند. در این میان شهرت انتساب الاختصاص به شیخ مفید از دیگران بیشتر است.
موضوع کتاب
کتاب «الإختصاص» موضوع واحدی ندارد و مؤلف در مقدمه کتاب به این نکته اشاره کرده است. وی می‌گوید:
- «این کتاب را تألیف و تصنیف کرده، در گردآوری‌اش زحمت بسیار کشیدم و در آن گونه‌های مختلف احادیث و روایات برجسته و آثار نیکو و حکایات در موضوعات بسیار در مدح افراد و فضیلت آنان و مراتب علما و درجات و فهم آنها وارد کردم.»[۱]
مؤلف کتاب
عمده‌ترین بحث درباره این کتاب، مسأله نویسنده آن است. دست‌کم ۴ نظر درباره مؤلف کتاب وجود دارد:
- شیخ مفید
- جعفر بن حسین المؤمن
- أبو علی أحمد بن الحسین بن أحمد بن عمران
- مؤلف مجهول
شیخ مفید
علامه مجلسی[۲]، شیخ حر عاملی[۳]، محقق بحرانی[۴]، شیخ انصاری[۵] و امام خمینی[۶] این نظر را پذیرفته‌اند.
جعفر بن حسین المؤمن
صاحب کشف الحجب این نظر را به فردی مجهول نسبت می‌دهد.[۷]
ابو علی احمد بن الحسین بن احمد بن عمران
آقا بزرگ تهرانی[۸] و سید محسن امین[۹] معتقدند که نویسنده اصلی کتاب، أبوعلی احمد بن الحسین بن احمد بن عمران بوده و شیخ مفید فقط این کتاب را خلاصه کرده است.
مؤلف مجهول
از باورمندان به این نظر، آیت الله خویی است.[۱۰] سید جواد شبیری زنجانی نیز این نظر را پذیرفته و با بررسی متن و سند و دقت در محتوای کتاب، به طور قطعی انتساب این کتاب به شیخ مفید را منتفی می‌داند. دلایل وی از این قرار است:
- هیچ یک از مصادر اولیه، مانند فهرست شیخ طوسی و نجاشی و معالم العلماء ابن شهر آشوب این کتاب را برای شیخ مفید ذکر نکرده‌اند؛ حال آن که برخی از ایشان، به ویژه نجاشی درصدد آن بوده که هرچه تألیف از شیخ مفید بوده، به طور کامل ذکر کنند.[۱۱]
- عواملی که گمانه تعلق این کتاب به شیخ مفید را به وجود آورده (از جمله: عبارت آغازین کتاب، نقل روایت از استادانِ شیخ مفید، تصدیق عالمان بزرگ بر این که این کتاب از شیخ مفید است)، هیچ کدام قابل قبول نیست.[۱۲]
- برخی از قسمت‌های کتاب اختصاص با آرای شیخ مفید تنافی دارد. هم‌چنان که میان سبک کتاب اختصاص با سبک تألیفات شیخ مفید اختلافات بسیاری است.[۱۳]
برخی از پژوهشگران نیز، ضمن پذیرفتن این نظر که این کتاب قطعاً از شیخ مفید نیست، معتقدند که «اختصاص» در اصل، دفتر یادداشت یکی از دانشمندان نسبتا متقدم و قدیمی حدیث بوده که بعدا در حکم یک کتاب وسیله متأخران نام‌گذاری شده است.[۱۴] چنان‌که خود سید جواد شبیری نیز در برخی سخنانش این مطلب را احتمال داده است.[۱۵]
شیوه نگارش
مؤلف در این کتاب مانند کتابهای روایی، مطالب را با ذکر سند آورده است. در ذکر اسناد کتاب، روش یا سبک خاصی انتخاب نشده و هیچ وحدت رویه‌ای در میان آنها نیست. از روایت‌های مرسل که مستقیم از امام آغاز شده، تا روایاتی که با ۸ واسطه به امام معصوم متصل می‌شود، در این کتاب وجود دارد. گاهی هم روایات را بدون سند آورده است.[۱۶]
ساختار و محتوا
کتاب، یک مقدمه چند سطری دارد و بعد از آن مطالب کتاب با دو روایت در فضل علم آغاز می‌شود و سپس روایاتی درباره شرطة الخمیس و بعد احادیثی درباره فضایل علما و آنگاه درباره اصحاب ائمه(ع) می‌آید؛ روایاتی درباره حوادث پس از وفات پیامبر(ص)، مناظره ابوحنیفه با امام صادق(ع)، قصیده فرزدق، اقوال برخی از حکما و وصایای لقمان حکیم، از دیگر موضوعاتی است که در این کتاب نقل شده است.
نسخه‌های خطی
- نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی که تاریخ نگارش آن سال ۱۰۵۵ق است.
- نسخه شیخ حر عاملی موجود در کتابخانه شیخ محمد سماوی در نجف که تاریخ نگارش آن ۱۰۸۷ق است.
ترجمه و چاپ‌ها
کتاب الاختصاص توسط حسین صابری تحقیق و ترجمه شده است. برخی از چاپ‌های الاختصاص به این شرح است:
- قم، ۱۴۱۳ق. با تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری، کنگره هزاره شیخ مفید.
- نجف، ۱۳۹۰ق. چاپ حیدریه، با تحقیق سید مهدی خرسان.
- تهران، ۱۳۹۰ش، انتشارات علمی فرهنگی.
- تهران، ۱۳۷۹ق، مکتبه صدوق، به تحقیق علی‌اکبر غفاری که جامعه مدرسین نیز همان را بازچاپ کرده است.
پانویس
- ↑ مفید، الإختصاص، ۱۴۱۴ق، مقدمه کتاب.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۷
- ↑ حر عاملی، الفصول المهمة، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۷.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۱۲، ص۴۰۱.
- ↑ شیخ انصاری، کتاب الطهارة، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۹۰
- ↑ خمینی، المکاسب المحرمة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۴۱۷.
- ↑ به نقل از الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۶۰.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۶۰
- ↑ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۵۱۲.
- ↑ خویی، معجم رجال الحديث و تفصيل طبقات الرجال، ۱۴۱۳ق، ج۸، ص۱۲۹.
- ↑ شبیری زنجانی، «شیخ مفید و کتاب الاختصاص»، ص۲۰۱.
- ↑ شبیری زنجانی، «شیخ مفید و کتاب الاختصاص»، ص۲۰۱-۲۲۰.
- ↑ شبیری زنجانی، «شیخ مفید و کتاب الاختصاص»، ص۲۱۹..
- ↑ انصاری، کتاب الاختصاص منسوب به شیخ مفید.
- ↑ شبیری زنجانی، «شیخ مفید و کتاب الاختصاص»، ص۲۱۱.
- ↑ کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
منابع
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت،دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.
- بحرانی، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۵ق.
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، قم، اسماعیلیان قم و کتابخانه اسلامیه تهران، ۱۴۰۸ق.
- خمینی، سید روح‌الله موسوی، المکاسب المحرمه، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، ۱۴۱۵ق.
- دزفولی، مرتضی، کتاب الطهاره، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ۱۴۱۵ق.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، الفصول المهمة فی أصول الأئمة (تکملة الوسائل)، قم، مؤسسه معارف اسلامی امام رضا، ۱۴۱۸ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- مفید، محمد بن نعمان، الاختصاص، تحقیق علی‌اکبر غفاری، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
- انصاری، حسن، «نمونه ای از دفاتر محدثان: کتاب الاختصاص منسوب به شيخ مفيد»، سایت بررسی‌های تاریخی، تاریخ درج مطلب: دوشنبه ۲۸ آبان ۱۳۸۶ش، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۲ش.
پیوند به بیرون