دانشنامه قرآن و حدیث مجموعه‌ای ۱۸ جلدی، تألیف محمد محمدی ری‌شهری و جمعی از پژوهشگران مؤسسه دارالحدیث که دربردارنده موضوعات و مدخل‌های دینی با استفاده از آیات و روایات است. این دانشنامه به زبان عربی و فارسی بوده و به شیوه الفبایی-موضوعی تنظیم شده است. از دانشنامه قرآن و حدیث تا سال ۱۳۹۵ش، ۱۸ جلد منتشر شده و چاپ آن ادامه دارد.
«موسوعة معارف الکتاب و السنة» عنوان ترجمه‌شده دانشنامه قرآن و حدیث در ۱۰ جلد است.
 جلد هجدهم دانشنامه قرآن و حدیث | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | موسوعة معارف الکتاب و السنة |
| نویسنده | محمد محمدی ری‌شهری |
| موضوع | موضوعات و مدخل‌های دینی |
| سبک | دائرةالمعارف |
| زبان | عربی - فارسی |
| به کوشش | مؤسسه دارالحدیث |
| تعداد جلد | ۱۸ جلد |
| ترجمه به دیگر زبان‌ها | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دار الحدیث |
| محل نشر | قم |
| ترجمه فارسی | |
| مترجم | حمیدرضا شیخی |
نویسنده
دانشنامه قرآن و حدیث، زیر نظر محمد محمدی ری‌شهری، متولد ۱۳۲۵ش در شهر ری نگاشته شده است. ری‌شهری پس از پایان تحصیلات ابتدایی، در سال ۱۳۳۹ش، وارد حوزه علمیه شهر ری شد و در سال ۱۳۴۰ش، برای ادامه تحصیل به قم رفت و تا زمان انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ش به جز مدّت کوتاهی که به دلایل سیاسی به حوزه‌های علمیه مشهد و نجف مهاجرت کرد، به تحصیل و تدریس در حوزه علمیه قم اشتغال داشت.[۱]
آغاز نگارش
نگارشِ «دانشنامه قرآن و حدیث» همزمان با تأسیس «دار الحدیث»، با هدف تکمیل میزان الحکمة و با همان ترتیب موضوعی-الفبایی (بر اساس ریشه عربی کلمات) آغاز شد. جلدهای نخستین آن که از ۱۳۸۴ش منتشر شد، «دانشنامه میزان الحکمة» نام داشت؛ امّا به‌دلیل تفاوت‌های کمّی و کیفی این کتاب با میزان الحکمة، پس از پایان‌یافتن حرف «باء»، در آستانه انتشار ویرایش دوم، نام «دانشنامه قرآن و حدیث» برای آن انتخاب شد.[۲]
مراسم رونمایی
آیین رونمایی از «دانشنامه قرآن و حدیث» به زبان عربی و فارسی و همچنین مجموعه «موسوعة معارف الکتاب و السنة» که ترجمه کامل آن به زبان عربی است، با حضور رئیس وقت مجلس شورای اسلامی در ۱۴ مهر سال ۱۳۹۰ش در مؤسسه دارالحدیث در قم برگزار شد.[۳]
مراحل تحقیق و تدوین
تدوین دانشنامه قرآن و حدیث بر اساس آیین‌نامه دانشکده علوم و معارف حدیث تنظیم شده و آغاز و انجام آن این‌گونه شکل می‌گیرد که پژوهشگر در مرحله ابتدایی، آیات و احادیث مربوط به یک مدخل را گردآوری می‌کند و دسته‌بندی آن چندین بار تنظیم می‌شود.[۴]
سپس حاصل کار برای نقد و ارزیابی به دو کارشناس متخصص ارائه می‌گردد. در مرحله بعد، محمدی ری‌شهری وظیفه نگارش درآمدها و تحلیل‌های مورد نیاز را بر عهده دارد و آماده‌سازی و تدوین نهایی را نویسندگان و پژوهشگران دارالحدیث انجام می‌دهند.[۵]
ساختار
مجموعه دانشنامه قرآن و حدیث، بر اساس شیوه الفبایی موضوعی به گزارش احادیث مرتبط با موضوعات پرداخته و در ابتدای هر مدخل، پس از معانی لغوی و اصطلاحی آن، به تبیین سرفصل‌های اصلی مدخل و تشریح آن می‌پردازد. از این مجموعه تا سال ۱۳۹۵ش، ۱۸ جلد انتشار یافته و مدخل‌های مطرح‌شده در این مجلدات به این ترتیب است:
- جلد اول: ایثار؛ استئثار (ویژه‌خواری، انحصارطلبی)؛ اجاره (پیمانکاری)؛ اَجل؛ آخرة.
- جلد دوم: اِخاء (برادری)؛ ادب؛ اذان؛ ایذاء (آزاررسانی).
- جلد سوم: تاریخ؛ اَرض (زمین)؛ اُسرة (خانواده).
- جلد چهارم: اُسوة (الگو)؛ مواساة؛ اَکل (غذا خوردن).
- جلد پنجم: اُلفة (همدلی)؛ اللّه (خدا).
- جلد ششم: اَمل (آرزو)؛ امامة.
- جلد هفتم: اُمّة؛ اَمانة؛ اَمنیة.
- جلد هشتم: ایمان؛ اُنس.
- جلد نهم: انسان؛ اهل البیت.
- جلد دهم: تأنّی (درنگ‌ورزیدن)؛ آفة (آسیب).
- جلد یازدهم: بحر (دریا)؛ بُخل (تنگ‌نظری)؛ بدعة.
- جلد دوازدهم: ابدال؛ اوتاد؛ اقطاب؛ بَداء؛ برّ (نیکی)؛ برکة.
- جلد سیزدهم: برهان؛ بَسمَله؛ بشاشة و بِشْر (گشاده‌رویی و خوش‌رویی)؛ بصیرة؛ بُغض (کینه و نفرت).
- جلد چهاردهم: بُکاء (اشک‌ریختن)؛ بَلَد (سرزمین)؛ بلوغ؛ بلاغة (رسایی و شیوایی گفتار).
- جلد پانزدهم: تبلیغ؛ بلاء (آزمایش الهی).
- جلد شانزدهم: بُهتان؛ مباهله (نفرین کردن به یکدیگر)؛ بیعة.[۶]
- جلد هفدهم: تجارت؛ توبه.[۷]
- جلد هجدهم: توبه؛ ثغر (مرز)؛ ثواب (پاداش).[۸]
ویژگی‌ها
به اعتقاد ری‌شهری در مقدمه کتاب، دانشنامه قرآن و حدیث امتیازاتی چون روش‌مندبودن، آوردن احادیث در کنار قرآن، جامعیت، اختصار، مستندبودن، موضوع‌بندی درختی، ارزیابی و جمع‌بندی، نمایه‌سازی و شناسنامه‌دار بودن را داراست.[۹]
پانویس
- ↑ «نگاهی کوتاه به زندگی‌نامه محمدی ری‌شهری»، پایگاه رسمی محمد محمدی ری‌شهری.
- ↑ دانشنامه قرآن و حدیث (فارسی-عربی)، سایت انتشارات دار الحدیث.
- ↑ دانشنامه قرآن و حدیث رونمایی شد، خبرگزاری رسمی حوزه.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ج۱، ص۸۷و۹۰.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ج۱، ص۸۷و۹۰.
- ↑ مروری بر کتاب «موسوعة معارف الکتاب و السنة»، سایت ایکنا.
- ↑ دانشنامه قرآن و حدیث: فارسی - عربی (جلد ۱۷)، کتاب جهانی گیسوم.
- ↑ جلد هجدهم دانشنامه قرآن و حدیث، سایت انتشارات دار الحدیث.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ج۱، ص۱۴و۱۹.
منابع
- جلد هجدهم دانشنامه قرآن و حدیث، سایت انتشارات دار الحدیث، تاریخ بازدید: ۴ اردیبهشت: ۱۴۰۰ش.
- دانشنامه قرآن و حدیث (فارسی-عربی)، سایت انتشارات دار الحدیث، تاریخ بازدید: ۴ اردیبهشت: ۱۴۰۰ش.
- دانشنامه قرآن و حدیث رونمایی شد، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ انتشار: ۱۴ مهر ۱۳۹۰ش.
- دانشنامه قرآن و حدیث: فارسی - عربی (جلد ۱۷)، کتاب جهانی گیسوم، تاریخ بازدید: ۴ اردیبهشت: ۱۴۰۰ش.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۱ش.
- مروری بر کتاب «موسوعة معارف الکتاب و السنة»، سایت ایکنا، تاریخ انتشار: ۱۲ مهر ۱۳۹۰ش.
- «نگاهی کوتاه به زندگی‌نامه آیت‌الله محمدی ری‌شهری»، پایگاه رسمی محمد محمدی ری‌شهری، تاریخ بازدید: ۴ اردیبهشت: ۱۴۰۰ش.