تَفْسیرُ المُحیطُ الأعْظَم وَ الْبَحْرُ الخِضَمّ فی تَأویلِ کتابِ الله العَزیزِ المُحْکَم تفسیر قرآن نوشته سید حیدر آملی عالم شیعی قرن هشتم است. سید حیدر در تفسیر آیات که فقط جلد اول و دوم آن به صورت دست‌نویس در کتابخانه آیت الله مرعشی موجود بوده، روش عرفانی بر اساس مکتب اهل بیت را دنبال کرده است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید حیدر آملی |
| موضوع | تفسیر قرآن |
| سبک | عرفانی |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسه فرهنگی و نشر نور علی نور |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۳ - ۱۳۸۰ش |
درباره مؤلف
سید حیدر آملی، عارف شیعی قرن ۸ق است. بر اساس نوشته‌های خود او می‌توان تاریخ تولدش را ۷۱۹ یا ۷۲۰ق دانست.[۱] وی ابتدا در آمل، خراسان، استرآباد و اصفهان به تحصیل علوم عقلی و نقلی پرداخت و به زادگاه خود بازگشت. در بازگشت، حاکم طبرستان وی را وزیر خود ساخت. پس از چندی، از مقام وزارت و همۀ بهره‌مندی‌های دنیوی کناره جست و پس از زیارت مکه مدینه به عراق رفته، در آنجا مقیم شد.[۲] او در آنجا کتب عرفانی را در نجف نزد عارفى گمنام به نام عبدالرحمن بن احمد مقدسى خواند[۳] و خود کتاب‌ها و رساله‌های متعددی با موضوعات عرفانی تالیف نمود که کتاب جامع الاسرار و شرح فصوص الحکم ابن عربی با عنوان نص النصوص از آنهاست.[۴]
نام کتاب
سه نام برای این تفسیر گفته شده است:
- اَلْمُحیطُ الأعْظَم وَ الْبَحْرُ الخِضَمّ فی تَأویلِ کتابِ الله العَزیزِ المُحْکَم. این نام را مؤلف پس از پایان مقدمات هفت‌گانه و شروع به تفسیر فاتحة الکتاب آورده است و ظاهرا نام کامل این تفسیر، همین نام است و به همین علت، سید محسن موسوی تبریزی این عنوان را برای این تفسیر انتخاب نموده است.
- اَلْمُحیطُ الْاَعْظَم وَ الطّودُ الاَشَمّ فی تَأویلِ کتابِ الله العَزیزِ المُحْکَم. این عنوان را مؤلف در مقدمات کتاب نص النصوص آورده است.
- اَلمُحیطُ الْاَعْظَم فِی الْبَحْرِ الْخِضَم. این نام در صفحه اول نسخه تفسیر بعد از کلمه «...و سمّیته» آمده است و لکن از آنجا که این جمله به طور خاص به خط مؤلف نیست، نمی‌تواند مورد اعتماد باشد.[۵]
تاریخ نگارش و انگیزه تألیف
سید حیدر آملی کتاب تفسیر المحیط الأعظم را در سال ۷۷۷ق در هفت جلد به پایان رسانده است.[۶] سید حیدر، پس از تألیف چند کتاب و رساله به زبان فارسی و عربی که به چهل عدد می‌رسد اینگونه تعبیر می‌کند که حق تعالی مرا به تأویل قرآن کریم، امر و فرمان داد و من تفسیری عرفانی در هفت جلد بزرگ نوشتم و آن را به «محیط اعظم و طود اشم در تاویل کتاب الله عزیز محکم» نامیدم. او این تفسیر را در نهایت حسن و کمال و در غایت فصاحت و بلاغت تدوین کرد و به قول خودش توفیق ربانی ظهور کرد به طوری که قبل از من، احدی کتابی مانند این ننگاشته است.[۷]
گرایش تفسیری
سید حیدر در این کتاب، متنی جامع تأویل و تفسیر به نحوی که تأویلات آن بر وفق مشرب اهل توحید و اهل حقیقت بوده و در عین حال، حتی ظاهر آن هم از قاعده پسندیده اهل بیت خارج نباشد را جمع کرده است. روشن است جوهر عقیدتی و عملی شیعی-صوفیانه سید حیدر با مختصات ویژه خود و تأثرش از مکتب ابن عربی در این تفسیر، جاری و ظاهر است.[۸]
نواقص مجلدات
از هفت جلد تألیف‌شده، فقط جلد اوّل که مشتمل بر مقدّمات مفصّل هفت‌گانه و نیز جلد دوّم که مشتمل بر تفسیر و تأویل آیات سوره حمد و قسمتی از آیات سوره بقره است، در اختیار بوده و ۵ جلد دیگر که ادامه تفسیر است در دسترس نبوده و آدرس و نشانی هم از آن‌ها وجود ندارد.[۹]
چاپ
این تفسیر در چهار جلد که مشتمل بر مقدمات تفسیر محیط اعظم است با تحقیق و تقدیم و تعلیقه سید محسن موسوی تبریزی توسط مؤسسه فرهنگی و نشر نور علی نور در سال ۱۳۸۰ش به چاپ سوم رسیده است.
پانویس
- ↑ کربن، سید حیدر آملی: شرح احوال، آثار و آراء جهان‌شناسی، ص۱۸-۱۹
- ↑ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۱۴۲۲ ق، ج۱، ص۵۳۰ -۵۳۱
- ↑ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۱۴۲۲ ق، ج۱، ص۵۳۱
- ↑ استادی، «کتابشناسى سید حیدر آملى(ره)»، ص۱۲۲
- ↑ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۴و۱۵.
- ↑ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۱.
- ↑ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۱۴۲۲ق، مقدمه مؤلف.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۷۵۲.
- ↑ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۵.
منابع
- آملی، سید حیدر، تفسیر المحیط الاعظم، تهران، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی، ۱۴۲۲ق.
- استادی، رضا، «کتابشناسى سید حیدر آملى(ره)»،آیینه پژوهش، ۱۳۸۲، شماره ۸۳، ص۱۱۴-۱۲۷.
- خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تحقیق: موسوی تبریزی، سید محسن، تهران، دوستان - ناهید، ۱۳۷۷ش.
- کربن، هانری، سید حیدر آملی: شرح احوال، آثار و آراء جهان‌شناسی، ترجمه: نوذر آقاخانی، تهران، انتشارات حقیقت، ۱۳۸۸ش.