تذکرة الخواص من الامة فی ذکر خصائص الائمة (کتاب)

تذکرة الخواص من الامة فی ذکر خصائص الائمة

اطلاعات کتاب
نویسنده	سبط ابن جوزی (متوفای ۶۵۴ق)
تاریخ نگارش	قرن هفتم هجری قمری
موضوع	مناقب ائمه اطهار
زبان	عربی
اطلاعات نشر
ناشر	مجمع جهانی اهل بیت
تاریخ نشر	۱۴۲۶ق

تَذکِرَةُ الخَواصّ مِنَ الأمّة فی ذِکرِ خَصائص الأئمة کتابی در شرح‌حال علی بن ابی‌طالب(ع) و فرزندان او به زبان عربی نوشته یوسف بن قزاوغلی مشهور به سبط ابن جوزی (متوفای ۶۵۴ق) از مشهورترین عالمان اهل سنت در قرن هفتم هجری قمری است. مؤلف، این کتاب را در مورد حضرت علی(ع) و فرزندان ایشان در دوازده باب نوشته است. این اثر به زبان فارسی نیز ترجمه شده است.

مؤلف

شمس‌الدین ابوالمظفر یوسف بن قز اوغلی بن عبدالله بغدادی مشهور به سبط ابن الجوزی است. وی نوه دختری ابوالفرج ابن الجوزی، مفسر و فقیه‌ اهل سنت بود. او در سال ۵۸۱ق در بغداد متولد شد و پس از تعلیم علوم و فنون نزد جدش ابوالفرج، در زمینه وعظ و خطابه نیز در مسیر او گام نهاد و واعظی توانا و مشهور گشت. در بیست سالگی برای تحصیل به دمشق رفت. مدتی را هم در مصر بود. ابن جوزی ابتدا بر مذهب حنبلی بود و سپس به مذهب ابوحنیفه گرائید. برخی هم او را شیعه و رافضی دانسته‌اند. ذهبی می‌گوید از سبط نوشته‌ای دیده که دلالت بر تشیعش می‌کرده است، چنان که ابن رافع سلامی (متوفای ۷۷۴ق) می‌گوید کتاب «ریاض الافهام» را از سبط ابن جوزی در فضائل اهل بیت دیده که تشیع در آن ظاهر بوده است.
علت انتساب وی به تشیع، نقل فضائل ائمه و ذکر اختلافات میان صحابه از سوی اوست. به خصوص که در این دوره، فضائل ائمه توسط فاطمیان و حمدانیان در غرب جهان اسلام گسترش داشت. همچنین گرایش وی به تشیع می‌توانست تحت تأثیر هم‌نشینی با ابوالمظفر والی ایوبی دمشق بوده باشد که اهل بیت را بسیار دوست داشت. ارادت ابن جوزی به خاندان پیامبر به گونه‌ای بود که در روز عاشورا مردم حلب از وی خواستند به منبر رود و درباره شهادت امام حسین سخن بگوید، ولی او بر منبر نتوانست صحبت کند و به شدت گریست و فقط شعری در مرثیه امام خواند و پائین آمد. در عین حال او سنی مذهب است و به ایمان ابوطالب اعتقاد ندارد و به خلفای نخست ارادت می‌ورزد و با تمجید از ایشان یاد می‌کند. مرگ وی در سال ۶۵۴ق در منزل خویش در دمشق روی داد و در کنار کوه قاسیون دفن شد.

نام کتاب

از این کتاب به گونه‌های مختلف نام برده شده است:

• تذکرةُ الخواصّ من الاُمّة بذکر خصائص الائمّة
• تذکرة الخواص من الامة فی ذکر خصائص الائمّة
• تذکرةُ خواص الاُمّة فی مَعرفَة الائمّة
• مناقب
• مناقبُ عَلی(ع).

انگیزه تألیف

مؤلف هدفش را نوشتن کتاب، تهیه و تدارک وسیله برای تقرب به خدا و رسول خدا ذکر کرده است. وی با آنکه از عالمان اهل سنت است، فضائل ائمه شیعه را به زیبایی نوشته؛ هرچند در برخی نقل قول‌ها و اظهارنظرها، شائبه‌ای از تعصب و رگه‌هایی از عصبیت مولف به چشم می‌خورد.

محتوای کتاب

کتاب شامل دوازده باب است:

1. درباره احوال شخصی، نسب، مناقب، دوران خلافت امام علی(ع)، سیمای حضرت و شرح حال پدر و مادر، برادران و خواهران وی.
2. ذکر بسیاری از فضائل امیر مؤمنان و منزلت وی و احادیثی در این باره و همچنین سخنان حضرت می‌باشد؛ از جمله این احادیث می‌توان به حدیث غدیر، حدیث طیر، قضیب احمر، مدینة العلم، رد الشمس و غیره اشاره کرد.
3. درباره فرزندان حضرت علی(ع) است.
4. بحث از خلافت امیرمومنان است. در این باب به ماجرای طلحه و زبیر، داستان خوارج و جریان جنگ صفین پرداخته است. عبدالله بن احمد بن حنبل از پدرش نقل کرده است که می‌گفت: به خدا سوگند که خلافت باعث افتخار علی نبود بلکه علی مایه افتخار خلافت بود.
5. درباره پارسایی و زهد و خدا ترسی و عبادت علی(ع).
6. برگزیده‌ای از سخنان علی(ع) است مانند خطبه منبریه، بالغه، شقشیه، خطبه‌ای در ستایش رسول اکرم(ص) و همچنین از وصایای وی به کمیل و به فرزندانش و مناظرات حضرت و دیگر سخنان ایشان که در این باب ذکر شده است.
7. در ابن باب به جریان شهادت امیر المؤمنین(ع) و مطالبی از همسران و کنیزان و اولاد جعفر، مطرح شده است.
8. شرح حال امام حسن(ع)، جریان شهادت ایشان و دوران وی.
9. شرح حال امام حسین(ع) و سیره ایشان و جریان شهادت و مختصری از مقتل وی. در پایان این باب فصلی در مورد یزید بن معاویه، جواز لعن او، قیام مختار و انتقام خداونداز قاتلان امام حسین(ع) می‌پردازد.
10. بیان محمد بن حنفیه و سخنان و اولاد وی.
11. از فضائل حضرت خدیجه کبری(س) و فضایل حضرت فاطمه(س) و ازدواج ایشان و همچنین نوحه سرایی وی در رثای رسول اکرم(ص).
12. شرح حال امامان معصوم(ع) پرداخته و از تک تک فرزندان آنان، نام برده است.

مولف در پایان کتاب به ذکر چند حکایت درباره فرزندان و اخلاق و اوصاف شایسته ائمه بازگو می‌کند.

ترجمه

ترجمه کتاب تذکرة الخواص توسط محمدرضا عطایی

این کتاب در سال ۱۳۷۹ش با ترجمه محمدرضا عطائی با عنوان «شرح حال و فضائل خاندان نبوت» در مشهد توسط انتشارات آستان قدس رضوی شده است.

نسخ

سید عبدالعزیز طباطبایی برخی از نسخ کتاب را این‌گونه می‌شمارد:

• نسخه‌ای در کتابخانه سلیمانیه در استانبول.
• نسخه‌ای در کتابخانه خدابخش در هندوستان.
• نسخه‌ای در کتابخانه آستان قدس رضوی.
• نسخه‌ای در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
• نسخه‌ای در دارالکتب ظاهریه در دمشق.
• نسخه‌ای خطی از قرن نهم در کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
• نسخه‌ای در کتابخانه بوهار در کلکته.

چاپ

• چاپ سنگی در ایران به سال ۱۲۸۵ق.
• چاپ حروفی در نجف به سال ۱۳۶۹ق توسط چاپخانه علمیه و با مقدمه عبدالمولی طریحی.
• چاپ حروفی در نجف به سال ۱۳۶۹ق با مقدمه چاپ سنگی و مقدمه سید محمدصادق بحرالعلوم توسط چاپخانه حیدریه.
• چاپ حروفی در بیروت به سال ۱۴۰۱ق با مقدمه سید محمدصادق بحرالعلوم.
• چاپ در ایران توسط منشورات الشریف الرضی در قم به سال ۱۴۱۸ق و چاپ دیگر توسط مجمع جهانی اهل‌بیت در سال ۱۴۲۶ق.

پیوند به بیرون

• «معرفی و بررسی کتاب تذکرة الخواص، نگاشته سبط ابن جوزی»، محسن رنجبر،‌ فصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، ش۳۵، پاییز و زمستان۱۳۹۲.