افضلیت امام
افضلیت امام از شرایط امامت و به معنای برتری امام در صفات و کمالات انسانی بر دیگران است. از دیدگاه متکلمان امامیه، امام باید در علم، دین، تقوا، سخاوت و شجاعت و نیز بهره‌مندی از ثواب و پاداش اخروی و ... از دیگران افضل باشد. برای اثبات افضلیت امام به قاعده‌های قُبح ترجیح بلامرجح و قُبح تقدیم مفضول بر افضل و نیز روایت نبوی(ص) «هر کس بر گروهی رهبری و امامت کند و در میان آن گروه، فردی داناتر از او باشد، کار آنها پیوسته تا قیامت رو به تباهی خواهد رفت» و برخی از آیات قرآن استناد شده است.
بیشتر اهل‌سنت، افضلیت امام را واجب نمی‌دانند و امامت مفضول را در صورت وجود مانع یا مصلحتی، جایز می‌دانند. به گفته سعدالدین تفتازانی متکلم اشعری‌مذهب در قرن هشتم قمری، از نظر اهل‌سنت و بیشتر فرق اسلامی، امامت، حق کسی است که در هر عصر و زمان برتر از دیگران باشد، مگر آنکه امامت او منشأ هرج و مرج و فتنه شود. از دلایل اهل‌سنت، اجماع علما بر انعقاد امامت مفضول ( برخی از قریشی‌ها) پس از خلفای راشدین با وجود افضل در میان آنان و واگذاری خلافت به شورای شش نفره توسط خلیفه دوم علی‌رغم وجود افضل در میان آنها است.
از نظر علمای شیعه، امامان شیعه(ع)، پس از پیامبر اکرم(ص) برترین خلق خدایند. علامه مجلسی برآن است فقط جاهل به روایات، افضلیت ائمه(ع) را انکار می‌کند. از افضلیت امام در جهت اثبات امامت امام علی(ع) استدلال شده است که برهان افضلیت نامیده شده است.
مفهوم‌شناسی و گستره
افضلیت امام در دیدگاه متکلمان امامیه بیشتر به معنای برتری امام بر دیگران در ویژگی‌هایی مانند علم، عدالت، شجاعت و تقوا که از شرایط امامت است، معنا شده است.[۱] در برخی منابع کلامی، افضلیت به معنای برتری در عبادت و بهره‌مندی از پاداش الهی بیشتر نیز آمده است.[۲] ازاین‌رو، متکلمان امامیه، امام را در تمام کمالات و فضائل نفسانی و بدنی همچون علم، دین، تقوا، سخاوت، شجاعت[۳] و بهره‌مندی از ثواب و پاداش اخروی برتر از سایر مردم می‌دانند[۴] و معتقدند امام باید داناترین، شجاع‌ترین، سخاوتمندترین، صبورترین، باتقواترین و... مردم زمان خود باشد[۵] تا مردم بهتر از او پیروی کنند.[۶]
گفته شده لازم نیست امام در امور دنیوی همچون مال، مقام و قدرت نیز از دیگران برتر باشد؛ زیرا هدف، پیروی حقیقی از امام و ایمان حقیقی به او است نه پیروی و اطاعت ظاهری.[۷]
از نظر شیعه امام باید افضل باشد
متکلمان شیعه امامیه، افضلیت را از شرایط امامت می‌دانند[۸] و در این باره اتفاق‌نظر دارند.[۹] برای اثبات افضلیت امام، دلایل عقلی و نقلی ارائه شده است.
دلایل عقلی
- امام در فضائل و کمالات، یا برابر دیگران است یا پایین‌تر از آنها و یا برتر از آنها. اگر با دیگران برابر باشد، انتخاب او به عنوان امام، ترجیح بلا مُرَجِّح است(برگزیدن یکی از دو امر مساوی، بدون وجود دلیل رجحان‌آور) که عقل آن را محال می‌داند و چنین کاری از خدا صادر نمی‌شود. اگر امام پایین‌تر از دیگران باشد، در این صورت به حکم عقل، ترجیح شخص پایین‌تر بر شخص برتر قبیح است. پس امام باید افضل از دیگران باشد.[۱۰]
- واجب است که امام معصوم باشد. معصوم از غیرمعصوم افضل است. پس امام از دیگران افضل است.[۱۱]
- امام را پیامبر اکرم(ص) تعیین می‌کند. پیامبر(ص) همواره در انتخاب جانشین خود به برتری توجه داشته است.[۱۲]
دلایل نقلی
برای افضلیت امام به آیه ۳۵ سوره یونس،[۱۳] آیه صادقین (آیه ۱۱۹ سوره توبه)[۱۴] و آیه نهم سوره زمر[۱۵] استناد شده است. در این آیات، بر تقدیم شخص هدایت‌گر به سوی حق بر شخصی که خود نیازمند هدایت است، تقدیم «باصادقین بودن» بر باغیرصادقین بودن و تقدیم عالم بر غیرعالم تصریح شده است که همگی بر مقدم بودن شخص افضل بر شخص مفضول دلالت دارد.[۱۶]
برای اثبات شرط بودن افضلیت امام، به روایات نیز استناد شده است.[۱۷] از جمله در روایتی که از پیامبر(ص) نقل شده است: «مَنْ أَمَ قَوْماً وَ فِیهِمْ مَنْ هُوَ أَعْلَمُ مِنْهُ لَمْ یزَلْ أَمْرُهُمْ إِلَی السَّفَالِ إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ؛ هر کس بر گروهی رهبری و امامت کند و در میان آن گروه، فردی داناتر از او باشد، کار آنها پیوسته تا قیامت رو به تباهی خواهد رفت».[۱۸] در این روایت تقدیم مفضول بر افضل قبیح شمرده شده است.[۱۹]
در روایتی از اهل‌سنت نیز نقل شده است که ابودرداء پیشاپیش ابوبکر راه می‌رفت، پیامبر(ص) به او فرمود: «آیا پیشاپیش کسی که در دنیا و آخرت بهتر از تو است، راه می‌روی؟!»[۲۰] گفته شده این روایت به زشتی تقدیم مفضول بر افضل در راه رفتن تصریح دارد. پس به طریق اولی بر زشتی تقدیم مفضول بر افضل در امر امامت دلالت می‌کند.[۲۱]
از دیدگاه اهل‌سنت، امامت مفضول جایز است
بیشتر اهل‌سنت افضلیت امام را شرط و واجب ندانسته و امامت شخص مفضول را جایز می‌دانند.
اشاعره: متکلمان اشاعره وجوب و شرطیت افضلیت امام را قبول ندارند. از این‌رو امامت مفضول بر فاضل را جایز می‌دانند.[۲۲] با این حال قاضی ابوبکر باقلانی، متکلم اشعری در قرن پنجم قمری، برآن است که افضلیت از ویژگی‌های لازم امام است مگر آنکه مانعی در نصب امام افضل پیش آید که در این صورت امامت مفضول جایز خواهد بود.[۲۳] او برای اثبات وجوب افضلیت، به دلایل متعددی استناد می‌کند از جمله روایت نبوی(ص) «یَؤُمُّ القَومَ اَفْضَلُهُم؛ برترین فرد یک قوم بر آنها امامت می‌کند».[۲۴] باقِلانی بر آن است در صورتی که ترس آن باشد که هرج و مرج، فساد، تعطیلی احکام و طمع دشمنان اسلام پیش آید، عذر موجهی برای کنارگذاشتن شخص افضل و امامت شخص مفضول خواهد بود.[۲۵] همچنین به گفته سعدالدین تفتازانی، از متکلمان اشاعره در قرن هشتم، بیشتر اهل‌سنت و فرق اسلامی معتقدند امامت، حق کسی است که در هر عصر و زمان برتر از دیگران است مگر آنکه امامت او منشأ هرج و مرج و فتنه باشد.[۲۶]
معتزله: معتزله نیز افضلیت امام را واجب ندانسته و تقدم شخص مفضول(کسی که دیگری بر او فضل دارد) بر افضل را جایز می‌دانند.[۲۷] قاضی عبدالجبار معتزلی، از متکلمان برجسته معتزله در قرن چهارم و پنجم، برآن است که در مواردی مقدم داشتن مفضول بر شخص افضل اولی و شایسته‌تر است از جمله:
- در صورتی که افضل برخی از ویژگی‌هایی که در امام شرط است همچون علم و معرفت سیاسی را نداشته باشد.
- اگر شخص افضل عبد بوده یا دارای بیماری خاص یا اختلال در رأی باشد و توانایی اقامه حدود و جهاد را نداشته باشد،
- شخص افضل قریشی نباشد؛ اما شخص مفضول قریشی باشد.[۲۸]
دلایل
اهل‌سنت دلایلی برای جواز امامت مفضول ارائه کرده‌اند از جمله:
- اجماع علماء بر انعقاد امامتِ مفضول از میان قریشی‌ها پس از خلفای راشدین با وجود شخص افضل
- عمر بن خطاب امامت را به شورای شش نفره واگذار کرد؛ در حالی که میان آنها علی(ع) و عثمان از دیگران برتر بودند.
- افضلیت امری پنهان است و شناخت آن مشکل و محل اختلاف است.[۲۹]
افضلیت امام در آخرت
برای اثبات افضلیت امام در برخورداری از پاداش اخروی به دلایل متعددی استدلال شده است[۳۰] از جمله:
- عصمت: واجب است امام، معصوم باشد. هر کسی که عصمت دارد، به‌لحاظ پاداش اخروی هم برتر از دیگران است؛[۳۱] زیرا امام به‌دلیل معصوم بودن، ظاهر و باطنش هماهنگ است. ازاین‌رو افزون بر افضلیت ظاهری، از افضلیت باطنی نیز برخوردار است و از پاداش اخروی بیشتری بهره‌مند خواهد بود.[۳۲]
- تکلیف سنگین‌تر و پاداش بیشتر: امام به جهت تحمل بار امامت، تکلیفش سنگین‌تر و بیشتر از دیگران است. به همین جهت ثواب و پاداش او بیشتر است.[۳۳]
- حجت بودن امام: امام همچون پیامبر(ص)، حجت الهی است و همچنان که پیامبر(ص) در پاداش و ثواب الهی برتر از دیگران است، امام نیز همچون او دارای پاداش بیشتر و برتر است.[۳۴]
افضلیت امامان شیعه
علمای شیعه بر این باورند که پس از پیامبر اکرم(ص)، امامان شیعه(ع) افضل و برتر از دیگران(اعم از پیامبران، ملائکه و سایر مردم) هستند.[۳۵] روایات دال بر افضلیت ائمه(ع) بر جمیع مخلوقات، مستفیض و بلکه متواتر دانسته شده است.[۳۶] علامه مجلسی معتقد است هر کس در روایات تحقیق کند بدون تردید به افضلیت پیامبر(ص) و ائمه(ع) اعتراف می‌کند و تنها جاهل به روایات، افضلیت آنان را انکار می‌کند. از نظر وی اخبار در این باب بیش از آن است که قابل شمارش باشد.[۳۷]
در روایتی که امام رضا(ع) از طریق پدرانش از امام علی(ع) و او از پیامبر(ص) نقل کرده است که فرمود:
- ... یا علی! همانا خدا پیامبران را بر ملائکه مقربین برتری بخشید و مرا بر تمام پیامبران برتری بخشید. یاعلی! برتری بعد از من برای تو و ائمه(ع) بعد از تو است. همانا ملائکه خادم ما و محبان ما هستند!...[۳۸]
برای افضلیت امام علی(ع) نسبت به دیگر صحابه و مردم نیز دلایل متعدد قرآنی و روایی ارائه شده است.[۳۹] علامه حلی در کشف المراد[۴۰] ۲۵ دلیل و ابن‌میثم بحرانی در کتاب النجاة فی القیامة[۴۱] ۲۲ دلیل بر افضلیت امام علی(ع) ارائه کرده‌اند. از جمله این دلایل آیه مباهله، آیه مودت، حدیث طیر، حدیث منزلت و حدیث رایت است.[۴۲]
گفته شده همه معتزلیان بغدادی از جمله ابن ابی‌الحدید، شارح نهج البلاغه، و برخی از معتزلیان بصری نیز امام علی(ع) را افضل از خلفای سه‌گانه و دیگر صحابه می‌دانستند.[۴۳]
برهان افضلیت
از افضلیت امام برای اثبات امامت امام علی(ع) استدلال شده است. این برهان که به برهان افضلیت شناخته می‌شود به شرح زیر است:
- مقدمه اول: بر اساس دلایل قرآنی و روایی امام علی از صحابه و دیگر مسلمانان برتر بود.
- مقدمه دوم: از شرایط امام این است که در صفات و کمالات انسانی بر دیگران برتر باشد.
- نتیجه‌گیری: بنابراین امام علی(ع)، امام و جانشین پیامبر(ص) بود.[۴۴]
شبهات
گروهی از اهل‌سنت اشکالاتی بر افضلیت امام مطرح کرده‌اند که به برخی از آنها عبارتند از.[۴۵]
- افضلیت مستلزم ارجحیت و تقدم نیست: چراکه ممکن است شخص مفضول در مواردی بر شخص افضل ترجیح داده شود. برای مثال اگر شخص مفضول در رهبری جامعه و تدبیر امور دینی و سیاسی تواناتر و شایسته‌تر از شخص افضل باشد، امامت او رجحان خواهد داشت.[۴۶] در پاسخ گفته شده پیش‌فرض این اشکال آن است که افضلیتِ در امامت، منحصر به افضلیت در احکام و اعمال عبادی است و چنین پیش‌فرضی صحیح نیست چراکه قدر مسلم در افضلیت امام، برتری در صفاتی است که وجود آنها برای امام ضروری است و مدیریت سیاسی از این صفات است. همچنین در این اشکال، افضلیت نسبی تلقی شده است، در حالی که منظور از افضلیت امام، افضلیت مطلق و برتری او در همه صفات و کمالاتی است که برای تحقق امامت لازم است.[۴۷]
- نمونه‌های ناسازگار با افضلیت: گفته شده نظریه افضلیت با نمونه‌های عصر نبوی(ص) و خلفا درباره تعیین امام یا فرماندهان سپاه، سازگاری ندارد.[۴۸] از جمله فرماندهی زید بن حارثه در جنگ موته با وجود جعفر بن ابی‌طالب، فرماندهی اسامة بن زید در روزهای پایانی عمر پیامبر(ص) با وجود امام علی(ع)[۴۹] و واگذاری خلافت به شورای شش نفره توسط عمر بن خطاب با وجود علی(ع) و عثمان.[۵۰] در پاسخ گفته شده در انتخاب فرمانده نظامی، برتری مطلق شخص شرط نیست و فقط برتری در امور مربوط به جنگ شرط است و زید و اسامه از چنین برتری برخوردار بودند. درباره فرماندهی اسامه نیز، گفته شده امام علی(ع) در آن روز در کنار بستر پیامبر(ص) بود و پیامبر(ص) نسبت به پیوستن امام علی(ع) به سپاه اُسامه اشاره‌ای نکرد. ازاین‌رو علی(ع) به حضور در سپاه اسامه مکلف نبود.[۵۱] حجیت رفتار عمر بن خطاب نیز مبتنی بر حجت بودن عمل صحابه است که شیعه آن را نمی‌پذیرد.[۵۲]
تک‌نگاری
- افضلیت امام از منظر عقل و نقل، اثر محمدحسین فاریاب. نویسنده در چهار فصل، معناشناسی، گستره، لزوم و عدم لزوم افضلیت و پیامدهای لزوم افضلیت را از دیدگاه مذاهب و فرق اسلامی مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. این کتاب توسط مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی منتشر شده است.[۵۳]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ربانی گلپایگانی، امامت در بینش اسلامی، ۱۳۹۶ش، ص۱۸۸و۱۹۱.
- ↑ محقق حلی، المسلک فی اصول الدین، ۱۴۱۴ق، ص۲۰۵؛ حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۸۶؛ بحرانی، منار الهدی، ۱۴۰۵ق، ص۱۲۱.
- ↑ نگاه کنید به: علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۱۸۷؛ بحرانی، النجاة فی القیامة، ۱۴۱۷ق، ص۶۶؛ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۳۷و۲۳۸.
- ↑ محقق حلی، المسلک فی اصول الدین، ۱۴۱۴ق، ص۲۰۵؛ حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۸۶؛ بحرانی، منار الهدی، ۱۴۰۵ق، ص۱۲۱و۱۲۲.
- ↑ فاضل مقداد، ارشادالطالبین، ۱۴۰۵ق، ص۳۳۶؛ بحرانی، النجاة فی القیامة، ۱۴۱۷ق، ص۶۶.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۳۷.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۴۰.
- ↑ نگاه کنید به: محقق حلی، المسلک فی اصول الدین، ۱۴۱۴ق، ص۱۹۸؛ علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۱۸۷؛ فاضل مقداد، اللوامع الالهیة، ۱۴۲۲ق، ص۳۳۳؛ بحرانی، منار الهدی، ۱۴۰۵ق، ص۱۲۱.
- ↑ نگاه کنید به: فاضل مقداد، ارشاد الطالبین، ۱۴۰۵ق، ص۳۳۶؛ بحرانی، منار الهدی، ۱۴۰۵ق، ص۱۲۲؛ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۳۳.
- ↑ نگاه کنید به: محقق حلی، المسلک فی أصول الدین، ۱۴۱۴ق، ص۲۰۶؛ علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۱۸۷؛ فاضل مقداد، اللوامع الالهیه، ۱۴۲۲ق، ص۳۳۳؛ بحرانی، منار الهدی، ۱۴۰۵ق، ص۱۲۵.
- ↑ بحرانی، النجاة فی القیامة، ۱۴۱۷ق، ص۶۵.
- ↑ بحرانی، النجاة فی القیامة، ۱۴۱۷ق، ص۶۶.
- ↑ علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۱۸۷؛ فاضل مقداد، ارشاد الطالبین، ۱۴۰۵ق، ص۳۳۶؛ بحرانی، منار الهدی، ۱۴۰۵ق، ص۱۲۶.
- ↑ بحرانی، منار الهدی، ۱۴۰۵ق، ص۱۲۶.
- ↑ بحرانی، منار الهدی، ۱۴۰۵ق، ص۱۲۷.
- ↑ بحرانی، منار الهدی، ۱۴۰۵ق، ص۱۲۶ و ۱۲۷.
- ↑ بحرانی، منار الهدی، ۱۴۰۵ق، ص۱۲۷-۱۳۰.
- ↑ صدوق، ثواب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۲۰۶؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۵۶.
- ↑ بحرانی، منار الهدی، ۱۴۰۵ق، ص۱۳۰.
- ↑ ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۵۲، ۱۵۴و ۴۲۳؛ ابونعیم اصبهانی، فضائل الخلفاء الراشدین، ۱۴۱۷ق، ص۳۹.
- ↑ بحرانی، منار الهدی، ۱۴۰۵ق، ص۱۲۹.
- ↑ ایجی-جرجانی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۷۳؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۴۶و۲۴۷.
- ↑ باقلانی، تمهید الاوائل، ۱۴۰۷ق، ص۴۷۱.
- ↑ باقلانی، تمهید الاوائل، ۱۴۰۷ق، ص۴۷۴ و ۴۷۵.
- ↑ باقلانی، تمهید الاوائل، ۱۴۰۷ق، ص۴۷۵.
- ↑ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۹۱.
- ↑ قاضی عبدالجبار، المغنی، ۱۹۶۲-۱۹۶۵م، ج۲۰، بخش اول، ص۲۱۵؛ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳، ج۲، ص۲۹۶ و ج۳، ص۳۲۸.
- ↑ نگاه کنید به: قاضی عبدالجبار، المغنی، ۱۹۶۲-۱۹۶۵م، ج۲۰، بخش اول، ص۲۲۷-۲۳۰.
- ↑ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۴۷.
- ↑ نگاه کنید به: محقق حلی، المسلک فی اصول الدین، ۱۴۱۴ق، ص۲۰۵ و ۲۰۶؛ حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۸۶ و ۲۸۷؛ بحرانی، منار الهدی، ۱۴۰۵ق، ص۱۲۲؛ ربانی گلپایگانی، امامت در بینش اسلامی، ۱۳۹۶ش، ص۲۰۳-۲۰۸.
- ↑ محقق حلی، المسلک فی اصول الدین، ۱۴۱۴ق، ص۲۰۵؛ حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۸۶.
- ↑ ربانی گلپایگانی، امامت در بینش اسلامی، ۱۳۹۶ش، ص۲۰۴.
- ↑ محقق حلی، المسلک فی أصول الدین، ۱۴۱۴ق، ص۲۰۵؛ حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۸۶؛ بحرانی، منار الهدی، ۱۴۰۵ق، ص۱۲۲.
- ↑ محقق حلی، المسلک فی أصول الدین، ۱۴۱۴ق، ص۲۰۶؛ حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۸۷.
- ↑ نگاه کنید به: صدوق، الاعتقادات، ۱۴۱۴ق، ص۹۳؛ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۳ق، ص۷۰ و ۷۱؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۲۹۷؛ شبر، حق الیقین، ۱۴۲۴ق، ص۱۴۹.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۲۹۷؛ شبر، حق الیقین، ۱۴۲۴ق، ص۱۴۹.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۲۹۷ و ۲۹۸.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۶۲، ح۲۲؛ برای آگاهی از روایات افضلیت امامان(ع) نگاه کنید به: مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۲۶۷-۳۱۹.
- ↑ نگاه کنید به: علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۲۱۱-۲۳۸؛ بحرانی، النجاة فی القیامة، ۱۴۱۷ق، ص۱۴۸-۱۶۵؛ ربانی گلپایگانی، براهین و نصوص امامت، ۱۳۹۶ش، ص۲۶-۴۸.
- ↑ علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۲۱۱-۲۳۸.
- ↑ ابن میثم بحرانی، النجاة فی القیامة، ۱۴۱۷ق، ص۱۴۸-۱۶۵.
- ↑ نگاه کنید به: علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۲۱۱-۲۳۸؛ بحرانی، النجاة فی القیامة، ۱۴۱۷ق، ص۱۴۸-۱۶۵؛ ربانی گلپایگانی، براهین و نصوص امامت، ۱۳۹۶ش، ص۲۶-۴۸.
- ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۷-۹.
- ↑ نگاه کنید به: بحرانی، النجاة فی القیامة، ۱۴۱۷ق، ص۱۴۸؛ ربانی گلپایگانی، براهین و نصوص امامت، ۱۳۹۶ش، ص۲۱.
- ↑ نگاه کنید به: ربانی گلپایگانی، امامت در بینش اسلامی، ۱۳۹۶ش، ص۱۹۴-۲۰۰.
- ↑ نگاه کنید به: قاضی عبدالجبار، المغنی، ۱۹۶۲-۱۹۶۵م، ج۲۰، بخش اول، ص۲۲۷-۲۳۰؛ ایجی-جرجانی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۷۳؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۴۶و۲۴۷.
- ↑ ربانی گلپایگانی، امامت در بینش اسلامی، ۱۳۹۶ش، ص۱۹۷ و ۱۹۸.
- ↑ ربانی گلپایگانی، امامت در بینش اسلامی، ۱۳۹۶ش، ص۱۹۸.
- ↑ محقق حلی، المسلک فی اصول الدین، ۱۴۱۴ق، ص۲۰۷.
- ↑ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۴۷.
- ↑ ربانی گلپایگانی، امامت در بینش اسلامی، ۱۳۹۶ش، ص۱۹۹.
- ↑ ربانی گلپایگانی، امامت در بینش اسلامی، ۱۳۹۶ش، ص۱۹۹ و ۲۰۰.
- ↑ «افضلیت امام از منظر عقل و نقل»، روابط عمومی مؤسسه پژوهشی امام خمینی.
منابع
- ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغه، تحقیق و تصحیح محمدابوالفضل ابراهیم، قم، مکتبة آیت الله مرعشی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- ابن حنبل، احمد بن حنبل، فضائل الصحابة، تحقیق وصی الله محمدعباس، بیروت، مؤسسه الرسالة، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- ابن میثم بحرانی، میثم بن علی، النجاة فی القیامة فی تحقیق امر الامامة، قم، مجمع الفکر الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- ابونعیم اصبهانی، احمد بن عبدالله، فضائل الخلفاء الراشدین، تحقیق صالح بن محمد العقیل، مدینه، دارالبخاری، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- ایجی، عضدالدین و میرسیدشریف جرجانی، شرح المواقف، تصحیح بدر الدین نعسانی، افست قم، شریف الرضی، چاپ اول، ۱۳۲۵ق.
- باقلانی، ابوبکر محمد بن طیب، تمهید الاوائل فی تلخیص الدلائل، تحقیق عماد الدین احمد حیدر، لبنان، مؤسسة الکتب الثقافیة، چاپ اول، ۱۴۰۷ق-۱۹۸۷م.
- بحرانی، شیخ علی، منار الهدی فی النص علی امامة الائمة الإثنی عشر(ع)، تحقیق عبد الزهراء خطیب، بیروت، دار المنتظر، ۱۴۰۵ق
- تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، مقدمه و تحقیق و تعلیق: عبدالرحمن عمسره، افست قم، شریف الرضی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- حمصی رازی، سدیدالدین، المنقذ من التقلید، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- ربانی گلپایگانی، علی، امامت در بینش اسلامی، قم، بوستان کتاب، چاپ ششم، ۱۳۹۶ش.
- ربانی گلپایگانی، علی، براهین و نصوص امامت، قم، رائد، چاپ دوم، ۱۳۹۶ش.
- شبر، سید عبدالله، حق الیقین فی معرفة اصول الدین، قم، انوار الهدی، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق.
- صدوق، محمد بن علی، الاعتقادات، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
- صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، دار الشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا(ع)، چاپ اول، تهران، نشرجهان، ۱۳۷۸ق.
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تحقیق حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد قسم الاهیات، تحقیق و تعلیقه جعفر سبحانی، قم، مؤسسه امام صادق(ع)،، ۱۳۸۲ش.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین، تحقیق سیدمهدی رجائی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، ۱۴۰۵ق.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، اللوامع الالهیه فی مباحث الکلامیه، تحقیق شهید قاضی طباطبایی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۲۲ق.
- قاضی عبدالجبار، عبدالجبار بن احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، تحقیق جورج قنواتی، قاهره، درالمصریة، ۱۹۶۲-۱۹۶۵م.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوارالجامعة لدررأخبار الأئمة الأطهار(ع)، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، المسلک فی أصول الدین و الرسالة الماتعیة، تحقیق رضا استادی، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- مظفر، محمدحسین، دلائل الصدق، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- مفید، محمد بن محمد، اوائل المقالات، فی المذاهب و المختارات، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
پیوند به بیرون