اسرار الامامة (کتاب)

اسرار الامامة

اطلاعات کتاب
نویسنده	عمادالدین طبری (زنده در ۷۰۱ق)
موضوع	اثبات امامت و افضلیت امامان شیعه
زبان	عربی
اطلاعات نشر
ناشر	بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی
محل نشر	مشهد
تاریخ نشر	۱۳۸۰ش

اَسرارُ الإمامَة کتابی در موضوع امامت نوشته عمادالدین حسن بن علی طبری است. این اثر در شناساندن تاریخ شیعه در قرن هفتم هجری قمری اهمیت دارد. نیز تنها منبع گزارشگر برخی احادیث و گزارشات تاریخی است.

پرداختن به دیگر مباحث اعتقادی مثل توحید، نبوت و عدل، پرداختن به برخی آرای فقهی اهل‌سنت در ضمن مباحث، نوآوری در موضوعات مطرح شده در باب امامت اهل‌بیت(ع)، استناد به برخی احادیث و گزارشات تاریخی که در منابع پیشین ذکر نشده، پاسخ به شبهات مهدویت، گزارشی از رفتار مخالفان شیعه در روز عاشورا مثل پایکوبی و حنا زدن به بدن، استفاده از کتب فضائل و مناقب؛ نوشته عالمان اهل سنت اصفهان و نقد مذهب زیدیه از ویژگی‌های کتاب شمرده شده است.

بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، کتاب را در سال‌های ۱۳۸۰ش و ۱۳۹۳ش چاپ کرده است.

اهمیت و ویژگی‌ها

از نگاه رسول جعفریان تاریخ‌پژوه شیعه، این کتاب در شناساندن تاریخ شیعه در قرن هفتم هجری قمری و بیان دیدگاه‌های رایج شیعیان در مسائل مربوط به امامت اهمیت دارد. به گزارش مقدمه نسخه تصحیح شده، این اثر تنها منبع گزارشگر برخی احادیث و گزارشات تاریخی موجود در آن بوده، نیز در به‌کارگیری موضوعات لازم برای طرح مسائل مربوط به امامت ائمه(ع) نوآوری دارد. همچنین، از نگاه نویسندگان این مقدمه، کتاب گزارشاتی از وضعیت شیعه در زمان تألیف کتاب (۶۹۸ق) نقل می‌کند از جمله آنکه در این زمان، ساکنان شهر مدینه، امامی مذهب و ساکنان مکه، زیدی مذهب اند. زائران از جمله شیعیان همواره به زیارت قبور ائمه(ع) رفته و شاهد معجزات فراوان آنان هستند.

رسول جعفریان در بیان ویژگی‌های اثر می‌نویسد:

• در باب امامت اهل‌بیت(ع) نوشته شده اما در فصول مختلف آن به دیگر مسائل اعتقادی هم پرداخته و در باب توحید، نبوت و عدل، مطالبی نگاشته است.
• حاوی اقوال فقهی مختلفی از عالمان اهل سنت است.
• در بخش مربوط به شرح حال اجمالی معصومان، بخش مربوط به امام زمان(عج) گسترده‌تر نوشته شده و برخی شبهات در زمینه مهدویت از جمله طولانی شدن عمر امام پاسخ داده شده است.
• بخشی از کتاب از رفتار مخالفان شیعه در روز عاشورا گزارش می‌دهد. به گفته نویسنده در برخی مناطق مخالفان این روز را جشن گرفته لباس رنگی پوشیده به رقص و پایکوبی پرداخته و دست و پایشان را حنا می‌زنند. آنان در این روز سوره فتح را نیز به سبب پیروزی یزید قرائت می‌کنند.
• درباره معنای شیعی و رافضی مطالبی آورده شده است.
• سنی و شیعه بودن برخی از مؤلفان به درستی آورده نشده است. مثلا نویسنده کتاب الزینة، سنی دانسته شده اما مؤلف این کتاب، ابو حاتم احمد بن حمدان رازی، از اسماعیلیان است. دیگر آنکه ابن‌جریر طبری؛ نویسنده المسترشد فی الامامة، سنی دانسته شده است.
• از کتب فضائل و مناقب، نوشته علمای اهل‌سنت اصفهان مثل مناقب مناقب علی بن ابی‌طالب و ما نزل من القرآن فی علی(ع) از ابوبکر احمد بن موسی بن مردویه (درگذشت ۴۱۰ق) و نکت الفصول فی علم الأصول از ابوالفتوح مُنتَجَب الدین اَسعد بن محمود بن خَلَف عِجْلی اصفهانی (درگذشت ۶۰۰ق) استفاده شده است.
• نقد زیدیه و روش قیام‌گرایانه آنان به عنوان «خروج»، مورد انتقاد قرار گرفته شده است. اینکه آنان امامت را به شرط خروج ثابت می‌دانند به نظر نویسنده کتاب اسرار الامامه درست نیست، زیرا در یک روز ممکن است یک‌صد علوی قیام کنند که در این صورت میانشان اختلاف پدید می‌آید. دیگر آنکه چون «صبرکردن» را از شرایط امامت دانسته به همین جهت از نگاه مؤلف کسی که خروج می‌کند (امام زیدی‌مذهب)، «صبر» نداشته و یکی از شرایط امامت را ندارد.

نویسنده

کتاب اسرار الامامة، نگاشته عمادالدین حسن بن علی طبری (زنده در ۷۰۱ق) معروف به عمادالدین یا عماد طبری است. وی معاصر با خواجه نصیر الدین طوسی (درگذشت ۶۷۲ق) و محقق حلّی (درگذشت ۶۷۶ق) بود و در علم کلام، فقه و حدیث آثاری نگاشته است. در مسائل کلامی قاضی نورالله شوشتری مطالبی از او نقل کرده و برخی فقیهان چون شهید اول (درگذشت ۷۸۶ق) و شهید ثانی (درگذشت ۹۶۵ق) در کتاب‌های خود به‌ اندیشه‌های فقهی او اشاره کرده‌اند.

کامل بهایی، تحفة الابرار فی مناقب الائمة الاطهار(ع)، مناقب الطاهرین(ع)، معجزات النبی(ص)، العمده فی اصول الدین، الکفایة فی الامامة، المنهج (فقهی) و نهج الفرقان الی هدایة الایمان (فقهی)، بخشی از تألیفات او هستند.

محتوا

در مقدمه نسخه تصحیح‌شده کتاب آمده این اثر با مقدمه‌ای از مؤلف؛ حاوی انگیزه نگارش کتاب شروع می‌شود. همچنین مطالب آن در ذیل عناوین کلی «اصل» و «فصل» بیان شده و عناوین اصول و فصول کتاب عبارتند از:

• مباحث خداشناسی مثل:

1. غرض از خلق موجودات
2. سبب وجوب شناخت خدا
3. اثبات صانع عالم و توحید او.

• مباحث پیامبر‌شناسی و امام‌شناسی مثل:

1. دلیل نیاز داشتن به نبی و امام
2. احتیاج به امام و پیشوا به عنوان اصلی ثابت در عالم
3. احتیاج داشتن به شریعت و جانشینان خداوند
4. لزوم عقلی امامت علاوه بر مستندات شرعی
5. نبأ عظیم در قرآن کریم اشاره به علی(ع)
6. انکار امامت به منزله ارتداد
7. مناقب اهل‌بیت(ع)
8. زندگی‌نامه مختصر پیامبر و اهل‌بیت(ع) در چهارده فصل
9. امامان دوازده نفراند
10. مهدی(عج) آخرین خلیفه است
11. روایاتی در باب اسامی امامان
12. همراهی قرآن و عترت در باب امامت
13. رجعت
14. امامت لطف و غیبت امام حکمت است
15. برخی مسائل و شبهات مهدویت
16. ضرورت وجود معصوم در هر زمان
17. صفات امام
18. راه تعیین امام
19. دلائل اثبات امامت امامان معصوم در قرآن و روایات.

• مباحث تاریخی مربوط به امامت مثل:

1. اتفاقات سقیفه و پس از آن
2. بدعت‌های زمان بنی‌امیه در موضوع امامت
3. آغاز پیدایش شیعه
4. سبب ظهور شیعه در عالم
5. علل نام‌گذاری امام علی(ع) به ابوتراب.

• معرفی فرق و مذاهب اسلامی و غیر آن.
• پاره‌ای از مباحث به ظاهر غیر مرتبط با محتوای کلی کتاب در میان فصول کتاب به صورت مختصر وجود دارد مانند: فصلی درباره بقراط و اقلیدس و بطلیموس و دیگر پیشتازان برخی دانش‌ها، پیشینه علم کیمیا و فرقه جابریّه و آشنایان به علم کیمیا در میان یاران امام صادق(ع)، فصلی درباره علوم عرب در دوران جاهلیت، و نیز درباره افلاطون و سقراط و برخی از اعتقادات مجوس.

انگیزه تالیف کتاب

نویسنده در آغازین صفحات کتاب اذعان دارد با حضوریافتنم در ری، از من خواستند کتابی به زبان فارسی در مورد اهل‌بیت(ع) بنویسم که دسته‌بندی و ترکیب میان مطالبش ویژه باشد. پس از نگارش، برخی محققان پیشنهاد دادند کتاب را به عربی ترجمه کنم تا عالمان و دانشجویان هردو از آن بهره برند و برای گسترش دین فایده بیشتر داشته باشد. با قبول این پیشنهاد، کتاب را به عربی ترجمه کردم و چون آن کتاب فارسی همه مطالب مورد نیاز را داشت، چیزی بدان نیفزودم. البته با وجود سن زیاد و سویِ کم چشم و ملالتِ خاطر، از خداوند می‌خواهم که مرا یاری کند تا این کار را پیش از مرگم به سرانجام رسانده و به آرزویم برسم.

نسخه‌های خطی و وضعیت نشر

در تصحیح متن کتاب از دو نسخه خطی استفاده شده که عبارتند از:

• نسخه آستان قدس رضوی با شماره ۸۸۳۸ که تاریخ نگارش آن سال ۱۰۷۲ش در ۱۴۹ برگه ۱۹ خطی بوده است.
• نسخه کتابخانه مرعشی نجفی با شماره تسلسل ۳۷۵۷ از بخش نسخ خطی که دارای ۱۷۳ برگه ۱۷ خطی بوده است.

این کتاب در سال‌های ۱۳۸۰ش و ۱۳۹۳ش توسط بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی چاپ شد. تصحیح و تحقیق اثر، توسط گروه کلام و حکمت اسلامی این بنیاد انجام شد.