مهر نماز

مُهر نماز، تکه‌ای سنگ و یا خاک قالب‌زده است که شیعیان هنگام سجده پیشانی را بر آن می‌گذارند. از نظر شیعیان لازم نیست که حتما بر مهر سجده کرد؛ بلکه سجده بر زمین، خاک، سنگ و آنچه از زمین می‌روید(به جز خوراکی و پوشاکی)، صحیح است. شیعیان استفاده از مهر را همان سیره پیامبر(ص) و اهل بیت در استفاده از خاک، سنگ و زمین برای سجده می‌دانند.

از نظر فقهای شیعه سجده بر تربت امام حسین(ع) مستحب است. آنان از این تربت مهر را ساخته‌اند و بر آنها سجده می‌کنند.

وهابیان ساختن و سجده بر آن را بدعت می‌دانند؛ اما به باور شیعیان مهر همان خاک است.

پیشینه

در صدر اسلام معمولاً مسلمانان کف مساجد و خانه‌ها را با خاک، شن و حصیر بافته‌شده از نخل خرما فرش می‌کردند که سجده بر آن‌ها صحیح بود و بر همان سجده می‌کردند. در روایات متعددی از شیعه و اهل سنت نقل شده پیامبر و صحابه بر خاک، سنگ‌ریزه و خمره(سجاده از نخل خرما) سجده می‌کرده است. همچنین برپایه روایات شیعه، اهل بیت نیز بر خاک، سجاده و حصیر از نخل و به‌ویژه تربت امام حسین سجده می‌کرده‌اند. به‌تدریج شیعیان برای راحتی دسترسی به خاک، تکه‌ای از خاک را قالب‌گیری کردند تا بر آن سجده کنند و آن را مٌهر نامیدند. کم‌کم استفاده از مهر نزد شیعیان فراگیر شد و به نماد شیعی تبدیل گردید.

دیدگاه شیعه

تصویری از مهر سنگی

بر اساس فقه شیعه، مُهر در سجده موضوعیت ندارد بلکه به هنگام سجده در نماز، باید بر خاک یا سایر اجزای زمین یا بر چیزهایی که از زمین می‌روید(به جز خوردنی‎ها یا پوشیدنی‌ها) سجده کرد.

همچنین بنابر فقه شیعه، سجده بر تربت کربلا مستحب و بهترین چیزی است که سجده بر آن صحیح است از این رو شیعیان از تربت امام حسین(ع) مهر نماز ساخته‌ و بر آن سجده می‌کنند.

جایز نبودن استفاده از مهر

برخی از مراجع تقلید در برخی شرایط و مکان‌ها سجده بر مهر را جایز ندانسته‌ و استفاده از آن را ممنوع کرده‌اند. مانند سجده بر مهر در مسجد النبی و مسجدالحرام را به دلیل انگشت‌نما شدن، زمینه‌ساز شدن برای توهین به شیعیان و نیز اینکه برخلاف تقیه و وحدت مسلمانان است، جایز نمی‌دانند.

دیدگاه وهابیت

مهر نماز با درج نام خدا و پنج تن

بنابر فتاوای فقیهان اهل سنت، در سجده، واجب نیست پیشانی بر خاک باشد بلکه سجده بر هر چیزی که نجس نباشد، صحیح است. البته اهل سنت بر مهر سجده نمی‌کنند.

وهابی‌ها مخالف سجده بر مُهر بوده و آن را بدعت می‌دانند. در حالی‌که به باور شیعیان مهر همان خاک است و پیامبر و صحابه همواره بر سن‌گریزه و خاک سجده می‌کرده‌اند. علامه امینی در کتاب السجود علی التربة الحسینیه در ردّ کسانی که ساختن مهر را بدعت می‌دانند، می‌نویسد: چگونه مسروق بن اجدع از فقهای اهل سنت مقداری از خاک مدینه را به همراه خود برمی‌داشت تا بر آن سجده کند، کارش را بدعت نمی‌دانید؟ اما تربت کربلا را در اندازه و قالب‌های مختلف درآوردن بدعت می‌دانید. همچنین برخی از مراجع تقلید، سجده بر مهر را سنت و سجده بر فرش را بدعت دانسته‌اند.

همچنین وهابیان سجده بر مهر را نوعی شرک دانسته و به شیعیان نسبت می‌دهند که آنان مهر را می‌پرستند. شیعیان در پاسخ به وهابیان می‌گویند اگر سجده بر مهر شرک باشد سجده بر فرش و لباس نیز شرک خواهد بود و در این صورت وهابیان نیز فرش و سجاده را می‌پرستند.

احکام مرتبط

از نظر فقه شیعه بین پیشانی و سجدگاه، نباید چیزی فاصله شود. از این رو در استفتائات برخی از مراجع تقلید آمده است نماز خواندن با مهری که جرم دارد(به شرط آن که جرم بین پیشانی و مهر فاصله بیند‎ازد) اشکال دارد. در رساله‌های عملیه احکام مهر در ذیل احکام سجده آمده است.

خصوصیات ظاهری

مهر از خاک و سنگ و در شکل‌ها و اندازه‌های مختلفی تهیه می‌شود. شیعیان آن را از هر خاک و سنگی تهیه می‌کنند. اما معمولاً مهر از تربت کربلا و دیگر شهرهای مذهبی مانند مشهد و قم ساخته می‌شود و بر آن نام خدا، پنج تن و یا دیگر ائمه حک می‌گردد.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• ابن ابی‌شیبه کوفی، المصنف، تحقیق: سعید اللحام، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
• ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، الفتاوی الکبری، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
• امام خمینی، سید روح الله، توضیح المسائل(محشّی)، تصحیح: سید محمدحسین بنی‌هاشمی خمینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۲۴ق.
• امینی، عبدالحسین، السجود علی التربة الحسینیه، قم، مجمع جهانی اهل بیت علیهم‌السلام، ۱۴۲۲ق.
• بروجردی طباطبایی، آقاحسین، تبیان الصلاة، تقریر: علی صافی گلپایگانی، قم، گنج عرفان للطباعة و النشر، ۱۴۲۶ق.
• بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، دارالفکر، بی‌تا.
• حر عاملی، محمد بن حسن‌، وسائل الشیعه، مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام‌، قم، ۱۴۰۹ق.
• خرسان، محمدمهدی، السجود علی التربة الحسینیه، بیروت، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۰ق/۲۰۰۰م.
• شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، نشر صدوق، ۱۳۶۷ش.
• علامه حلی، حسن بن یوسف، اجوبة المسایل المهنائیه، قم، خیام، ۱۴۰۱ق.
• قمی طباطبایی، سید تقی، الدلائل فی شرح المسائل، قم، کتابفروشی محلاتی، ۱۴۲۳ق.
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
• محمودی، محمدرضا، مناسک حج(محشی)، تهران، مشعر، ۱۴۲۹ق.

پیوند به بیرون

• سجده بر مهر
• آیا سجده بر مهر خلاف وحدت است؟