مدرسه علمیه سلیمانیه یا مدرسه سلیمان‌خان، از مدارس علمیه مشهد که قدمت آن به دوره قاجار بازمی‌گردد. این مدرسه به‌نام سازنده و واقف آن، امیر سلیمان‌خان قاجار اعتضادالسلطنه شهرت یافته و تاریخ بنای آن بین سال‌های ۱۲۰۰ تا ۱۲۱۱ق است. ساختمان اول مدرسه سلیمانیه در یک طبقه بنا گردید و معماری آن بدون تزئینات و آرایه‌های هنری بود. این مدرسه در گذر سال‌ها و در دوران‌های مختلف، دچار رونق و رکود بود و پس از بارها تعمیرات و بازسازی، سرانجام در سال ۱۳۷۷ش به‌علت توسعه اطراف حرم امام رضا(ع) کاملا تخریب شد. مدرسه جدید سلیمانیه در محلی نزدیک به مکان قبلی، در نزدیکی حرم رضوی در فضایی بزرگ‌تر با امکانات مجهز احداث گردید و در سال ۱۳۹۲ش افتتاح شد.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | سلیمان‌خان قاجار اعتضادالسلطنه |
| تأسیس | ۱۲۰۰ تا ۱۲۱۱ق (دوره قاجار) |
| کاربری | مدرسه علمیه |
| مکان | مشهد |
| نام‌های دیگر | مدرسه سلیمان‌خان |
| وقایع مرتبط | اولین مجلس عمومی عزاداری امام حسین(ع) و نخستین هیأت سینه‌زنی خراسان در حکومت پهلوی |
| مشخصات | |
| مساحت | مدرسه اول: ۱۰۰۰ مترمربع مدرسه دوم: ۱۰۲۰۰ مترمربع |
| وضعیت | فعال |
| امکانات | ۱۴ مَدْرَس • ۴۶ حجره • کتابخانه • سالن اجتماعات • سالن ورزشی • سالن آمفی‌تئاتر • سالن غذاخوری • پارکینگ |
| معماری | |
| سبک | تلفیقی از سنتی و جدید |
| بازسازی | بنای اول مدرسه: سال ۱۳۵۹ش تخریب و ساخت بنای جدید در دو طبقه در سال ۱۳۶۱ش. بنای دوم مدرسه: در سال ۱۳۷۷ش تخریب و ساخت مدرسه جدید در مکانی دیگر، در شش طبقه در سال ۱۳۹۲ش. |
| وبگاه | https://soleimanie.lms2.hozehkh.com/ |
جایگاه مدرسه
مدرسه سلیمانیه یا سلیمان‌خان، مدرسه‌ای قدیمی در مشهد و در نزدیکی حرم امام رضا(ع) که متعلق به دوره قاجار است.[۱] این مدرسه در جنوب شرقی حرم رضوی، مقابل مسجد ۷۲ تن (مسجد شاه) که از شمال به منازل مسکونی، از غرب به کوچه راسته حمام و از جنوب و شرق به کوچه آیت‌اللّه سبزواری منتهی می‌شد، قرار داشت.[۲] بنابر سنگ‌نوشته‌ای که در راهروی ورودی مدرسه نصب گردیده، این مکان در عهد قاجار، رونق و شکوفایی علمی داشته[۳] و دارای کتابخانه‌ای شامل نسخه‌های خطی نفیس و قدیمی بوده است.[۴]
آخوند خراسانی، ملا هادی سبزواری، محمدتقی میرزا عسگری، سید علی خامنه‌ای، سید علی سیستانی، میرزا احمد کفایی و محمد واعظ‌زاده خراسانی ازجمله عالمانی هستند که در این مدرسه درس خوانده‌اند.[۵] محمدتقی نیشابوری، ملا غلامحسین شیخ‌الاسلام، سید زین‌العابدین سبزواری، شیخ عبدالنبی کجوری و شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی هم از استادان مدرسه سلیمانیه بوده‌اند.[۶]
مدرسه سلیمانیه علاوه بر آموزش علوم حوزوی، همواره فعالیت‌های دیگری در طول هشت سال جنگ عراق علیه ایران مانند تشکیل بسیج، اعزام مُبَلّغ به جبهه، برگزاری مجالس و اردوهای رزمی و فرهنگی برای طلبه‌ها داشت[۷] و چهل نفر از طلاب مدرسه، به شهادت رسیدند.[۸]
نام مدرسه
این مدرسه ابتدا به‌نام بنیان‌گذار آن یعنی سلیمان‌خان معروف بود و بعدها در بین مردم به «سلیمانیه» مشهور شد.[۹]
سرگذشت ساخت و متولیان مدرسه
تاریخ دقیق ساخت مشخص نیست، اما گفته شده است ساختمان مدرسه به‌دست سلیمان‌خان قاجار از امیران و نزدیکان آقا محمدخان قاجار بین سال‌های ۱۲۰۰ تا ۱۲۱۱ق بنا گردید و تا سال وفاتش (۱۲۲۰ق) تولیت مدرسه در دست او بود. پس از درگذشت سلیمان‌خان، پسرش محمدقاسم‌خان، متولی مدرسه شد و با اهتمام او، نظم و رونق خاصی در مدرسه پدید آمد. با درگذشت محمدقاسم‌خان، دوران افول و کم‌توجهی به مدرسه آغاز گردید تا آنجا که در آستانه ویرانی قرار گرفت. در سال ۱۲۵۷ق هنگامی که نصراللّه‌خان قاجار برای زیارت امام رضا(ع) به مشهد رفت، به تعمیرات مدرسه همت گماشت و ضمن وقف املاک و مستغلاتی بر آن، اداره امور را عهده‌دار شد.[۱۰]
دیگر متولیان مدرسه سلیمانیه، امیر مصطفی‌خان مشیرالسلطنه و میرزا احمد کفایی فرزند آخوند خراسانی بودند.[۱۱] کفایی، سی سال در این مدرسه به فعالیت‌های دینی و مذهبی مشغول بود و در حکومت پهلوی، اولین مجلس عمومی عزاداری امام حسین(ع) و نخستین هیأت سینه‌زنی خراسان با تلاش او در این مدرسه تشکیل شد. پس از فوت میرزا احمد کفایی، سید زین‌العابدین سبزواری امام جماعت وقت مسجد گوهرشاد، تولیت مدرسه را بر عهده گرفت.[۱۲]
بنابر گزارشی که در سال ۱۳۵۱ش منتشر شده، تعداد اتاق‌های مدرسه، ۲۲ حجره با تعداد ۴۰ طلبه ساکن در مدرسه بوده و شهریه طلاب و حقوق خدام آن بر اساس موقوفات و دکان‌های متعلق به مدرسه تأمین می‌شده است.[۱۳]
ویژگی‌های معماری
ساختمان مدرسه اول سلیمان‌خان در یک طبقه در زمینی به مساحت ۱۰۰۰ مترمربع با زیربنای ۵۰۰ مترمربع ساخته شد[۱۴] و در چهار سمت آن ۲۲ حجره با ایوان‌های کوچک وجود داشت.[۱۵] معماری مدرسه، ساده و خالی از تزیینات و آرایه‌های هنری بود[۱۶] و بر خلاف سبک مدارس علمیه مشهد، هیچ‌گونه کاشی‌کاری، گچ‌بری، کتیبه‌نویسی و خطاطی در آن دیده نمی‌شد.[۱۷]
کتابخانه
مدرسه سلیمانیه دارای کتابخانه‌ای است که شامل کتاب‌های خطی قدیمی و چاپی می‌گردد. گفته شده قدیمی‌ترین نسخه کتاب صلاة و تفسیر خطی قرآن کریم است که قدمتش به سال ۱۰۷۴ق بازمی‌گردد. بیشتر این کتاب‌ها در تاریخ ۱۲۷۲ق به‌همت نصرالله‌خان پسر محمدقاسم‌خان و نوه سلیمان‌خان قاجار وقف کتابخانه شده است.[۱۸]
تخریب
مدرسه سلیمانیه به‌دلیل فرسودگی، در سال ۱۳۵۹ش تخریب شد و با کمک نماینده آیت‌الله خویی و سازمان اوقاف مشهد با تلفیقی از معماری سنتی و جدید در سال ۱۳۶۱ش در دو طبقه احداث گردید. این مدرسه از نظر معماری همانند مدرسه قدیمی، تزیینات چندانی نداشت، هرچند نمای داخل حیاط و بالای پنجره حجره‌ها، آیه‌هایی از قرآن کریم بر کاشی نقش بسته بود و چندین طاق‌نمای کاشیکاری‌شده در فضای حیاط وجود داشت. این بنا نیز در سال ۱۳۷۷ش به‌علت توسعه حرم امام رضا(ع) به‌طور کامل تخریب شد.[۱۹]
ساخت مدرسه جدید
مدرسه جدید سلیمانیه پس از تخریب مدرسه قدیمی، در محلی دیگر - نزدیک به مکان قبلی - در مشهد با زیربنای ۱۰۲۰۰ مترمربع و در شش طبقه ساخته شد و شامل ۱۴ مدرس، ۴۶ حجره، کتابخانه، سالن ورزشی، سالن غذاخوری و امکانات مورد نیاز دیگر است. طبقه منهای دو به سالن اجتماعات و همایش‌ها، سالن ورزشی، فضایی برای اسکان کاروان‌های اردویی و محیط انبار اختصاص یافته و طبقه منهای یک نیز با کاربری‌هایی مانند سالن آمفی‌تئاتر، سالن غذاخوری و آشپزخانه و پارکینگ ساخته شده است.[۲۰]
مدرسه جدید که طلّاب در پایه‌های یک تا ده حوزه در آن تحصیل می‌کنند،[۲۱] در ۱۱ اردیبهشت سال ۱۳۹۲ش هم‌زمان با سالروز ولادت حضرت زهرا(س) افتتاح گردید.[۲۲]
پانویس
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۲۵۱.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۲۵۱.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۲۵۲.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۲۵۳.
- ↑ «میراثی به قدمت سه قرن»، خبرگزاری حوزه.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۲۵۹.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۲۶۵.
- ↑ «مدرسه‌ای که ۴۰ شهید تقدیم انقلاب کرد»، قدس‌آنلاین.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۲۵۱.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۲۵۴-۲۵۹.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۲۵۴و۲۵۵.
- ↑ فاضل، مدارس قدیم مشهد، ص۱۱۲۹و۱۱۳۰.
- ↑ فاضل، مدارس قدیم مشهد، ص۱۱۳۱.
- ↑ فاضل، مدارس قدیم مشهد، ص۱۱۳۱.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۲۵۳.
- ↑ فاضل، مدارس قدیم مشهد، ص۱۱۲۹.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۲۵۳.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۲۵۳و۲۵۴.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۲۵۳.
- ↑ «ساختمان جدید مدرسه سلیمانیه مشهد افتتاح شد»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «دوره‌های مدرسه سلیمانیه»، سلیمانیه مشهد.
- ↑ «مجهزترین مدرسه علمیه خراسان رضوی افتتاح شد»، خبرگزاری مهر.
منابع
- پسندیده، محمود، حوزه علمیه خراسان، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، ۱۳۸۵ش.
- فاضل، محمود، «مدارس قدیم مشهد مدرسه سلیمان خان»، مجله وحید، ۱۳۵۱ش. دوره دهم، شماره دوم.
- «مجهزترین مدرسه علمیه خراسان رضوی افتتاح شد»، خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.
- «میراثی به قدمت سه قرن»، خبرگزاری حوزه، تاریخ انتشار: ۱۵ شهریور ۱۳۹۳ش.
- «ساختمان جدید مدرسه سلیمانیه مشهد افتتاح شد»، خبرگزاری رسا، تاریخ انتشار: ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.
- «مدرسه‌ای که ۴۰ شهید تقدیم انقلاب کرد»، قدس‌آنلاین، تاریخ انتشار: ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.
- «دوره‌های مدرسه سلیمانیه»، سلیمانیه مشهد، تاریخ بازدید: ۲۲ آبان ۱۴۰۲ش.