صلح تحمیلی
صُلح تحمیلی به صلحی ناعادلانه اشاره دارد که بدون رعایت حقوق طرف مقابل بر فرد، جامعه یا کشوری تحمیل میشود. از نمونههای تاریخی آن شامل صلح حُدیبیه در زمان پیامبر(ص)، صلح تحملشده بر امام علی(ع) در جنگ صفین و صلح امام حسن(ع) با معاویه است.
در دوران قاجار نیز عهدنامههای گلستان و ترکمنچای از مصادیق صلح تحمیلی به شمار میروند. از نظر امام خمینی فشارهای خارجی برای پایان جنگ عراق با ایران نیز نوعی صلح تحمیلی است. همچنین از نظر آیتالله خامنهای فشارها برای محدودسازی برنامه هستهای ایران نمونههایی از صلح تحمیلی است که باید در برابر آن مقاومت کرد.
مفهومشناسی و جایگاه
صلح تحمیلی، نوعی صلح است که بدون رعایت حقوق و شروط عادلانهٔ طرف مقابل، بر فرد، جامعه یا کشوری تحمیل میشود.[۱] صلح در فقه اسلامی یکی از ابواب مستقل محسوب میشود که فقها دربارهٔ احکام آن به تفصیل سخن گفتهاند.[۲] همچنین در حقوق بینالملل نیز، صلح مورد بررسی قرار میگیرد و در این حوزه، به وضعیتی گفته میشود که جنگ در آن پایان یافته یا متوقف شده باشد.[۳]
نمونههایی از صلحهای تحمیلی در صدر اسلام
برخی از نمونههای تاریخی صلح تحمیلی در صدر اسلام به شرح زیر است:
صلح حدیبیه
صلح حدیبیه پیمانی بود که در سال ششم هجری بین پیامبر(ص) و مشرکان مکه منعقد شد.[۴] هنگامی که مسلمانان برای عمره به سوی مکه حرکت کردند، قریش مانع ورود آنها شد[۵] و پس از مذاکرات طولانی، دو طرف در منطقه حدیبیه توافق کردند که مسلمانان آن سال بازگردند و سال بعد برای عمره به مکه بروند.[۶] مهدی پیشوایی، پژوهشگر تاریخ اسلام، معتقد است که پیامبر(ص) با پذیرش این صلح، بهطور موقت با دشمنان کنار آمد تا مصالحی برتر را تأمین کند.[۷]
تحمیل صلح به امام علی(ع) در جنگ صفین
امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی ایران، از پذیرش حکمیت توسط امام علی(ع) تحت فشار نیروهای خودی با عنوان صلح تحمیلی یاد کرده است.[۸] بر اساس گزارشهای تاریخی در جنگ صفین، هنگامی که پیروزی سپاه امام علی(ع) نزدیک بود، معاویه پیشنهاد حکمیت را مطرح کرد[۹] و گروهی از سپاهیان علی(ع) علیرغم هشدارهای امام علی، جنگ را متوقف کرده و صلح را بر او تحمیل نمودند.[۱۰]
تحمیل صلح به امام حسن(ع)
امام خمینی[۱۱] و آیتالله خامنهای،[۱۲] صلح امام حسن(ع) با معاویه را مصداق صلح تحمیلی دانستهاند. این پیمان در سال ۴۱ هجری پس از شهادت امام علی(ع) و بیعت مردم با امام حسن(ع) شکل گرفت.[۱۳] معاویه که در شام ادعای خلافت داشت، با لشکری برای جنگ با امام حسن به سوی عراق حرکت کرد و با وجود آمادگی امام حسن(ع) برای جنگ، پیشنهاد صلح داد.[۱۴] اگرچه امام حسن(ع) این پیشنهاد را ناعادلانه میدانست،[۱۵] اما به گفته تاریخنگاران به دلیل خیانت فرماندهان، تفرقه در سپاه و خطر کشتار شیعیان، ناگزیر صلح را پذیرفت.[۱۶]
نمونههایی از قرارداد و صلحهای تحمیلی در جوامع شیعی
برخی از پیمانها و صلحهایی که در جوامع شیعی بر حکومتها تحمیل شده به شرح زیر است:
عهدنامه گلستان
عهدنامهٔ گلستان، صلحنامهای بود برای پایان دادن به جنگ میان ایران و روس، که در سال ۱۱۹۲ش (مصادف با ۲ شوال ۱۲۲۸ق) در منطقهٔ گلستان از توابع قراباغ منعقد شد.[۱۷] طبق مفاد این قرارداد، ولایتهای قراباغ، گنجه، شیروان، باکو و برخی مناطق دیگر که در تصرف دولت روسیه بودند، همچنین تمامی داغستان و گرجستان از ایران جدا شده و به خاک روسیه ملحق شدند.[۱۸]
عهدنامه ترکمنچای
عهدنامهٔ ترکمنچای، صلحنامهای میان ایران و روس بود که پس از دور دوم جنگهای دو کشور در عصر قاجار، در اول اسفند سال ۱۲۰۶ش (مصادف با ۵ شعبان ۱۲۴۳ق)، در روستای ترکمنچای منعقد گردید.[۱۹] بر اساس این عهدنامه، بخشهایی از خاک ایران، از جمله ایروان، نخجوان و بخشی از دشت مغان، از ایران جدا و به روسیه ملحق شدند.[۲۰]
پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت
امام خمینی، از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت برای پایان جنگ عراق با ایران به عنوان صلح تحمیلی یاد کرده است.[۲۱] این قطعنامه بلافاصله از سوی عراق پذیرفته شد اما از سوی ایران تحت فشارهای بینالمللی، تهدید به تحریم و شرایط نابرابر پذیرفته شد.[۲۲]
مقابله آمریکا و اسرائیل با پیشرفت علمی، صنعتی و دفاعی ایران
آمریکا و اسرائیل از ابتدای انقلاب اسلامی به شیوههای مختلفی همچون تحریم، ترور دانشمندان هستهای، تبلیغات همواره در پی توقف پیشرفتهای علمی و دفاعی ایران بودهاند.[۲۳] در همین راستا اسرائیل در خرداد ۱۴۰۴ش با ادعای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هستهای[۲۴] و با هدف نابودی برنامهٔ هستهای ایران،[۲۵] برخی از تأسیسات هستهای، پایگاههای نظامی و منازل مقامات و دانشمندان هستهای کشور را هدف حمله قرار داد.[۲۶] آیتالله خامنهای رهبر ایران در واکنش به این حملات، ملت ایران همانگونه که در برابر جنگ تحمیلی مقاومت کرده، در مقابل صلح تحمیلی نیز تسلیم نخواهد شد.[۲۷] آمریکا نیز در ۱ تیر ۱۴۰۴ سایتهای هستهای ایران بمباران کرد.
از ابتدای مطرح شدن برنامههای هستهای ایران، کشورهای غربی و آمریکا به شیوههای مختلفی از قبیل مذاکره و تحریم، سعی در محدودسازی برنامه هستهای ایران داشتند، پس از ناکامماندن، حمله نظامی را در پیش گرفتند تا ایران مجبور شود از مواضع خود (استفاده صلحآمیز) عقبنشینی کند.
پانویس
- ↑ «صلح تحمیلی در چه شرایطی اتفاق میافتد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۹۲.
- ↑ جعفری لنگرودی، ترمینولوژی حقوق، ۱۳۸۴ش، ص۴۰۸.
- ↑ ابن هشام، السیره النبویة، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۷۷۶.
- ↑ سبحانی، فرازهایی از تاریخ پیامبر، ۱۳۸۶ش، ص۳۶۷–۳۶۸.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۵۴.
- ↑ پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۹۷ش، ص۱۱۷.
- ↑ امام خمینی، صحیفهٔ امام، ۱۳۸۹ش، ج۲۰، ص۱۱۸.
- ↑ منقری، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۴۷۸.
- ↑ منقری، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۴۷۸–۴۷۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفهٔ امام، ۱۳۸۹ش، ج۲۰، ص۱۱۸.
- ↑ خامنهای، انسان ۲۵۰ ساله، ۱۳۹۰ش، ص۱۲۲.
- ↑ اربلی، کشف الغمة، دار الأضواء، ج۲، ص۱۳۸.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ج۲، ص۱۳–۱۴.
- ↑ ابناثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۷۲–۲۷۳.
- ↑ برای نمونه: شیخ مفید، الإرشاد، ج۲، ص۱۴؛ دینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۰؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۴، ص۶۰.
- ↑ شمیم، ایران در دورهٔ سلطنت قاجار، ۱۳۸۷ش، ص۸۵.
- ↑ شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، ۱۳۸۷ش، ص۸۵.
- ↑ شمیم، ایران در دورهٔ سلطنت قاجار، ۱۳۸۷ش، ص۸۵.
- ↑ شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، ۱۳۸۷ش، ص۸۵.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۲۰، ص۱۱۸.
- ↑ ابوغزاله، جنگ عراق و ایران، ۱۳۸۰ش، ص۲۷۳ و ۳۰۸.
- ↑ «صلح تحمیلی؛ افشای توطئۀ کلیدی دشمن»، سایت khamenei.ir.
- ↑ «دلیل واقعی حمله اسرائیل به ایران»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «یورونیوز»
- ↑ «جزئیات ۵ موج عملیات موشکی ایران علیه اسرائیل»، نورنیوز
- ↑ «دومین پیام تلویزیونی خطاب به ملت ایران»، سایت khamenei.ir
منابع
- ابناثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
- ابناعصم، محمد بن علی، الفتوح، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق.
- ابنهشام، عبدالملک بن هشام، السیرة النبویة، تحقیق سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۲ق.
- ابوغزاله، عبدالحلیم، جنگ عراق و ایران، مترجم نادر نوروزشاد، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ۱۳۸۰ش.
- اصفهانی، ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، بیروت، دارالمعرفة، بیتا.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، بیروت، دار الاضواء، بیتا.
- امام خمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- «صلح تحمیلی در چه شرایطی اتفاق میافتد؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱ تیر ۱۴۰۴ش، تاریخ بازدید: ۱۰ تیر ۱۴۰۴ش.
- «اکسیوس: اسرائیل از آمریکا درخواست کرد به حملات علیه ایران بپیوندد»، یورونیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۰ تیر ۱۴۰۴ش.
- پارسادوست، منوچهر، نقش سازمان ملل در جنگ عراق و ایران، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۹۷ش.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمنولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، ۱۳۸۴ش.
- جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه الاسلامی، ۱۳۸۷ش.
- «جزییات ۵ موج عملیات موشکی ایران علیه اسراییل از شب گذشته تاکنون + تصاویر»، نورنیوز، تاریخ بازدید: ۱۰ تیر ۱۴۰۴ش.
- خامنهای، سیدعلی، انسان ۲۵۰ ساله، تهران، مرکز صهبا، ۱۳۹۰ش.
- دینوری، احمد بن داود الدینوری، الأخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش.
- «دومین پیام تلویزیونی خطاب به ملت ایران در پی تهاجم رژیم صهیونی»، سایت khamenei.ir، تاریخ درج مطلب: ۲۸ خرداد ۱۴۰۴ش، تاریخ بازدید: ۱۰ تیر ۱۴۰۴ش.
- «دلیل واقعی حمله اسرائیل به ایران/نتانیاهو سالها برای حمله برنامهریزی کرده بود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۶ خرداد ۱۴۰۴ش، تاریخ بازدید: ۲۸ خرداد ۱۴۰۴ش.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- سبحانی، جعفر، فرازهایی از تاریخ پیامبر، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۶ش.
- شمیم، علیاصغر، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران، نشر بهزاد، ۱۳۸۷ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- «صلح تحمیلی؛ افشای توطئۀ کلیدی دشمن»، سایت khamenei.ir، تاریخ درج مطلب: ۲۹ خرداد ۱۴۰۴ش، تاریخ بازدید: ۱۰ تیر ۱۴۰۴ش.
- منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، قم، کتابخانه آیتالله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- واقدی، محمد بن عمر، کتاب المغازی، تحقیق مارسدن جونز، لندن، بینا، ۱۹۶۶م.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۶، دفاع و سیاست، به کوشش علیرضا هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، بیروت،دار صادر، بیتا.