دائرةالمعارف قرآن کریم (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | مرکز فرهنگ و معارف قرآن |
| تعداد جلد | ۱۷ |
| قطع | وزیری |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | بوستان کتاب |
| محل نشر | قم |
| تاریخ نشر | ۱۳۸۲ش |
| وبسایت ناشر | https://www.bustaneketab.ir/ |
دائرةالمعارف قرآن کریم یک دانشنامه قرآنی است که زیر نظر مرکز فرهنگ و معارف قرآن و توسط جمعی از نویسندگان از سال ۱۳۷۵ش آغاز و تا سال ۱۴۰۱ش در ۱۷ جلد توسط انتشارات بوستان کتاب قم به چاپ رسیده است. ارائه اطلاعات گسترده، تأمین نیازهای پژوهشگران از مراجعه به منابع فرعی، آشنایی با مبانی قرآنی، دارای ساختار مشخص در تنظیم حجم و محتوای مقالات از ویژگی‌های کتاب می‌باشد که جوایز مختلفی از جمله کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را به‌دست آورده است.
معرفی و جایگاه
نخستین طرح این اثر توسط مرکز فرهنگ و معارف قرآن در سال ۱۳۷۵ش پایه نهاده شد و با رایزنی کارشناسان و صاحب‌نظران از آغاز سال۱۳۷۷ش با تصویب نهایی مدخل‌ها، تنظیم پرونده‌های علمی و نگارش مقالات تداوم یافت.[۱] به‌گفته مرکز فرهنگ و معارف قرآن مجموعه مجلدات دائره‌المعارف قرآن در ۳۰ مجلّد سامان می‌یابد.[۲] تا این هنگام هفده جلد از این مجموعه تا پایان حرف «ط» آب تا طواف در قطع وزیری منتشر و عرضه گشته و کار نگارش مقاله‌های مجلّدهای دیگر ادامه دارد.[۳]
برخی از محققان، اهمیت تألیف دائرةالمعارف قرآن را نظم‌یافتگی اطلاعات پایه در قالبِ مقالات تنظیم‌شده با متن علمی دانسته و با بررسی پیشینه دانشنامه‌نویسی قرآن کریم و ذکر خلأهای موجود در آنها وجود چنین دانشنامه‌ای را ضروری می‌دانند.[۴]
ارائه اطلاعات اصیل در قلمرو موضوعات قرآنی، و تأمین نیازهای مخاطبان از مراجعه به منابع فرعی و آشنایی عموم دانش‌پژوهان با مبانی قرآنی، هدف تألیف کتاب و نشان از اهمیت آن است.[۵] و همچنین اهمیت وجود چنین کتابی برای رفع موانع فهم قرآن، در کنار حفظ ترکیب اصلی قرآن کریم و کشانیدن کلام الهی به صحنه عینی زندگی بشر، کاملاً روشن و جزو اهداف دائرةالمعارف قرآن است.[۶]
ساختار
چینش مدخل‌های دائرةالمعارف قرآن کریم بر اساس الفبای فارسی است[۷] و فهرست عناوین هر مجلد بدین شرح می‌باشد:
- جلد اول: آب - ابوصرمه.[۸]
- جلد دوم: ابوطالب - اسباب نزول.[۹]
- جلد سوم: اسباط - اعجاز قرآن.[۱۰]
- جلد چهارم: اعجام قرآن - انفاق.[۱۱]
- جلد پنجم: انفال - بقعه مبارکه.[۱۲]
- جلد ششم: بقیةالله - پیه.[۱۳]
- جلد هفتم: تابستان - تفاخر.[۱۴]
- جلد هشتم: تفسیر - تناسب آیات و سُور.[۱۵]
- جلد نهم: تناسخ - جمع.[۱۶]
- جلد دهم: جمعه - حس‌گرایی.[۱۷]
- جلد یازدهم: حسن بن علی(ع) - خانه.[۱۸]
- جلد دوازدهم: خاورشناسان و قرآن - درنده.[۱۹]
- جلد سیزدهم: درو - رضا.[۲۰]
- جلد چهاردهم: رضاع - زیور.[۲۱]
- جلد پانزدهم: ساحل - سوده بنت زمعه.[۲۲]
- جلد شانزدهم: سوره - شیعه.[۲۳]
- جلد هفدهم: صابئیان - طواف.[۲۴]
محتوا
مجموع مدخل‌های این دائره‌المعارف از ۳۰۰۰ عنوان در می‌گذرند؛ در این میان حدود ۳هزار موضوع اعم از معارف، مفاهیم و اعلام قرآن را در بردارند؛ این معارف در بخش‌های فلسفه و کلام، عرفان و اخلاق، ادیان، فقه و حقوق، اعلام و تاریخ، معارف، مفاهیم و علوم قرآنی مطرح شده است.[۲۵] از مجموعه عناوین دائره‌المعارف قرآن، حدود ۲۳۰۰ عنوان، اصلی و حدود ۷۰۰ عنوان نیز ارجاعی هستند. از این سه هزار مدخل، ۱۱۲ مدخل علوم قرآن و ۳۶۲ مدخل اسما و صفات و ۷۵۰ مدخل اعلامی که صریحا در قرآن از آنها نام برده شده است و غیر مصرّح، و بقیه موضوعات و مفاهیمی است که در قرآن یا به آنها تصریح شده و یا از آیات برداشت می‌شود.[۲۶]
اصول و ضوابط تدوین
دائره‌المعارف قرآن کریم دارای اصول و ضوابط مشخصی در تدوین مقالات و محتوای مطالب مطرح شده می‌باشد که به برخی از آنان اشاره می‌شود:
- دیدگاه‌ها و آرای مهم در هر موضوع به‌صورت مستند و بدون افزایش و کاهش آورده شده، سپس نقد علمی وارد بر هر دیدگاه ذکر و آرای موافقان و موافقان با رعایت اصل بی‌طرف و بدون دخل و تصرف نقل می‌گردد.[۲۷]
- احترام به آرا و عقاید خاص مذاهب و مکاتب اسلامی مورد توجه بوده و هرگونه نقد دیدگاه‌های غیر شیعی یا غیر مشهور به‌صورت منصفانه و علمی صورت می‌پذیرد تا از دامن‌زدن به اختلاف‌های مذهبی پرهیز شود.[۲۸]
- مباحث مطرح‌شده در دائرةالمعارف قرآن رویکرد علمی و پژوهشی داشته و با توجه به چینش موضوعات مقالات مربوطه تنظیم می‌شود.[۲۹]
- در مباحث تاریخی، گاهاً گزارش‌هایی نقل شده است که از لحاظ ارزشی مورد تأیید نیست، اما جنبه علمی بحث، نقل آنها را اقتضاء کرده است.[۳۰]
- منبع مقالات منحصر در کتاب‌های چاپ‌شده نیستند و به‌هنگام لزوم، از کتاب‌های خطی، مقالات، رساله‌ها و پایان نامه‌های حوزوی و دانشگاهی نیز بهره گرفته شده است.[۳۱]
- مقالات دائرةالمعارف رویکرد قرآنی دارند و چنانچه مباحثی در قلمروهای دیگر مطرح شده‌اند، صرفاً از باب ضرورت و ارتباط با آن رویکرد قرآنی است.[۳۲]
- حجم هر مقاله متناسب با جایگاه و اهمیت موضوع آن تعیین می‌شود.[۳۳]
این جایگاه و اهمیت با توجه به نوع موضوع، تعداد آیات، میزان علمیت، نقش و تأثیر محتوای مقاله در کل مجموعه، میزان نیاز جامعه علمی و حضور و نقش آن موضوع در تاریخ مباحثه‌ها و پژوهش‌های قرآنی تبیین و ارزیابی می‌شود. حجم تقسیم‌بندی برای مقالات کوتاه تا ۱۰۰۰ کلمه، مقالات متوسط تا ۵۰۰۰ کلمه و برای مقالات بلند بیش از ۵۰۰۰ کلمه می‌باشد.[۳۴]
- از آنجا که در این دائرةالمعارف، آیات فراوانی ذکر شده و آوردن ترجمه یکایک آنها به ساختار مقالهٰ آسیب می‌زند و بر حجم نوشته می‌افزاید، به‌طور معمول به ذکر ترجمه گونه هر آیه بسنده شده است، یعنی برداشتی از آیه عرضه گشته که هم مفاد آن را به خواننده انتقال دهد و هم به سیر بحث کمک کند.[۳۵] و در این زمینه از ترجمه‌های قرآن مکارم شیرازی، مجتبوی و فولادوند استفاده شده است.[۳۶]
ویژگی‌ها
در تنظیم ساختاری بدنه مقاله، چینش و نظم منطقی رعایت شده است؛ به‌گونه‌ای که تا حدّ امکان، یک مطلب، دوبار در مقاله‌ای نیامده؛ لذا کوشیده شده تا ارتباط درونی مطالب، ریاضی و منطقی باشد. این ارتباط از لحاظ طولی، تابع موضوع هر مقاله است.[۳۷]
همچنین در چینشِ بندها (پاراگراف‌ها) سعی شده است که مطالب مستقل، درون یک بند جای گیرند و مطالب یک بند، با بند دیگر، تداخل نداشته باشد. هرگاه زمینه پیوند دو مطلب فراهم باشد، به‌جای تکرار، از شیوه ارجاع درون مقاله‌ای استفاده شده است تا خواننده مطلب مرتبط را در بند مخصوص خود بیابد.[۳۸]
برخی دیگر از ویژگی‌ها دائرةالمعارف قرآن به این شرح است:
- جامع‌نگری به معارف قرآنی و ارائه مقالاتی در موضوعات کلامی، حقوقی، فقهی، اعلام، تاریخی، علوم قرآنی، ادیان، معارف و مفاهیم قرآنی.[۳۹]
- نگاه تخصصی به همه موضوعات با حفظ صبغه قرآنی مقالات.[۴۰]
- گستردگی منابع و استفاده از منابع معتبر و دست اول در تفسیر و علوم قرآنی.[۴۱]
- انعکاس دیدگاه‌های علمی در هر موضوع و نقد و بررسی آنها با رعایت انصاف و اصل بی‌طرفی علمی.[۴۲]
- ارائه جدیدترین دستاوردهای علمی در هر موضوع.[۴۳]
- گستردگی مباحث مطرح‌شده و توجه به ابعاد مختلف و مهم‌ترین مباحث مطرح‌شده در هر موضوع.[۴۴]
- توجه کامل به معیارهای علمی و امروزین دائرةالمعارف‌نویسی.[۴۵]
منابع
منابع هر مقاله به سه صورت ذکر می‌شود:
- در پاورقی نام اختصاری منبع، شماره جلد، شماره صفحه‌های مورد استناد؛ برای هر مطلب، یک و حداکثر سه منبع در پانویس ذکر می‌شود.[۴۶]
- ذکر منابع در پایان هر مقاله به این ترتیب است که فقط به نام اثر بسنده می‌شود، و در صورت تشابه، نام مؤلف نیز افزوده می‌شود.[۴۷]
- ذکر منابعی که از آنها فراوان استفاده می‌شود، در پایان هر جلد دائرةالمعارف به این ترتیب است: نام منبع، نام و نام خانوادگی و سال وفات نویسنده، نام و نام خانوادگی مترجم، نام محقق، نام ناشر، مکان نشر، نوبت چاپ، تاریخ نشر.[۴۸]
در تنظیم منابع، به این نکات توجه شده است:
- ترتیب ذکر منابع بر اساس حروف الفبای ابتدای نام منابع است، اگر در ابتدای نام منبعی، حرف تعریف «ال» باشد، آن را نادیده گرفته و نخستین حرف پس از آن ملاک است.[۴۹]
- به نام مشهور نویسنده بسنده می‌شود.[۵۰]
- از ذکر عناوین افزوده، مانند علامه، آیت‌الله و دکتر خودداری می‌شود؛ مگر در مواردی که نام مشهورِ کسی یا جزء نام او شده باشد.[۵۱]
- ملاک، نام اصلی و کامل منبع است..[۵۲]
نقد و بررسی
دائرةالمعارف قرآن کریم که حاوی اطلاعات گسترده برای مخاطبین متخصص و غیر متخصص است؛ به عقیده برخی از محققین توانسته است نیازهای مخاطبان را از حیث گستردگی مطالب، ارجاع به منابع دست اول و علمیت مباحث، برآورده کند ولی در عین حال دارای کاستی‌هایی هم هست که در این بخش به‌طور خلاصه به برخی از آنها اشاره می‌شود:[۵۳]
- ساماندهی نامناسب
برخی از مقالات دائرةالمعارف قرآن، حاوی اطلاعات گوناگونی است از این‌رو باید با تنظیم تیترهای اصلی و فرعی و شماره‌گذاری‌های صحیح مطالب را تجریه نمود، این درحالی است که برخی از مقالات دائرةالمعارف بدون تیترگذاری و تفکیک محتوا تدوین شده است.[۵۴] ساماندهی و نظم در ارائه مطالب و محتوا نیز از مواردی که چندان مورد توجه قرار نگرفته است، برخی از مقالات ضمن ارائه مباحث مقدماتی مانند مفاهیم، پیشینه و اهمیت موضوع، تالیف شده‌اند و بسیاری از مقالات فاقد این گونه مباحث هستند.[۵۵]
- ناهماهنگی در مقالات هم‌سو
با مقایسه برخی از مقالات هم‌سو باهم، مشاهده می‌شود که ارایه برخی از آنها از ضابطه مشخصی پیروی نمی‌کند؛ به عنوان مثال در سوره بقره مبحثی پیرامون «هدف سوره» تیتر شده است ولی در سایر مدخل‌ها این موضوع مشاهده نمی‌شود.[۵۶]
در مدخل سوره انعام مطلبی با عنوان «نتیجه‌گیری» درج شده است؛ در حالی که در سایر مقالات سوره‌های قرآن، سخنی از نتیجه گیری به میان نیامده است.[۵۷] در سوره اخلاص، مطلبی با عنوان «احکام فقهی سوره» مورد بحث قرار گرفته است، حال آن که در سایر سوره‌هایی که دارای احکام فقهی هستند؛ از چنین مطلبی خبری نیست.[۵۸]
- ناهماهنگی در حجم مقالات
در بخش ضوابط تدوین مقالات دائره‌المعارف قرآن ذکر شد که حجم هر مقاله بر طبق آیات، اهمیت موضوع، میزان علمیت، تأثیر در جامعه علمی و نقش آن در مجموع مباحث مجموعه ارزیابی و تعیین می‌شود. منتها با نگاهی به مقالات مشابه و هم‌رتبه روشن است که حجم مقالات یکسان نیستند و دچار بی‌توجهی شده‌اند از جمله مقاله سوره «انشراح» که حاوی ۱۸ آیه است در ۴ صفحه ولی سوره «انشقاق» با ۲۵ آیه در کمتر از ۲ صفحه تالیف شده است. مدخل «اسلام»[۵۹] با گسترده محتوایی که در قرآن دارد، در قالب مقاله‌ای ۲۵صفحه‌ای تدویه شده است در صورتی که مقاله «استدراج» ۲۲صفحه به خود اختصاص داده است.[۶۰]
مقاله«بنی اسرائیل» به رغم آیات متعدد قرآن و نیز اهمیت موضوع، در ۲۱ صفحه گزارش شده است؛ درحالی که مقاله «بنی نضیر» که از اهمیت و محتوای کمتری در قرآن برخوردار است در قالب ۳۰صفحه‌ای تنظیم شده است.[۶۱]
همچنین مقاله«انسان» و «ابلیس» به ترتیب در ۲۰ و ۲۷ صفحه تالیف شده است در حالی که مقاله «ابوبکر» ۴۴ صفحه به خود اختصاص داده است.[۶۲]
- غیبت نویسندگان نامدار
استفاده از نویسندگان و صاحب‌نظران حوزه‌های گوناگون در دائرةالمعارف‌ها می‌تواند باعث اعتماد بیشتر مراجعه‌کنندگان و اعتبار و جایگاه علمی مقالات را افزایش دهد.[۶۳] البته در تدوین دائرةالمعارف قرآن کریم از برخی از پژوهشگران توانا و نام‌آشنا بهره برده شده، ولی حجم فراوانی از مقالات دائرةالمعارف قرآن کریم توسط نویسندگان نوپایی تألیف شده است که به‌عقیده برخی تخصص و تجربه پژوهشی لازم را برای تدوین مقالات در این مجوعه مهم نداشته و همین موضوع باعث شده که مقالاتی در حوزه‌های مختلف و علوم گوناگون تدوین شوند که با استانداردهای علمی هم‌خوانی ندارند.[۶۴]
- غلط‌های حروفچینی
وجود برخی از اشباهات املایی در دائرةالمعارف قرآن کریم از جمله مواردی است که در خلال متن دیده می‌شود از جمله در فهرست مدخل‌های جلد اول، صفحه ۳۴، به جای «ابودرداء انصاری»، «ابودردراء انصاری» ضبط شده و در چاپ دوم هم تصحیح نشده است.[۶۵] یا در جلد دوم، صفحه ۵۱۶، عبارتِ «یاد شده است» به صورت نادرست درجه شده و در چاپ دوم هم اصلاح نشده است.[۶۶]
انتشار
دائرةالمعارف قرآن توسط انتشارات بوستان قم کتاب چاپ و نشر گردیده است.[۶۷] جلد اول دائرةالمعارف قرآن در سال۱۳۸۲ش توسط انتشارات بوستان کتاب قم چاپ و تا سال ۱۴۰۱ش، ۱۷ مجلد از آن به چاپ رسیده است.[۶۸]
امتیازات و افتخارات
دائرةالمعارف قرآن کریم تاکنون در مجامع و محافل علمی افتخاراتی را کسب نموده است:
- پژوهش برتر دبیرخانه دین‌پژوهان کشور، سال۱۳۸۰ش.[۶۹]
- کتاب برتر قرآنی دوازدهمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم، سال۱۳۸۳ش.[۷۰]
- کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، سال۱۳۸۴ش.[۷۱]
- کتاب برگزیده نمایشگاه قرآن و عترت، سال۱۳۸۴ش.[۷۲]
- برگزیده نخستین جشنواره آیین و خرد، سال۱۳۸۵ش.[۷۳]
- کتاب برگزیده قرآنی پانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم، سال۱۳۸۶.[۷۴]
- اثر برگزیده همایش مرزبانان وحی، سال۱۳۸۷.[۷۵]
- پژوهش برتر در بخش حوزوی بیستمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم، سال۱۳۹۱.[۷۶]
پانویس
- ↑ «دائرةالمعارف‌ها و دانشنامهها»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
- ↑ «دائرةالمعارف‌ها و دانشنامهها»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
- ↑ «دائرةالمعارف‌ها و دانشنامهها»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
- ↑ مرکز فرهنگ و قرآن، دائره المعارف قرآن، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۷-۱۸.
- ↑ مرکز فرهنگ و قرآن، دائره المعارف قرآن، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۷-۱۸.
- ↑ «درباره ما»، وبگاه دائره المعارف قرآن.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائره المعارف قران کریم،۱۳۸۲، ج۱، ص۱۲.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۱، فهرست.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۲، فهرست.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۳، فهرست.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۴، فهرست.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۵، فهرست.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۶، فهرست.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۷، فهرست.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۸، فهرست.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۹، فهرست.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۱۰، فهرست.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۱۱، فهرست.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۱۲، فهرست.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۱۳، فهرست.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۱۴، فهرست.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۱۵، فهرست.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۱۶، فهرست.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۱۷، فهرست.
- ↑ «انتشار جلد هفدهم دائرةالمعارف قرآن»، خبرگزاری کتاب ایران.
- ↑ «نگاهی به دائرةالمعارف قرآن کریم»، سامانه نشریات موسسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ↑ صفری، «آشنایی با دائره المعارف قرآن کریم»، ص۱۵۴.
- ↑ صفری، «آشنایی با دائره المعارف قرآن کریم»، ص۱۵۴.
- ↑ صفری، «آشنایی با دائره المعارف قرآن کریم»، ص۱۵۴.
- ↑ صفری، «آشنایی با دائره المعارف قرآن کریم»، ص۱۵۴.
- ↑ صفری، «آشنایی با دائره المعارف قرآن کریم»، ص۱۵۴.
- ↑ صفری، «آشنایی با دائره المعارف قرآن کریم»، ص۱۵۴.
- ↑ صفری،«آشنایی با دائره المعارف قرآن کریم»، ص۱۵۵.
- ↑ صفری، «آشنایی با دائره المعارف قرآن کریم»، ص۱۵۵.
- ↑ صفری، «آشنایی با دائره المعارف قرآن کریم»، ص۱۵۵.
- ↑ صفری، «آشنایی با دائره المعارف قرآن کریم»، ص۱۵۵.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۲۶.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۲۶.
- ↑ خراسانی، «نگاهی به دائرةالمعارف قرآن کریم»، سامانه نشریات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ↑ خراسانی، «نگاهی به دائرةالمعارف قرآن کریم»، سامانه نشریات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ↑ خراسانی، «نگاهی به دائرةالمعارف قرآن کریم»، سامانه نشریات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ↑ خراسانی، «نگاهی به دائرةالمعارف قرآن کریم»، سامانه نشریات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ↑ خراسانی، «نگاهی به دائرةالمعارف قرآن کریم»، سامانه نشریات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ↑ خراسانی، «نگاهی به دائرةالمعارف قرآن کریم»، سامانه نشریات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ↑ خراسانی، «نگاهی به دائرةالمعارف قرآن کریم»، سامانه نشریات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ↑ خراسانی۷ «نگاهی به دائرةالمعارف قرآن کریم»، سامانه نشریات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ↑ خراسانی، «نگاهی به دائرةالمعارف قرآن کریم»، سامانه نشریات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ↑ خراسانی، «نگاهی به دائرةالمعارف قرآن کریم»، سامانه نشریات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ↑ خراسانی، «نگاهی به دائرةالمعارف قرآن کریم»، سامانه نشریات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ↑ خراسانی،«نگاهی به دائرةالمعارف قرآن کریم»، سامانه نشریات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ↑ خراسانی، «نگاهی به دائرةالمعارف قرآن کریم»، سامانه نشریات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ↑ خراسانی، «نگاهی به دائرةالمعارف قرآن کریم»، سامانه نشریات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ↑ مؤمنی، «نگاهی به کاستی‌های دائرةالمعارف قرآن کریم»، ص۱۴۰.
- ↑ مؤمنی، «نگاهی به کاستی‌های دائرةالمعارف قرآن کریم»، ص۱۴۰.
- ↑ مؤمنی، «نگاهی به کاستی‌های دائرةالمعارف قرآن کریم»، ص۱۴۰.
- ↑ مؤمنی، «نگاهی به کاستی‌های دائرةالمعارف قرآن کریم»، ص۱۴۰.
- ↑ مؤمنی، «نگاهی به کاستی‌های دائرةالمعارف قرآن کریم»، ص۱۴۰.
- ↑ مؤمنی، «نگاهی به کاستی‌های دائرةالمعارف قرآن کریم»، ص۱۴۰.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۲۳۷-۲۶۰.
- ↑ مؤمنی، «نگاهی به کاستی‌های دائرةالمعارف قرآن کریم»، ص۱۴۳.
- ↑ مؤمنی، «نگاهی به کاستی‌های دائرةالمعارف قرآن کریم»، ص۱۴۳.
- ↑ مؤمنی، «نگاهی به کاستی‌های دائرةالمعارف قرآن کریم»، ص۱۴۳.
- ↑ مؤمنی، «نگاهی به کاستی‌های دائرةالمعارف قرآن کریم»، ص۱۴۴.
- ↑ مؤمنی، «نگاهی به کاستی‌های دائرةالمعارف قرآن کریم»، ص۱۴۷.
- ↑ مؤمنی، «نگاهی به کاستی‌های دائرةالمعارف قرآن کریم»، ص۱۴۸.
- ↑ مؤمنی، «نگاهی به کاستی‌های دائرةالمعارف قرآن کریم»، ص۱۴۸.
- ↑ «دائرةالمعارف‌ها و دانشنامهها»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم،۱۳۸۲ش، ج۱، ص۲۲.
- ↑ «افتخارات»، پرتال جامع معارف و علوم قرآن.
- ↑ «افتخارات»، پرتال جامع معارف و علوم قرآن.
- ↑ «افتخارات»، پرتال جامع معارف و علوم قرآن.
- ↑ «افتخارات»، پرتال جامع معارف و علوم قرآن.
- ↑ «افتخارات»، پرتال جامع معارف و علوم قرآن.
- ↑ «افتخارات»، پرتال جامع معارف و علوم قرآن.
- ↑ «افتخارات»، پرتال جامع معارف و علوم قرآن.
- ↑ «افتخارات»، پرتال جامع معارف و علوم قرآن.
منابع
- انتشار جلد هفدهم دائره المعارف قرآن، خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ بازدید مطلب: ۲۹آذر ۱۴۰۱ش.
- بستانی، بطرس، دایره المعارف: و هو قاموس عام لکل فن و مطلب، بیروت، لبنان، دارالمعرفه، بی‌تا.
- خراسانی، علی،«نگاهی به دائره المعارف قرآن کریم»، سامانه نشریات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، تاریخ بازدید مطلب: ۲۹ أذر ۱۴۰۱ش.
- «درباره ما»، وبگاه دائره المعارف قرآن، تاریخ بازدید مطلب: ۲۶آذر ۱۴۰۱ش.
- دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه دائره المعارف.
- صفری،امیر مسعود، «آشنایی با دائره المعارف قرآن کریم»، در فصلنامه مدیران، شماره ۱۸، زمستان۱۳۸۴ش.
- فلاحی قمی، محمد، تاثیر علوم ادبی در فهم قرآن، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائره المعارف قرآن کریم، قم، انتشارات بوستان کتاب، از سال ۱۳۷۵ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، «فلسفه آیات ناسخ و منسوخ در قرآن»، سایت اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی، تاریخ درج مطلب: ۱۶بهمن ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید مطلب: ۲۶آذر ۱۴۰۱ش.
- مومنی، علی اکبر، «نگاهی به کاستی‌های دائره المعارف قرآن کریم»، در مجله مشکوه، شماره ۱۰۶، بهار۱۳۸۹ش.