آل خاتون
 | کتابشناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | بیت بورینی، بیت ابوشامه |
| وجه نام‌گذاری | انتساب به جده‌شان خاتون (همسر جمال‌الدین) |
| صدر خاندان | جمال‌الدین |
| خاستگاه | جبل عامل در لبنان |
| عصر | قرن دهم هجری قمری |
| مذهب | شیعه |
| مکان استقرار | جبل‌عامل |
| شخصیت‌ها | |
| مشاهیر | ابوالمعالی محمدبن سدیدالدین علی |
| عالمان | شمس‌الدین محمد بن علی، ابوالعباس احمد بن شمس‌الدین، نعمت‌الله علی بن ابوالعباس احمد، و.. |
آل خاتون خاندانی از عالمان شیعی ساکن جبل عامل در لبنان هستند.
نسب
جمال‌الدین، یکی از اجداد این خاندان است که در قرن هشتم قمری می‌زیسته،[۱] وی در روستای اِمّیه جبل عامل حوزه درسی داشت، یکی از سلاطین هنگام عبور از روستا تحت تأثیر زهد او قرار گرفت و دختر خود، خاتون، را به همسری او درآورد. از آن پس این خاندان به آل خاتون شهرت یافتند.
آل خاتون که بعدها در عَیناثا و جویا(هر دو از روستاهای جبل عامل) سکونت گزیدند گاه بیت بورینی (منسوب به بورین، در جنوب نابلس) و بیت ابوشامه نیز خوانده شده‌اند.[۲]
شمس الدین محمد
شمس الدین محمد بن علی بن محمد بن محمد بن خاتون، نخستین فقیه شناخته شده این خاندان است. وی از احمد بن علی عاملی عیناثی، اجازه روایت داشت. از اجازه شمس الدین به علی بن حسین بن عبدالعالی کرَکی(محقق کرکی) چنین برمی‌آید که جمال الدین، تنها استاد وی بوده است.[۳]
شمس الدین محمد پس از وفات استادش، ریاست دینی و علمی عیناثا را برعهده گرفت[۴] و کسانی چون پسرش، ابوالعباس احمد، و محقق کرکی نزد او درس خواندند و از وی اجازه روایت گرفتند.[۵]
ابوالعباس احمد
ابوالعباس احمد، فرزند شمس الدین محمد است. نوه او، شهاب الدین احمد، لقب جد خود را شهاب الدین ذکر کرده است،[۶] اما برخی لقب او را جمال الدین گفته‌اند.[۷] حرّعاملی،[۸] ابوالعباس احمد ابن خاتون و جمال الدین احمد ابن خاتون را دو تن دانسته است، اما به نظر محسن امین[۹] این دو، یک نفر هستند.
ابوالعباس احمد از پدرش و بدرالدین حسن بن جعفر عاملی کرکی و عزالدین حسین بن حسام عاملی عیناثی اجازه روایت داشت.
محقق کرکی نیز در ۹۳۱ق در نجف به او و دو پسرش، نعمت الله علی و زین الدین جعفر، اجازه روایت داد. فرزند ابوالعباس، نعمت الله علی، شهید ثانی، محیی الدین بن احمد می‌سی، علی بن هلال کرکی عاملی و حسن بن محمد نباطی نزد او درس خوانده یا از وی اجازه روایت گرفته‌اند. با توجه به تاریخ اجازه ابوالعباس به نباطی، وی در ۹۳۴ق زنده بوده است.[۱۰]
نعمت الله علی
نعمت الله علی بن ابوالعباس احمد معاصر شهید ثانی (شهادت در ۹۶۶ق) بود. وی از پدر خود، و محقق کرکی، اجازه روایت داشت.
پسرش، احمد، و حسن بن علی حانینی نزد او درس خواندند و از او حدیث روایت می‌کردند. حسن بن علی مدنی ابن شَدْقَم در سفر حجِ نعمت الله در ۹۷۷ق از وی اجازه روایت گرفت.
عبداللّه تستری نیز در ۹۸۸ق پس از سفر حج به عیناثا رفت و از نعمت الله و پسرش اجازه روایت کتب حدیث دریافت کرد.[۱۱]
افندی اصفهانی[۱۲] روایت کردن مستقیم نعمت الله علی را از محقق کرکی که شهیدثانی از او با واسطه حدیث روایت کرده بعید دانسته اما نعمت الله در اجازه نامه‌هایش، کرکی را از مشایخ روایی خود برشمرده است.[۱۳]
نعمت الله در ۹۵۷ق مقام خضر را در عیناثا تجدید بنا کرد[۱۴] و رساله‌ای مختصر درباره معنای عدالت از آثار اوست.[۱۵]
شهاب الدین احمد
شهاب الدین احمد، فرزند نعمت الله علی است و از شهید ثانی اجازه روایت داشت.[۱۶] وی در ۹۸۸ق جامع عیناثا را بازسازی کرد[۱۷] و کتاب مقتل الحسین علیه‌السلام از آثار اوست.[۱۸]
شمس الدین محمد
شمس الدین محمد، فرزند شهاب الدین احمد می‌باشد. از تولد و زادگاه و تحصیلات او اطلاعی در دست نیست. وی که مدتی در مکه سکونت داشت، از پدرش حدیث روایت کرده است. ظهیرالدین میرزاابراهیم هَمَدانی در ۱۰۰۸ق در مکه، ماجد بن هاشم بحرانی، حسین بن حیدرکرکی و محمدبن شهاب جوزی از او اجازه روایت گرفتند.[۱۹]
برخی آثار او عبارتند از: الاُنموذَج فی المنطق و الحکمة الطبیعی و الالهی و حاشیه بر الاَلفیه شهید اول که در مکه نگارش کرده است.
شمس الدین ابوالمعالی محمد
شمس الدین ابوالمعالی محمدبن سدید الدین علی، نوه شهاب الدین احمد و خواهرزاده شیخ بهائی است.[۲۰] از سال تولد او اطلاعی در دست نیست.
پدرش، علی، در مشهد بود و شمس الدین در طوس به دنیا آمد و بعدها رهسپار هند شد. در ۱۰۰۹ق در حیدرآباد ساکن شد و در ۱۰۱۴ق از محمدمؤمن حسینی استرآبادی(عالم مشهور و صاحب نفوذ در دوره قطب شاهیان در حیدرآباد) اجازه روایت گرفت.[۲۱]
شمس الدین محمد در دوران سلطنت محمد قطب شاه، در ۱۰۲۵ یا ۱۰۲۷ به پیشنهاد استرآبادی به عنوان سفیر قطب شاهیان به دربار صفویان رفت و مورداحترام شاه عباس صفوی قرار گرفت.[۲۲]
اسکندرمنشی[۲۳] تاریخ بازگشت او را به هند ۱۰۲۹ق دانسته اما بنابر برخی گزارشها پس از وفات محمد قطب شاه و در زمان حکومت عبداللّه قطب شاه وارد حیدرآباد شد.[۲۴]
پس از بازگشت شمس الدین محمد، به سِمَت قائم مقام پیشوا(پیشوا، بالاترین مقام پس از سلطان) و دبیری منصوب شد و در ۱۰۳۸ق به پیشوایی رسید.
او در ۱۰۴۱ق به سبب حسدورزی اطرافیان سلطان، برکنار و در ۱۰۴۳ق میرجُمله(وزیر) شد و در ۱۰۴۵ق دوباره پیشوا گردید. وی حدود بیست سال عهده‌دار این مناصب بود و باعث گسترش تشیع در حیدرآباد شد.[۲۵]
شمس الدین ابوالمعالی محمد به شعر و ادبیات نیز علاقه‌مند بود و جلسات ادبی و شعرخوانی برگزار می‌کرد.[۲۶]
برخی از شاگردان وی عبارتند از:
برخی از آثار ابوالمعالی عبارتند از:
- ترجمه و شرح فارسی الاربعون حدیثاً شیخ بهائی است به درخواست سلطان محمد قطب شاه که به ترجمه قطب شاهی معروف است. شیخ بهائی بر این شرح تقریظ نگاشت و مترجم را ستود.[۲۸]
- حاشیه بر جامع عباسی شیخ بهائی[۲۹]
- حاشیه بر تَحریرالاحکام علامه حلّی[۳۰]
- بَدیعُ البَیان لمعانی القرآن، به فارسی[۳۱]
- کتابی به فارسی درباره امامت
- شرح فارسی صحیفه سجادیه
- توضیح اخلاق عبداللّه شاهی، به فارسی در شرح اخلاق ناصری اثر خواجه نصیرالدین طوسی[۳۲]
- دیوان اشعار[۳۳]
وی در ۱۰۵۹ق در راه سفر حج در بندرِ مُخای یمن از دنیا رفت، و در حیدرآباد به خاک سپرده شد.[۳۴]
مشهورترین عالم
از آل خاتون عالمان و فقیهان دیگری نیز برخاسته‌اند،[۳۵] از معروف‌ترین آنها اسدالله بن مؤمن است که در مشهد سکونت داشت و خود و پدرش در ایران متولد شده بودند. او در ۱۰۶۷ق، چهارصد کتاب را وقف کتابخانه حرم امام رضا(ع) کرد.[۳۶]
پانویس
- ↑ خوانساری،ج ۱، ص۷۹
- ↑ امین،ج ۲، ص۵۸۴
- ↑ مجلسی، ج ۱۰۵، ص۲۰۲۷
- ↑ (مهاجر، ص۱۶۸
- ↑ مجلسی، ج ۱۰۵، ص۲۰۲۷، ج ۱۰۶، ص۹۴ ۹۵
- ↑ مجلسی، ج۱۰۶، ص۸۹ ۹۰
- ↑ حرّعاملی، قسم ۱، ص۳۵؛ امین، ج ۳، ص۱۳۶
- ↑ قسم ۱، ص۳۳، ۳۵
- ↑ ج ۳، ص۱۳۶۱۳۷
- ↑ امین، ج ۳، ص۱۳۹
- ↑ حرّعاملی، قسم۱، ص۶۴، قسم۲، ص۷۰؛ مجلسی، ج۱۰۶، ص۸۸۹۶؛ امین، ج۵، ص۱۷۶۱۷۷
- ↑ ج ۵، ص۲۴۸ ۲۴۹
- ↑ افندیاصفهانی، ج۳، ص۲۰۲۲۰۳؛ مجلسی، ج۱۰۶، ص۹۵؛ مجلسی، ج ۱۰۷، ص۶۳ ۶۴
- ↑ امین، ج ۸، ص۱۶۰
- ↑ افندی اصفهانی، ج ۵، ص۲۴۹
- ↑ افندی اصفهانی ج ۱، ص۷۷
- ↑ امین، ج ۳، ص۳۹
- ↑ افندی اصفهانی، ج ۵، ص۲۴۹
- ↑ مجلسی، ج ۱۰۶، ص۱۰۱۱۰۷، ج۱۰۷، ص۱۷۱۹؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات: الروضة، ص۵۳۱ ۵۳۲؛ امین، ج ۹، ص۱۱۴
- ↑ امین، ج ۱۰، ص۱۰
- ↑ اسکندرمنشی، ج ۳، ص۹۴۱؛ بسطامی، ص۲۲۳؛ حسینی اشکوری، ۱۴۱۴، ج ۱، ص۵۳۱۵۳۲
- ↑ اطهر رضوی، ج ۱، ص۴۹۹
- ↑ ج ۳، ص۹۵۰۹۵۱
- ↑ امین، ج۱۰، ص۱۰
- ↑ بسطامی، ص۲۲۳۲۲۴؛ صاعدی شیرازی، ص۷۸۸۰؛ اطهر رضوی، ج ۱، ص۵۰۴۵۱۰
- ↑ امین، ج ۱۰، ص۱۰؛ اطهر رضوی، ج ۱، ص۵۱۰؛ بسطامی، ص۲۲۵ ۲۳۴
- ↑ حرّعاملی، قسم ۲، ص۲۷۵۲۷۶؛ افندی اصفهانی، ج۱، ص۲۲۳؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۸، ص۳۲؛ امین، ج ۱۰، ص۱۰؛ حسینی اشکوری، تراجم، ج ۱، ص۵۳۲
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۴، ص۷۶۷۷؛ امین، ج۱۰، ص۱۰۱۱
- ↑ افندی اصفهانی، ج ۵، ص۱۳۵؛ امین، ج ۱۰، ص۱۰
- ↑ افندی اصفهانی، ج ۵، ص۱۳۵
- ↑ حسینی اشکوری، فهرست، ج ۵، ص۳۱
- ↑ آستان قدس رضوی، کتابخانه، ج ۶، ص۴۰۳
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۹، قسم ۳، ص۹۹۵۹۹۶
- ↑ بسطامی ص۲۲۴۲۲۵ ؛ قمی، ج۲، ص۵۶۷ ؛ امین، ج ۱۰، ص۱۰
- ↑ حرّعاملی، قسم ۱، ص۶۵، ۱۱۸، ۱۸۵؛ امین، ج ۲، ص۱۲۵، ج ۳، ص۱۱۰
- ↑ امین، ج ۳، ص۲۸۹؛ شاکری، ص۹۱۹۳؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۵، ص۲۸۱، ج۶، ص۱۱، ج ۱۶، ص۴۵۴۶، ج ۲۳، ص۱۵۴، ۱۷۵، ج ۲۴، ص۳۶۸
یادداشت
منابع
- آستان قدس رضوی، کتابخانه، فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد ۱۳۴۴ش.
- آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الروضة النضرة فی علماء الماةالحادیة عشرة، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
- آقابزرگ طهرانی، الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعدالعشرة، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ش.
- استادی، رضا، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی.
- اسکندرمنشی و محمدیوسف واله‌اصفهانی، ذیل تاریخ عالم‌آرای عباسی، چاپ سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۱۷ش.
- اطهر رضوی، عباس، شیعه در هند، ترجمه مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، قم ۱۳۷۶ش.
- افندی اصفهانی، عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱
- امین، مستدرکات اعیان الشیعة، بیروت ۱۴۰۸۱۴۱۶/ ۱۹۸۷۱۹۹۶.
- بسطامی، علی، حدایق السلاطین فی کلام الخواقین، چاپ شریف النساء انصاری، حیدرآباد.
- حرّعاملی، محمد، امل الآمل، چاپ احمد حسینی، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.
- حسینی اشکوری، احمد، تراجم الرجال، قم ۱۴۱۴.
- حسینی اشکوری، احمد، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی مرعشی نجفی، قم ۱۳۵۴۱۳۷۶ش.
- خاتون آبادی، عبدالحسین، وقایع السنین و الاعوام، یا، گزارشهای سالیانه از ابتدای خلقت تا سال ۱۱۹۵ هجری، چاپ محمدباقر بهبودی، تهران ۱۳۵۲ش.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، چاپ اسداللّه اسماعیلیان، قم، ۱۳۹۲ق.
- روضاتی، محمدعلی، فهرست کتب خطی کتابخانه‌های اصفهان، اصفهان ۱۳۴۱ش.
- شاکری، رمضان علی، گنج هزار ساله: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی قبل و بعد از انقلاب، مشهد ۱۳۶۷ش.
- صاعدی شیرازی، احمد، حدیقةالسلاطین قطبشاهی، چاپ علی اصغر بلگرامی، حیدرآباد، دکن ۱۹۶۱.
- قمی، عباس، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران۱۳۲۷.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، موسسه الوفاء، بیروت.
- مشار، خان‌بابا، فهرست کتاب‌های چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۲ش.
- مهاجر، جعفر، جبل عامل بین الشهیدین: الحرکة الفکریة فی جبل عامل فی قرنین من اواسط القرن الثامن للهجرة/ الرابع عشر للمیلاد حتی اواسط القرن العاشر/ السادس عشر، دمشق ۲۰۰۵.
- نوری، حسین، خاتمة مستدرک الوسائل، قم ۱۴۱۵۱۴۲۰.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله : دانشنامه جهان اسلام
- دائرةالمعارف بزرگ اسلامی