اصحاب ایکه
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام | ایکه |
| نام در قرآن | اصحاب ایکه |
| زبان | عربی |
| پیامبر | حضرت شعیب(ع) |
| مکان استقرار | میان حجاز و شام |
| ویژگی مهم | کم‌فروشی، بت‌پرستی، تلاش برای متوقف کردن تبلیغ شعیب(ع) |
| سرانجام | هلاکت با عذاب الهی |
اصحاب اَیکَه از اقوامی که در قرآن به دلیل فسادهای اقتصادی، بت‌پرستی و انحرافات اجتماعی مورد نکوهش قرار گرفته‌اند. اصحاب ایکه، دعوت پیامبرشان، حضرت شعیب(ع) برای دوری از گناهان و به‌ویژه کم‌فروشی را نپذیرفتند و با تلاش برای متوقف کردن تبلیغ شعیب(ع)، به فساد خود ادامه دادند. آنها پس از تکذیب پیامبرشان، با گرفتار شدن در عذاب الهی، نابود شدند. اصحاب ایکه در مسیر تجاری حجاز به شام زندگی می‌کردند. نام اصحاب ایکه ۴ بار در قرآن آمده است.
معرفی و جایگاه
اصحاب اَیْکَه قومی بودند که در منطقه‌ای به نام ایکه[یادداشت ۱] آبادی معروفی نزدیک مدین[۱] در مسیر تجاری حجاز به شام، زندگی می‌کردند.[۲] عنوان «اصحاب الایکه» ۴ بار در قرآن در آیه ۷۸ سوره حجر، آیه ۱۷۶ سوره شعراء، آیه ۱۳ سوره ص و آیه ۱۴ سوره ق آمده است.[۳] به گفته مفسران، این قوم به دلیل فسادهای متعدد مورد نکوهش قرار گرفتند و دعوت پیامبرشان حضرت شعیب(ع) را نپذیرفتند.[۴] آنان پس از تکذیب پیامبرشان، دچار عذاب الهی شدند و نابود گشتند.[۵]
اصحاب ایکه و اهل مدین
مفسران درباره اینکه اصحاب ایکه و قوم مدین -قوم حضرت شعیب(ع)- یک قوم بوده‌اند که در قرآن با دو نام مختلف آمده‌اند، یا دو قوم جداگانه با پیامبری مشترک و ویژگی‌های مشابه، اختلاف نظر دارند.[۶] برخی محققان به نقل از بیشتر مفسران، حضرت شعیب(ع) را ابتدا پیامبر اهل مدین دانستنتد که پس از نابودی آنها، هدایت اصحاب ایکه را بر عهده گرفت[۷] مستند آنان روایت پیامبر اکرم(ص)،[۸] کلام قتاده[۹] و تعدد عذاب ذکر شده است که از کیفر اصحاب ایکه عذاب «یَوْمِ الظُّلَّةِ» و عذاب اهل مدین «رَجْفه» و «صَیحه» نام برده شده است.[۱۰] افزون بر این، در آیه ۸۵ سوره اعراف، شعیب «برادر اهل مدین» خوانده شده، اما «برادر اصحاب ایکه» نامیده نشده است.[۱۰]همچنین نقل شده که حضرت شعیب(ع) هیچ نسبت خویشاوندی با اصحاب ایکه نداشت.[۱۱]
ویژگی‌ها
در منابع متعدد به برخی از ویژگی‌های اصحاب ایکه ازجمله فساد اقتصادی، بت‌پرستی و انحرافات اجتماعی آنان اشاره شده است.
کم‌فروشی در معاملات
به گفته برخی محققان از ظاهر آيات استفاده می‌شود كه بزرگترين انحراف اصحاب ايكه كم فروشى بوده است.[۱۲] رواندی به نقل از امام سجاد(ع) آورده است که حضرت شعیب(ع) با دست خود پیمانه و ترازو را ساخت تا مردم با اندازه‌گیری صحیح و رعایت حقوق دیگران به معامله بپردازند. مردم در ابتدا با عدالت، پیمانه می‌کردند و وزن را کامل می‌دادند؛ اما به‌تدریج دچار کم‌فروشی شدند و در ترازو حق را نادیده می‌گرفتند.[۱۳] بنابر منابع مختلف، آنها با کم‌فروشی در وزن و پیمانه،[۱۴] تقلب در اندازه‌ها و مقیاس‌ها و حتی تغییر در رنگ و باطن اجناس،[۱۵] انواع تقلب‌ها و فسادها را در تجارتشان مرتکب می‌شدند.[۱۶] مکارم شیرازی گفته است این قوم به‌خاطر موقعیت تجاری که داشتند،[۱۷] اجناس مردم را با قیمت‌های پایین می‌خریدند و اجناس خود را با گران‌ترین قیمت‌ها می‌فروختند.[۱۸] همچنین وقتی کالای خود را می‌سنجیدند، بسیار دقت می‌کردند، اما اجناس دیگران را با بی‌توجهی و بی‌دقتی وزن می‌کردند.[۱۹] آنها با این شیوه در تجارت، زندگی مرفهی را برای خود فراهم کرده بودند.[۲۰]
بت‌پرستی
بر اساس گزارش‌های متعدد، اصحاب ایکه از نعمت‌های طبیعی و محیطی بهره‌مند بودند؛ اما به جای سپاسگزاری از خداوند به ناسپاسی،[۲۱] پرستش بت‌ها[۲۲] و عبادت درختان سرسبز روی آوردند.[۲۳] آنها همچنین منکر توحید خداوند[۲۴] و روز قیامت بودند.[۲۵]
دعوت حضرت شعیب(ع)
طبق منابع تاریخی و تفسیری، با گسترش شرک و فساد میان اصحاب ایکه، خداوند حضرت شعیب(ع) را به‌سوی آنان فرستاد.[۲۶] حضرت شعیب(ع) مردم را به خداپرستی،[۲۷] تقوای الهی و پرهیز از گناهان، اخلاص در عبادت و اطاعت از فرمان‌های خداوند دعوت می‌کرد،[۲۸] و از شرک و بت‌پرستی باز می‌داشت.[۲۹] او همچنین اصحاب ایکه را از کم‌فروشی نهی کرده[۳۰] و از فتنه و فساد،[۳۱] قتل،[۳۲] تعدی به اموال و راهزنی برحذر می‌داشت.[۳۳] وی به قومش هشدار داد که اگر از گناهانشان توبه نکنند، گرفتار عذاب الهی خواهند شد.[۳۴]
تلاش برای متوقف کردن تبلیغ شعیب(ع)
به گفته ابن عباس، اصحاب ایکه در مسیرها می‌نشستند و با تبلیغات خود، شعیب(ع) را دشمن مردم و عامل انحراف دین‌شان معرفی می‌کردند.[۳۵] به نقل از تفسیر المنیر، آنها با تهدید حضرت شعیب(ع) سعی می‌کردند، دعوت شعیب(ع) را بی‌اثر کنند، موقعیتش را تضعیف کنند و به او آسیب بزنند.[۳۶] به گزارش منابع مختلف، اصحاب ایکه در برابر حرف‌های منطقی حضرت شعیب(ع) او را تکذیب کرده[۳۷] و سیل تهمت را متوجه او ساختند؛ او را دیوانه،[۳۸] دروغگو،[۳۹] ساحر،[۴۰] و بشری مثل خود دانستند که فضیلتی بر آنها ندارد.[۴۱]
هلاکت
اصحاب ایکه علاوه بر تکذیب حضرت شعیب(ع)[۴۲] به او گفتند، اگر راست می‌گوید، سنگ‌های آسمانی بر آنها فرو ریزد و به همان بلایی که تهدید می‌کند، مبتلا سازد.[۴۳] پس از اتمام حجت، خداوند آنها را به عذاب الهی گرفتار کرد.[۴۴] به گفته منابع مختلف، اصحاب ایکه به مدت هفت روز گرفتار گرمای شدیدی شدند، به‌گونه‌ای که هیچ نسیمی بر شهر و سرزمینشان نمی‌وزید. سپس ابری ظاهر شد و آنان برای فرار از گرما به سایه آن پناه بردند. اما در همان لحظه آتشی از آن ابر فرود آمد و همه را سوزاند.[۴۵]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۰.
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، ج۱، ص۱۸۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۰.
- ↑ دشتی، «اصحاب ایکه» ص۳۸۶.
- ↑ طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۶۹ش، ج۱۰، ص۸۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۴۱؛ زحیلی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، ۱۴۱۱ق، ج۸، ص۲۸۹.
- ↑ تفسیر جوامع الجامع، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۷۰.
- ↑ دشتی، «اصحاب ایکه» ص۳۸۹. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۱؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۱۷؛ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۱۴۷.
- ↑ دشتی، «اصحاب ایکه» ص۳۸۹.
- ↑ ابن ابی حاتم، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۱۳، ص۷۷۴.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۷۱.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ خسروانی، تفسیر خسروی، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۲۸۹.
- ↑ شاه‌عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری، ۱۳۶۳ش، ج۹، ص۴۸۹.
- ↑ دشتی، «اصحاب ایکه» ص۳۸۷.
- ↑ راوندی، قصص الأنبیاء(ع)، ۱۴۰۹ق، ص۱۴۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار،۱۴۰۳ق، ج۱۲، ص۳۸۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۳؛ طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۶۹ش، ج۱۰، ص۸۳؛ نصرت بیگم، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، ج۹، ص۲۴۸.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۵۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۳.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۳۲۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۱، ص۱۲۱.
- ↑ النویری، نهایة الأرب، النویری، ۱۴۲۳ق، ج۱۳، ص۱۶۸؛ بیومی، دراسات تاریخیة من القرآن الکریم، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۹۱.
- ↑ شیبانی، نهج البیان عن کشف معانی القرآن،۱۴۱۳ق، ج۴، ص ۹۸.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۵۷.
- ↑ سبزواری، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۲، ص۲۴۱.
- ↑ حسینی، انوار درخشان، ۱۳۸۰ق، ج۱۲، ص۷۶.
- ↑ النویری، نهایة الأرب، النویری، ۱۴۲۳ق، ج۱۳، ص۱۶۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۱۷.
- ↑ حسینی، انوار درخشان، ۱۳۸۰ق، ج۱۲، ص۷۶.
- ↑ النویری، نهایة الأرب، النویری، ۱۴۲۳ق، ج۱۳، ص۱۶۹.
- ↑ تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، ج۹، ص۲۸۴.
- ↑ ثقفی تهرانی، روان جاوید در تفسیر قرآن مجید، ۱۳۹۸ق، ج۴، ص۱۲۵.
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، ج۱، ص۱۸۵؛ جرجانی، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، ۱۳۷۸ق، ج۴، ص۲۶۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۱۸.
- ↑ زحیلی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، ۱۴۱۱ق، ج۸، ص۲۸۹.
- ↑ زحیلی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، ۱۴۱۱ق، ج۸، ص۲۸۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۴۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۱۷.
- ↑ زحیلی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، ۱۴۱۱ق، ج۸، ص۲۸۹.
- ↑ جرجانی، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، ۱۳۷۸ق، ج۷، ص۹۷.
- ↑ اشکوری، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۳، ص۳۹۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۹.
- ↑ شاه‌عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری، ۱۳۶۳ش، ج۱۲، ص۲۲۱.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار،۱۴۰۳ق، ج۱۲، ص۳۸۰؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۳۲۷؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۱۷.
یادداشت
- ↑ ایکه به معنی محلی که درختان در هم پیچیده دارد که در فارسی از آن به بیشه تعبیر میکنیم، (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۱.)
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار الصادر، ۱۳۸۵ق.
- ابن‌کثیر، حافظ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- اشکوری، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تصحیح: جلال الدین محدث، تهران، دفتر نشر داد، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- النویری، احمد بن عبدالوهاب، نهایة الأرب فی فنون الأدب، قاهره، دار الکتب و الثائق القومیة، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- امین، نصرت بیگم، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، بی‌جا، بی‌نا، چاپ اول، بی‌تا.
- ثقفی تهرانی، محمد، روان جاوید در تفسیر قرآن مجید، تهران، برهان، چاپ دوم، ۱۳۹۸ق.
- جرجانی، حسین بن حسن، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، تصحیح، جلال الدین محدث، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
- حسینی همدانی، محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران، لطفی، ۱۳۸۰ق.
- دشتی، سید محمود، «اصحاب ایکه» در دانشنامه دائرة المعارف قرآن کریم(ج۳)، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- زحیلی، وهبه، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، دمشق، دار الفکر، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق.
- سبزواری، محمد، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- شاه‌عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی عشری، تهران، نشر میقات، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تصحیح: ابوالقاسم گرجی، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح: فضل‌الله یزدی طباطبایی، هاشم رسولی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
- طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، نشر اسلام، چاپ دوم، ۱۳۶۹ش.
- قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، قصص الأنبیاء (للراوندی)، مصحح: غلامرضا عرفانیان یزدی، مشهد، مرکز پژوهش های اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- قطب، سید، فی ظلال القرآن، بیروت، دار الشروق، چاپ سی و پنجم، ۱۴۲۵ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، محقق، جمعى از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- مهران، محمد بیومی، دراسات تاریخیة من القرآن الكريم، بیروت، دار النهضة العربیة، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری)، تحقیق: علی‌اصغر حکمت، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۱ش.
- ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، ریاض، مکتبة نزار مصطفی البازُ چاپ سوم، ۱۴۱۹ق.
- خسروانی، علیرضا، تفسیر خسروی، تحقیق، محمدباقر بهبودی، تهران، كتابفروشی اسلامیه، چاپ اول، ۱۳۹۰ق.
- سيوطى، عبدالرحمن بن ابىبكر، الدر المنثور فى التفسير بالماثور، قم، كتابخانه عمومى حضرت آيت الله العظمى مرعشى نجفى( ره)، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- شیبانی، محمد بن حسن، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، قم، نشر الهادی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.