قنوت

تصویری از قنوت در نماز جماعت

قنوت عملی مستحبی در نماز برای دعا است. در قنوت باید دست‌ها را بلند کرد و دعا خواند. مستحب است دست‌ها را تا مقابل ‏صورت بلند کرد و کف دست‌ها را به طرف آسمان قرار داد. قنوت در اکثر نمازها فقط یک‌بار در رکعت دوم و پس از خواندن حمد و سوره و پیش از رکوع انجام می‌شود.

در قنوت خواندن ذکر خاصی شرط نیست؛ بلکه می‌توان هر دعا و ذکری را خواند. در جایز بودن خواندن ذکر غیرعربی در قنوت میان فقها اختلاف است؛ اما بنابر نظر همه فقها موجب باطل شدن نماز نمی‌شود. در هنگام قنوت برخی از اعمال مستحبی نظیر گفتن تکبیر پیش از رکوع، بلندخواندن ذکر قنوت، خواندن برخی از آیات قرآن از جمله آیه ۲۰۱ بقره (مشهور به آیه قنوت) توصیه شده است.

مفهوم‌شناسی

قنوت در لغت به معنای دوام اطاعت همراه با فروتنی است. واژه قنوت در قرآن با کلمات هم خانواده‌اش ۱۳ مرتبه به معنای دعا، عبادت، نماز و اطاعت آمده است. در اصطلاح ‏فقه به خواندن دعا به شیوه‌ای خاص پس از حمد و سوره در نمازهای واجب و مستحبی گفته می‌شود.

احکام قنوت

در قنوت باید دست‌ها را بلند کرد و مستحب است دو دست را تا مقابل صورت بلند کرد؛ کف دست‌ها را به سوی آسمان قرار داد و به هم متصل کرد. همچنین مستحب است نگاه نمازگزار در هنگام قنوت به کف دست‌هایش باشد. برخی از فقها بلند کردن دست‌ها در قنوت را لازم ندانسته‌اند.

خواندن دعا یا ذکری خاص در قنوت شرط نیست؛ بلکه می‌توان هر ذکری را خواند. بهتر است قنوت را با صدای بلند بخواند؛ مگر آنکه موجب شود امام جماعت صدای او را بشنود.

تفاوت قنوت در نمازها

به جز نمازهای عیدین، جمعه، آیات و وتر در همه نمازهای دیگر قنوت فقط یک‌ مرتبه پس از خواندن حمد و سوره و پیش از رکوع رکعت دوم انجام می‌شود. در نماز عیدفطر و قربان در رکعت اول پنج قنوت و در رکعت دوم چهار قنوت خوانده می‌شود. در نماز آیات پنج قنوت، در نماز جمعه دو قنوت یکی پیش از رکوع رکعت اول و دیگری بعد از رکوع رکعت دوم و در نماز وتر پس از حمد و سوره رکعت اول قنوت خوانده می‌شود.

خواندن قنوت به زبان غیرعربی

درباره خواندن قنوت به غیر زبان عربی دو دیدگاه وجود دارد: برخی مانند امام خمینی، آیت الله بهجت، آیت الله خامنه‌ای و آیت الله نوری همدانی آن را صحیح می‌دانند. علمایی مانند آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله فاضل لنکرانی غیرعربی خواندن قنوت را نادرست می‌دانند؛ در عین حال آن را موجب باطل شدن نماز نمی‌دانند.

چرخاندن انگشتر در قنوت نماز و فراموش کردن قنوت

برخی در هنگام قنوت نماز نگینِ انگشتر خود را به سمت کف دست می‌چرخانند. بر اساس فتوای مراجع این کار هیچ استحبابی ندارد و روایتی درباره مستحب بودن چنین عملی نیامده است اما نماز را باطل نمی‌کند.

در برخی منابع فقهی آمده است اگر کسی قنوت نماز را فراموش کرد در صورتی که در رکوع و بعد از آن تا قبل از سجده یادش آمد می‌تواند آن را انجام دهد.

مستحبات قنوت

خواندن برخی از آیات قرآن و اذکار در قنوت نماز رواج دارد که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• گفتن تکبیر و بالا بردن دست‌ها تا نزدیک گوش پیش از قنوت.
• بالا آوردن دست‌ها تا مقابل صورت و قرار دادن کف دست‌ها رو به آسمان در هنگام قنوت.
• چسباندن انگشتان دست به یکدیگر به جز دو انگشت شست که بهتر آن‌ها را از انگشتان دیگر دور کرد.
• طولانی کردن قنوت البته در نماز جماعت، باید حال مأمومین رعایت شود.
• بلند خواندن ذکر قنوت در نماز فرادا.

دعاهای متداول

در متون روایی و فقهی خواندن برخی از آیات قرآن و اذکار توصیه شده است که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• آیه «رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»؛ این آیه به آیه قنوت معروف است.
• آیه «رَ‌بَّنَا اغْفِرْ‌ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ».
• آیه «رَ‌بَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِن لَّدُنكَ رَ‌حْمَةً».
• دعای «لٰا الٰهَ الَّا اللّٰهُ الْحَلٖیمُ الْکَرٖیمُ لٰا الٰهَ الَّا اللّٰهُ الْعَلِی الْعَظٖیمُ سُبْحٰانَ اللّٰهِ رَبِّ السَّماواتِ السَّبْعِ وَرَبِّ الْارَضینَ السَّبْعِ وَمٰا فیهِنَّ وَمٰا بَینَهُنَّ وَ ربِّ الْعَرْشِ الْعَظٖیمِ وَالْحَمْدُللّٰهِ رَبِّ ‌الْعٰالَمٖینَ».

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع