مشهد السقط
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | سیف الدوله حمدانی |
| تأسیس | ۳۵۱ق |
| کاربری | زیارتگاه |
| مکان | حلب |
| نام‌های دیگر | مشهد مُحْسن بن الحُسَین |
| معماری | |
| بازسازی | قرن هفتم |
مَشهَدالسِّقْطْ یا مشهد مُحْسن بن الحُسَین از اماکن زیارتی شیعیان در حلب. این بنا در ۳۰۰ متری مشهدالنقطه قرار دارد و نخستین بار در سال ۳۵۱ق به دستور سیف الدوله حمدانی ساخته شده است. این مرقد به فرزندی از امام حسین(ع) به نام محسن منسوب است که مادرش او را در این مکان سقط کرده است. ولی در منابع تاریخی فرزندی به این نام به امام حسین(ع) نسبت داده نشده است.
صاحب مرقد
این بنا به محسن بن حسین(ع) منسوب است. به گفته یاقوت حموی، در هنگام استراحت کاروان اسیران کربلا در این مکان، فرزند یکی از همسران امام حسین(ع) سقط شده[۱] یا فرزند همراه آنان که در حلب از دنیا رفته، در همین مکان دفن کرده‌اند[۲] که محسن‌السقط نام گرفته است. ابن عدیم گفته است کودک سقط‌شده را محسن بن حسین(ع) نامیدند ولی این نام‌گذای منبع تاریخی ندارد[۳] و منابع تاریخی فرزندی با نام محسن به امام حسین(ع) نسبت نداده‌اند.
ماجرای کشف قبر
این مکان در اصل چوب بستی بود که سیف‌الدوله حمدانی در آنجا می‌نشست و مسابقه اسب‌دوانی تماشا می‌کرد و آن را مشهدالدکّه و مشهدالطرح می‌گفتند.[۴] غزی از تاریخ ابن ابی طی نقل می‌کند:
- «در سال ۳۵۱ق سیف الدوله در نقطه‌ای از شهر نوری دید، پس از حفاری آن مکان، سنگی را یافتند که بر آن نوشته شده بود: «هذا قبر محسن بن الحسین بن علی علیه‌السلام» او علویان را گرد آورد و از آنان پرسید که آیا امام حسین(ع) فرزندی به نام محسن داشته است؟ برخی از آنان گفتند: ما خبر نداریم. شنیده‌ایم حضرت فاطمه(س) باردار بود و پیامبر(ص) از جنین در شکم او به محسن یاد کرده است. محسن در حمله به خانه علی(ع) سقط شده است. برخی دیگر گفتند هنگامی که اسیران کربلا را از آنجا عبور دادند، یکی از همسران امام حسین (ع) در آنجا سقط جنین کرد.»[۵]
سپس سیف الدوله گفت: «خداوند اذن داده است که این مکان آباد شود و من آن را به نام اهل بیت آباد می‌کنم». و دستور داد تا مزار و مرقدی بر روی آن ساختند و به خط کوفی بر آن نوشتند:
- «عَمَرَ هذا المَشهدَ المُبارکَ ابتِغاءً لِوَجهِ اللهِ و قُربَةً اِلی اللهِ، عَلی اسمِ مولانا المُحسنِ بنِ الحسینِ بن علیٍّ بن ابی طالب رَضی اللهُ عَنهم، الامیرُ الاجل، سیف الدوله ابوالحسن علی بن عبدالله بن حمدان سنة ۳۵۱ه.»[۶]
موقعیت
این زیارتگاه که در گذشته در دامنۀ کوه جوشن در غرب حلب قرار داشت[۷] امروزه در خیابان مشهد شهر حلب واقع شده و نزد اهالی این شهر، به شیخ محسن شناخته می‌شود. در نزدیکی این زیارتگاه، مشهدالنقطه و قبور برخی علمای شیعه مانند ابن زهره (۵۸۵ق)، ابن شهرآشوب و احمد بن منیر طرابلسی (۵۴۸ق) قرار دارد.[۸]
برخی مورخان، علت نام‌گذاری کوه جوشن را منزل کردن شمر بن ذی الجوشن همراه اسیران و سرهای شهدای کربلا در آنجا ذکر کرده‌اند. به گفتۀ یاقوت در اینجا معدنی بود که از آن مس استخراج می‌شد. معدن‌کاران در اثر برخورد بد با اسیران، مورد نفرین آنان قرار گرفتند و معدن از بین رفت.[۹]
تاریخچه بنا
این زیارتگاه نخستین بار در سال ۳۵۱ق به دستور سیف الدوله حمدانی ساخته شد.[۱۰] فربخ در سال ۵۱۸ بر حلب مسلط شد و این قبر را نبش کرد و چون چیزی در آن نیافت، آن را آتش زد.[۱۱] در قرن هفتم، برقرق بن رضی آن را تجدید بنا کرد و برای آن متولی، مؤذن و امام جماعت قرار داد.[۱۲] شیخ عباس قمی در سال ۱۳۴۲ق مرقد شیخ محسن را زیارت کرده و از استحکام بنای آن در آن زمان سخن گفته است. به گفته وی در کتاب نفثة المصدور، این بنا بر اثر جنگ در حلب تخریب شده و در هنگام نگارش این کتاب مخروبه بوده است.[۱۳]
ساختمان شامل یک صحن مرکزی است که در اطرافش بخش‌های مختلف بنا، از جمله شبستان، رواق‌ها و مقبره محسن بن حسین قرار دارد. روی هر یک از این بخش‌ها گنبدهای نیم کره کوچکی وجود دارد. در ضلع شمالی صحن، کتیبه‌ای حاوی صلوات بر چهارده معصوم از دوره پادشاهان ایوبی به چشم می‌خورد.[۱۴] این مرقد در ۲۴ اوت ۲۰۱۲ در اقدامی تروریستی منفجر شد.[۱۵]
پانویس
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۱۸۶.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۲۸۴.
- ↑ ابن عدیم، بغیة الطلب، دار الفکر، ج۱، ص۴۱۱.
- ↑ حلبی غزّی، نهرالذهب، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۱۰.
- ↑ حلبی غزّی، نهرالذهب، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۱۰.
- ↑ حلبی غزّی، نهرالذهب، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۱۰.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۱۸۶.
- ↑ حسینی جلالی، مزارات اهل البیت و تاریخها، ۱۴۱۵ق، ص۲۳۴-۲۳۵.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۱۸۶.
- ↑ حلبی غزّی، نهرالذهب، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۱۰.
- ↑ ابن عدیم، بغیة الطلب، دار الفکر، ج۱، ص۴۱۲.
- ↑ حلبی غزّی، نهرالذهب، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۱۰.
- ↑ قمی، نفس المهموم، ۱۴۲۱ق، ص۶۱۲.
- ↑ خامه‌یار، تخریب زیارتگاههای اسلامی، ۱۳۹۱ش، ص۶۲.
- ↑ خامه‌یار، تخریب زیارتگاههای اسلامی، ۱۳۹۱ش، ص۶۳.
یادداشت
منابع
- ابن عدیم، عمر بن احمد، بغیة الطلب فی تاریخ الحلب، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- حسینی جلالی، محمدحسین، مزارات اهل البیت و تاریخها، بیروت، مؤسسه اعلمی، چاپ سوم، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- حلبی غزّی، کامل بن حسین، نهرالذهب فی تاریخ حلب، حلب، دارالقلم، ۱۴۱۹ق.
- خامه‌یار، احمد، (تخریب زیارتگاههای اسلامی در کشورهای عربی؛ عراق، سوریه، تونس و لیبی)، قم، دارالاعلام لمدرسة اهل البیت، ۱۳۹۱ش.
- یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، دارصادر، ۱۹۹۵م.
- قمی، عباس، نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین المظلوم و یلیه نفثة المصدور فیما یتجدد به حزن العاشور، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۴۲۱ق.