طوفان نوح عذاب الهی که قوم نوح به سبب بت‌پرستی گرفتار آن شد. نوح ۹۵۰ سال مردم را به خداپرستی دعوت کرد؛ اما به جز عده کمی، کسی به او ایمان نیاورد؛ بنابراین نوح آنان را نفرین کرد و خداوند طوفان را برای عذاب آنان نازل کرد. درباره جهانی بودن، منطقه‌ای بودن و همچنین مدت زمان طوفان نوح نظرات مختلفی وجود دارد.
داستان طوفان نوح از جمله داستان‌هایی است که در میان ملل و اقوام مختلف جهان رواج داشته و در منابع کهن نقل شده است. کهن‌ترین منبع، قصه سومری است. جزئیات این داستان در این منابع، با اختلاف آمده است.
داستان طوفان نوح
بر اساس قرآن، طوفان نوح، عذاب الهی برای از بین بردن قوم مشرک حضرت نوح بوده است.[۱] قومی که بر اساس گزارش آیات قرآن، بت‌هایی با نام‌های «وُدّ»، «سُواع»، «یَغوث»، «یَعوق» و «نَسْر» را می‌پرستیدند.[۲] چنانکه در قرآن آمده، نوح برای هدایت آنان تلاش بسیاری کرد، اما در نهایت موفق به هدایت آنان نشده[۳] و پس از مدتی طولانی، تنها عده معدودی به او ایمان آورده‌اند.[۴] بر اساس آنچه در قرآن آمده، قوم نوح او را دروغگو خطاب می‌کردند و برای نپذیرفتن پیامبری او دلایلی می‌آورده‌اند؛ از جمله اینکه: تو جز بشری مثل ما نیستی، آنان که اطراف تو هستند کمتر از ما هستند و در نهایت اینکه تو از لحاظ خویشاوندی هیچ برتری‌ای نسبت به ما نداری.[۵] به گزارش قرآن، نوح(ع) ۹۵۰ سال قوم خود را به یکتاپرستی دعوت کرد.[۶]
پس از آنکه خداوند به نوح وحی کرد که مردم قومش هرگز ایمان نخواهند آورد،[۷] حضرت نوح قوم خود را نفرین کرد و گفت: «پروردگارا از کافران هیچ جنبده‌ای بر زمین بر جای مگذار.»[۸] بنابر آنچه طبرسی در مجمع البیان آورده، بر اثر این نفرین، زنان و مردان عقیم شدند و چهل سال کودکی متولد نشد و همه‌جا را قحطی فرا گرفت، تا اینکه هر چه داشتند از بین رفت و بیچاره و بدبخت شدند.[۹] در این هنگام نوح به آنان گفت: از خداوند طلب آمرزش کنید که او آمرزنده است.[۱۰] اما قوم نوح باز هم دعوت او را اجابت نکردند و به یکدیگر سفارش می‌کردند که خدایان خود را فراموش نکنید.[۱۱] پس از این، خدا با طوفان همه مشرکان را از بین برد و درخواست نوح(ع) را اجابت کرد.[۱۲]
قرآن، ۱۲ بار به طوفان نوح اشاره کرده است. رویکرد قرآن درباره قصه طوفان نوح، در چارچوب اهداف قصه‌های قرآنی دانسته شده است؛ چرا که با وجود تکرار، جزئیات آن بیان نشده است.[۱۳] برخی محققان معتقدند در منابع تاریخی و روایی، جزئیات مختلف و متعددی به قصه طوفان نوح اضافه شده که بسیاری از آن روایات خرافی‌اند.[۱۴]
گستره طوفان
برخی از مفسران معتقدند با وجود اینکه قرآن در خصوص منطقه‌ای بودن یا جهانی بودن طوفان نص صریحی ندارد اما از ظاهر بسیاری از آیات قرآن چنین فهمیده می‌شود که طوفان نوح(ع) جنبه منطقه‌ای نداشته است، بلکه حادثه‌ای بوده است که برای کل زمین اتفاق افتاده است[۱۵] آنها معتقدند کلمه ارض (زمین) در آیاتی که به طوفان نوح اشاره شده است به طور مطلق ذکر شده و اختصاص به منطقۀ خاصی ندارد.[۱۶] همچنین آنها عنوان کرده‌اند که سیاق آیات مبنی بر این مطلب که نوح از حیوانات روی زمین نمونه‌هایی با خود برداشت نیز مؤید جهانی بودن طوفان است.[۱۷]
علامه طباطبایی برای اثبات جهانی بودن طوفان به آیات ۴۳ سوره هود، ۲۶ سوره نوح و ۷۷ سوره صافات استناد می‌کند.[۱۸]او همچنین عنوان کرده که تحقیقات زمین‌شناسی نیز جهانی بودن طوفان نوح را اثبات می‌کند.[۱۹] مکارم شیرازی نیز عنوان کرده است، در تاریخ طبیعی نیز دورانی بنام دوران باران‌های سیلابی دیده می‌شود که اگر آن را الزاما مربوط به قبل از تولد جانداران ندانیم قابل تطبیق بر طوفان نوح می‌باشد.[۲۰] برخی جهانی بودن طوفان را رد کرده‌اند و عنوان کرده‌اند؛ بررسی الواح کهن از جمله سومری، بابلی و یهودی عدم جهانی بودن طوفان نوح را نشان می‌دهد.[۲۱]
کعبه در طوفان نوح
در برخی از روایات، آمده است که در جریان طوفان نوح زمین کعبه تنها جایی بود که زیر آب نرفت و از سیل در امان ماند.[۲۲] گفته شده که نام بیت‌العتیق برای کعبه به دلیل در امان ماندن آن از طوفان نوح است.[۲۳] در برخی منابع نیز آمده است که جبرئیل به دستور خداوند کعبه را به آسمان چهارم برد تا در سیل آسیب نبیند.[۲۴]
طوفان در منابع کهن
داستان طوفان نوح(ع) از جمله داستان‌هایی است که به گزارش جیمز فریزر در میان ملل و اقوام مختلف جهان از جمله خاور نزدیک، هند، برمه، چین، مالدیو، استرالیا، جزایر اقیانوس آرام و در جوامع سرخ‌پوست رواج داشته است که البته روایات آنها با همدیگر بسیار اختلاف دارد.[۲۵]
اختلافات روایت قرآن با روایات کهن از طوفان نوح
- در بین همه الواحی کهنی که سخن از طوفان نوح شده است تنها قرآن، نوح(ع) را به عنوان پیامبر معرفی می‌کند.
- بر اساس آیات قرآن مومنان به نوح از طوفان نجات پیدا می‌کنند این در حالی است که در دیگر روایات تنها خاندان نوح هستند که از طوفان نجات می‌یابند.
- در داستان قرآن همسر و پسر نوح جزو نجات‌یافتگان نیستند در حالی که در روایات کهن جزو نجات‌یافتگان هستند.
- در روایت قرآن هیچ دوگانگی یافت نمی‌شود بر خلاف روایات دیگر.
- روایت قرآن تنها روایتی است که از مادیات منزه است برخلاف دیگر روایات.
- روایت قرآن روایتی است که خداوند در آن از نزول طوفان اظهار پشیمانی نمی‌کند بر خلاف برخی روایات دیگر.[۲۶]
آغاز طوفان
بر اساس گزارش قرآن، نقطه آغاز طوفان تنور«فارَ التَّنُّورُ» بوده است.[۲۷]برخی مفسران معتقدند منظور از تنور «چاه‌های زمین» است برخی دیگر آن تنور را تنور نان حوا می‌دانند.گروهی محل تنور را مسجد کوفه کنونی دانسته‌اند. گروهی دیگر نیز منظور آن را فلق صبح و روشنایی سپید دانسته‌اند.[۲۸] بیومی بعد از گزارش قول اخیر که به امام علی(ع) منسوب شده است، عنوان می‌کند که اگر چه ابن‌کثیر این روایت را غریب دانسته اما از میان همه روایات و اقوال مختلف ارائه شده این روایت و قول پذیرفتنی‌تر به نظر می‌رسد، علاوه بر اینکه این روایت همخوان با نصوص قدیمی نیز می‌باشد.[۲۹]
علامه طباطبایی اقوالی همچون اینکه مراد از تنور چاه است، طلوع فجر است یا بلندترین نقطه زمین است را از فهم به دور می‌داند.[۳۰]
زمان وقوع طوفان و مدت آن
در قرآن مطلبی در خصوص زمان و مدت طوفان ذکر نشده است اما در برخی از روایات آمده است که طوفان در ۱۹۰۰ سالگی،[۳۱] برخی دیگر ۶۰۰ سالگی،[۳۲] گروهی دیگر ۱۲۰۰ سالگی[۳۳]حضرت نوح(ع) رخ داده است.[۳۴] در تورات نیز آمده است که طوفان در روز هفتم ماه دوم سال ۶۰۰ از عمر نوح آغاز شد و ۴۰ روز در زمین استمرار یافت و آب ۱۵ متر بالا آمد و حدود ۱۵۰ روز طول کشید تا آب فرو بنشیند.[۳۵]
برخی زمان آغاز طوفان نوح را دهم رجب[۳۶] و برخی دیگر دوم رجب[۳۷] دانسته‌اند. بسیاری از تاریخ‌نگاران نقل کرده‌اند که در طوفان نوح چهل روز پیوسته از آسمان آب بارید و از زمین آب جوشید.[۳۸] مدت زمان طول کشیدن طوفان را نیز برخی ۶ ماه،[۳۹] برخی ۱۵۰ روز و برخی دیگر ۵ ماه، برخی ۱۳ ماه و برخی ۲۷ روز عنوان کرده‌اند.[۴۰] علامه مجلسی در کتاب تاریخ پیامبران بر اساس روایتی که آن را معتبر می‌داند نقل کرده است که نوح با قومش هفت شبانه‌روز در کشتی ماند.[۴۱]
در خصوص مقدار بالا آمدن آب نیز نظرات مختلفی وجود دارد. بر اساس گزارش قرآن مبنی بر اینکه هیچ محل امنی برای کافران، حتی بلندترین کوه‌ها بر روی زمین نخواهد بود[۴۲] نتیجه گرفته‌اند که مقدار بالا آمدن آب تا حدی بوده که بلندترین کوه‌ها را نیز در بر گرفته است؛ برخی عنوان کرده‌اند که‌اندازه آن ۱۵ ذراع (حدود ۵۰ سانتی‌متر) بوده است و برخی گفته‌اند که ۸۰ ذراع بوده است.[۴۳]
تک‌نگاری
- تحقیقی پیرامون طوفان نوح(ع)، رسول سعیدی‌زاده، انتشارات لاهیجی، چاپ اول ١٣٧٨ش ٨٨ صفحه.[۴۴]
- زندگی پرماجرای نوح(ع) آموزه‌ها و عبرت‌ها، ناصر مکارم شیرازی، انتشارات امام علی بن ابیطالب(ع)، چاپ اول ١٣٩١ش ٢٣٢ صفحه. فصل ششم این کتاب به شرح داستان طوفان حضرت نوح(ع) اختصاص یافته است.[۴۵]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ رک: سوره اعراف، آیه ۶۴؛ سوره هود، آیه ۴۰-۴۱؛ سوره انبیاء، آیه ۷۱؛ سوره نوح، آیه ۲۵.
- ↑ سوره نوح، آیه ۲۳.
- ↑ سوره نوح، آیه ۵.
- ↑ بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۱۶.
- ↑ سوره هود، آیه ۲۷.
- ↑ سوره عنکبوت، آیه ۱۴.
- ↑ سوره هود، آیه ۳۶.
- ↑ سوره نوح، آیه ۲۶.
- ↑ طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۱۳۹-۱۴۰.
- ↑ سوره نوح، آیه ۱۰.
- ↑ طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۱۳۷.
- ↑ نگاه کنید به: سوره هود، آیه ۲۵-۴۹؛ سوره نوح، آیه ۱-۲۵.
- ↑ بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۰.
- ↑ بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۰۳؛ بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۸؛ النجار، قصص الانبیاء، ۱۴۰۶ق، ص۳۶.
- ↑ نگاه کنید به: آیه ۴۴ سوره هود؛ آیه ۲۶ سوره نوح.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۰۳
- ↑ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱۰، ص۲۹۳.
- ↑ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱۰، ص۲۹۶. النجار، قصص الانبیاء، ۱۴۰۶ق، ص۳۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۰۳.
- ↑ نگاه کنید به: بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص۷۸-۹۱.
- ↑ بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۴-۷۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۱۴۷.
- ↑ بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۴-۷۶.
- ↑ بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۹۱-۹۵.
- ↑ بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۹۱-۹۵.
- ↑ سوره هود، آیه ۴۰.
- ↑ بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۲؛ طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۲۷۸؛ ابن‌کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص۸۳؛ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴، ج۱۰، ص۳۴۰.
- ↑ بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۲.
- ↑ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴، ج۱۰، ص۳۴۰.
- ↑ جزایری، النور المبین، ۱۳۸۱، ص۱۱۷.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۱۷؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص ۲۵.
- ↑ مستوفی قزوینی، تاریخ گزیده،۱۳۶۴ ش، ص۲۴.
- ↑ نگاه کنید به: نوح (پیامبر)
- ↑ بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۴۵-۴۶.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۲-۱۳۳.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص ۲۶.
- ↑ یعقوبی، ترجمه تاریخ‌یعقوبی، ۱۳۷۹ق، ج۱،ص:۱۳.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص ۲۶؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۲.
- ↑ ابن کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص۱۱۱-۱۱۲؛ ندایی، تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم، ۱۳۸۹ش، ص۴۴-۴۶.
- ↑ مجلسی، تاریخ پیامبران، ۱۳۸۰، ج۱،ص ۲۷۳.
- ↑ سوره هود، آیه ۴۳.
- ↑ ابن‌کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص۸۰.
- ↑ تحقیقی پیرامون طوفان نوح (ع)، شبکه جامع کتاب گیسوم.
- ↑ زندگی پر ماجرای نوح(ع) آموزه‌ها و عبرت‌ها، فروشگاه اینترنتی انتشارات امام علی بن ابیطالب(ع).
منابع
- قرآن کریم.
- کتاب مقدس.
- ابن کثیر، اسماعیل، قصص الانبیاء، تحقیق؛ الدکتور مصطفی عبد الواحدی، بیروت، مؤسسه علوم القرآن، چاپ چهارم،۱۴۱۱ق.
- النجار، عبدالوهاب، قصص الانبیاء، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ نهم، ۱۴۰۶ق.
- بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم، باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، تهران، دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی، ۱۳۸۰ش.
- بیومی مهران، محمد، بررسی تاریخی قصص قرآن، ترجمه مسعود انصاری، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۳ش.
- جزایری، نعمت‌الله بن عبدالله، النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین (قصص قرآن)؛ به ضمیمه زندگانی چهارده معصوم(ع)، مصحح:سیاح، احمد، مترجم:مشایخ، فاطمه، تهران، ۱۳۸۱ق.
- حسینی همدانی، محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، محقق: محمد باقر بهبودی، تهران، لطفی، ۱۴۰۴ق.
- رهبر، حمید، «بررسی تطبیقی روایت وحیانی قرآن و روایت اسطوره‌ای سومری - بابلی از طوفان نوح»، پژوهش‌های فلسفی و کلامی، شماره ۴۳، ۱۳۸۹ش.
- زحیلی، وهبه، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، دمشق، دارالفکر، ۱۴۱۱ق.
- طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم: موسوی، محمد باقر، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، نوبت چاپ: ۵، ۱۳۷۴ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی، الطبعة الاولی، ۱۴۱۵ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمه م. ابو القاسم پاینده، تهران، اساطیر، چ ۵، ۱۳۷۵ش.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، ۱۳۷۴ش.
- ماتریدی، محمد بن محمد، تأویلات أهل السنة(تفسیر الماتریدی)، محقق: باسلوم، مجدی، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، ۱۴۲۶ق.
- مجلسی، محمدباقر، تاریخ پیامبران، تحقیق سید علی امامیان، تهران، انتشارات سرور، ۱۳۸۰ش.
- مستوفی قزوینی، حمد الله بن ابی بکر بن احمد، تاریخ گزیده، تحقیق عبد الحسین نوایی، تهران، امیر کبیر، چ ۳، ۱۳۶۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۱ش.
- ندایی، فرامرز، تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم، تهران، انتشارات اروند و سما، ۱۳۸۹ش.
- نوری موسوی، محسن، قصص الانبیاء و المرسلین علیهم السلام المیسره، بیروت، دار الکاتب العربی، ۱۴۲۹ق.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر، ۱۳۷۹ق.
- تحقیقی پیرامون طوفان نوح (ع)، شبکه جامع کتاب گیسوم.
- زندگی پرماجرای نوح(ع) آموزه‌ها و عبرت‌ها، فروشگاه اینترنتی انتشارات امام علی بن ابیطالب(ع).