آیه ۱۴۲ سوره اعراف
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | وواعدنا |
| واقع در سوره | اعراف |
| شماره آیه | ۱۴۲ |
| جزء | ۹ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | تاریخی |
| درباره | میعاد چهل روزه حضرت موسی(ع) با خدا و انتخاب هارون به عنوان جانشین |
| آیات مرتبط | آیه ۵۱ سوره بقره |
آیه ۱۴۲ سوره اعراف، داستان میعاد چهل روزه حضرت موسی(ع) با خداوند را بیان می‌کند که وی برادر خود هارون(ع) را به جانشینی برگزید و توصیه‌هایی به او کرد. برخی از مباحث اعتقادی شیعه، نظیر جانشینی امام علی(ع)، عصمت پیامبران، مسئله بداء و برتری مقام امامت از پیامبری در ذیل این آیه مطرح شده است. همچنین چله کلیمیه و نماز دهه اول ذی‌الحجه مناسک مرتبط با این آیه می‌دانند. تفاسیر عرفانی و عاشقانه از این آیه نیز در آثار عارفان نمایان بوده و میعاد چهل روزه موسی(ع) مبنایی برای چله‌نشینی در میان صوفیان است.
متن و ترجمه
وَوَاعَدْنَا مُوسَىٰ ثَلَاثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ۚ وَقَالَ مُوسَىٰ لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَأَصْلِحْ وَلَا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ
و با موسی، سی شب وعده گذاشتیم و آن را با ده شب دیگر تمام کردیم. تا آنکه وقت معین پروردگارش در چهل شب به سر آمد. و موسی [هنگام رفتن به کوه طور] به برادرش هارون گفت: «در میان قوم من جانشینم باش، و [کار آنان را] اصلاح کن، و راه فسادگران را پیروی مکن.»
(سوره اعراف، آیه۱۴۲)
داستان آیه
بر اساس تفاسیر موسی(ع) برای یک میعاد سی روزه با پروردگار، به‌همراه جمعی از بزرگان بنی‌اسرائیل به میعادگاه رفت و هارون(ع) را با سفارشاتی به جانشینی و امامت بنی‌اسرائیل برگزید، اما این مدّت، با ده روز دیگر از سوی پروردگار تمدید شد که به حسب گفتار مفسران، این ده روز در دهه اول ماه ذی‌الحجه واقع شده و ابتدای میعاد، ابتدای ماه ذی‌القعده بوده است.[۱]
استفاده‌های اعتقادی
پژوهشگران شیعی ذیل آیه ۱۴۲ سوره اعراف، به بررسی تعدادی از مسائل اعتقادی شیعه از جمله حدیث منزلت درباره جانشینی امام علی(ع)[۲] عصمت پیامبران،[۳] برتری مقام امامت بر پیامبری[۴] و نیز مسئله بداء[۵] پرداخته‌اند.
جانشینی امام علی(ع)
شیعیان، از حدیث منزلت که در آن، رسول خدا(ص) جایگاه و منزلت حضرت علی(ع) را نسبت به خویش، مانند جایگاه هارون نسبت به حضرت موسی معرفی نموده است[۶] برای اثبات جانشینی حضرت علی(ع) پس از پیامبر(ص) و برتری موقعیت او بر دیگر اصحاب، استدلال نموده‌اند.[۷] غالب مباحث حدیث منزلت، ذیل آیه وواعدنا بوده و حتی مأمون عباسی نیز برای اثبات جانشینی امام علی(ع) به این آیه و حدیث منزلت احتجاج کرده است.[۸]
روایتی از اهل‌سنت وجود دارد که اگر موسی(ع) به جای سپردن قوم خود به هارون(ع)، همچون مادرش، کار را به خدا می‌سپرد، چنین فتنه‌ای دامن قومش را نمی‌گرفت.[۹] در نتیجه پیامبر اکرم(ص) چنین خطایی نکرده و متناسب با باور اهل‌سنّت، در جواب یکی از اصحاب، قوم خود را به خدا سپرده است.[۱۰] این در حالی است که جانشینی امام علی(ع) با اسناد متقن و شواهد قطعی از هر سه منبع قرآن، سنت و تاریخ، به اثبات رسیده است.[۱۱]
آیا نهی هارون دلیل بر عدم عصمت اوست؟
مفسران شیعه، در پاسخ به این پرسش که اینکه حضرت موسی(ع) هارون(ع) را نهی کرده که از طریقه مفسدان تبعیت نکند، آیا می‌تواند دلیلی بر عدم عصمت او باشد، یا نه؟ گفته‌اند که امر و نهی دلالت بر قصد انجام یا ترک فعل توسط هارون(ع) را نداشته[۱۲] و در اینجا نوعی تأکید برای توجه دادن برادر به اهمیت موقعیتش در میان بنی اسرائیل است.[۱۳] علاوه بر اینکه نهی هارون در اینجا می‌تواند جنبه تعلیمی برای بنی اسرائیل داشته[۱۴] یا به تعبیر سید محمدحسین طهرانی، از عالمان شیعه، این نهی دلالت بر آن دارد که در اداره قوم خود از مشورت کردن با مفسدان در ایام غیبت موسی(ع) خودداری کند.[۱۵]
امتحان و بداء در تغییر میعاد موسی(ع)
تغییر میعاد موسی(ع) از سی شب به چهل شب، در حالی که در آیه ۵۱ سوره بقره این چهل شب به صورت واحد، ذکر شده است، تفاسیر گوناگونی را برانگیخته است، ولی به گفته ناصر مکارم شیرازی، مفسّر شیعه، آنچه بیشتر با روایات اهل بیت(ع) سازگار است این است که گرچه در متن واقع، بنا بر چهل روز بوده اما خداوند برای آزمودن بنی اسرائیل، نخست موسی(ع) را برای یک وعده سی روزه دعوت نمود، سپس آن را تمدید کرد، تا منافقان بنی اسرائیل صفوف خود را مشخص سازند.[۱۶]
امام باقر(ع)، گوساله‌پرستی بنی اسرائیل در عدم حضور موسی(ع) را به دنبال عدم تحقق وعده سی روز از سوی وی دانسته[۱۷] و در جای دیگر تغییر سی روز به چهل روز را بدائی از ناحیه الهی معرفی می‌کند.[۱۸]
- برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: گوساله سامری
برتری مقام امامت از پیامبری
برخی از مفسران شیعه بر این باورند که آیه وواعدنا ناظر به برتری مقام امامت از پیامبری است، زیرا پیش از آنکه هارون(ع) از سوی موسی(ع) به جانشینی و امامت بنی‌اسرائیل منصوب شود، دارای مقام پیامبری بود و این نشان می‌دهد که مقام امامت غیر از مقام نبوت بوده و برتر از آن است.[۱۹]
مناسک مرتبط
چله کلیمیه
چهل روز خلوت و عبادت، از اول ماه ذی‌القعده تا دهم ماه ذی‌الحجه را چله کلیمیه نامیده و آداب و اعمال ویژه‌ای برای آن بیان کرده‌اند.[۲۰] به گفته عبدالله جوادی آملی حضرت موسی در این چله، خواب و غذا نداشته و مشغول مناجات با خدا در کوه طور بوده است.[۲۱] او معتقد است که در اثر چله کلیمیه، تورات و وحی الهی نصیب حضرت موسی(ع) شد.[۲۲]
نماز دهه اول ذی‌الحجه
بنا بر روایات شیعه، در دهه اول ذی‌الحجه دو رکعت نماز بین نماز مغرب و عشاء بجا آورده می‌شود که به نماز دهه اول ذی‌حجه مشهور است. مطابق با روایتی از امام صادق(ع)، طریقه اقامه این نماز اینگونه است که در هر رکعت، پس از قرائت سوره‌های حمد و توحید، آیه وواعدنا تلاوت می‌شود.[۲۳]
برداشت‌های عرفانی
از آیه وواعدنا برداشت‌های عرفانی متعددی صورت گرفته است، به عنوان نمونه میبدی، نویسنده تفسیر کشف الاسرار، وعده دادن، سر وعده حاضر شدن را ارکان مذهب عشق دانسته و حتی خلف وعده خداوند را در این مذهب، عین وفا می‌داند.[۲۴] وی بیان می‌دارد که با آنکه موسی(ع) در طلب خضر، به یک نیمروز، گرسنگی طاقت وی رو ربود، اما در این سفر چهل روزه طعام و شراب به یادش نیامد.[۲۵] از سوی دیگر، هنگام رفتن موسی(ع) به سوی فرعون، همراهی هارون(ع) را از خداوند طلب می‌کند اما چون قصد مناجات حق دارد، هارون(ع) را در قوم بگذاشته و تنها عازم می‌شود.[۲۶] میبدی معتقد است که موسی(ع) را دو سفر بود، یکی سفر طلب به جانب طور که لیله النار است و دیگری سفر طرب به سوی میعاد.[۲۷]
عارفان بر این باورند که مطابق این آیه، هر کس چهل روز روی از خلق بگرداند و نیتش را از همه شائبه‌های غیرالهی خالص کند، حق تعالی درهای علوم را بر دل او خواهد گشود.[۲۸] خلوت چهل شبانه‌روزی موسی(ع) در کوه طور،[۲۹] در کنار حدیث معروف «مَن أَخْلَصَ لِلّهِ أَربَعینِ صَباحا…»[۳۰] مبنایی برای سنّت چله‌نشینی صوفیان گردیده است.
عبدالله جوادی آملی، مفسر قرآن، چله کلیمی را از دستورات و نوآوری‌های دین اسلام می‌داند.[۳۱] همچنین برخی عارفان شیعه همچون حسن حسن‌زاده آملی و سید محمدحسین حسینی طهرانی در جهت سیر و سلوک، بعضی افراد را به چله کلیمیه توصیه کرده‌اند.[۳۲]
پانویس
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۳۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۶، ص ۳۴۱؛ فخرالدین رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۴، ص۳۵۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۶، ص: ۳۴۴.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۲۳۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۶، ص۳۴۲؛ نجفی خمینی، تفسیر آسان، ۱۳۹۸ق، ج۵، ص۳۳۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۶، ص۳۴۱.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۹۸.
- ↑ پژوهشکده تحقیقات اسلامی، فرهنگ شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۲۲۶.
- ↑ میرحامدحسین، عبقات الأنوار، ۱۳۶۶ش، ج۱۱، ص۱۸۱ و ۳۶۹.
- ↑ طهرانی، امام‌شناسی، ۱۴۱۸ق، ج۹، ص۱۱۳–۱۱۴.
- ↑ بخاری، شرح التعرف لمذهب التصوف، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۱۵۱۷
- ↑ میبدی، کشف الأسرار، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۳۹.
- ↑ نگاه کنید به: علامه امینی، تکملة الغدیر، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۴۸.
- ↑ نجفی خمینی، تفسیر آسان، ۱۳۹۸ق، ج۵، ص۳۳۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۶، ص۳۴۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۶، ص۳۴۲.
- ↑ علامه طهرانی، امام‌شناسی، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۱۶۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۶، ص۳۴۰.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۳۳؛ عروسی حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۳۴۱.
- ↑ عیاشی، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۴۴ ح ۴۶ به نقل از علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۹۸.
- ↑ نگاه کنید به مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۱۱ و ج۶، ص۳۴۱.
- ↑ منصوری لاریجانی، در محضر حافظ، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۲۳۳؛ «اربعین موسوی»، سایت عرفان و حکمت.
- ↑ «آیت الله جوادی آملی: اربعین‌گیری از بهترین راه‌های دریافت فیوضات است/ هیچ دشمنی بدتر از هوس وجود ندارد»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ «آیت‌الله جوادی آملی: اربعین‌گیری از بهترین راه‌های دریافت فیوضات است/ هیچ دشمنی بدتر از هوس وجود ندارد»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ سید ابن طاوس، إقبال الأعمال، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۱۷؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۱۸۳.
- ↑ میبدی، کشف الأسرار، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۷۳۱.
- ↑ میبدی، کشف الأسرار، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۷۳۱.
- ↑ میبدی، کشف الأسرار، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۷۳۲.
- ↑ میبدی، کشف الأسرا، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۷۳۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: سهروردی، عوارف المعارف (ترجمه)، ۱۳۷۵ش، ص۱۰۰.
- ↑ سوره بقره، آیه ۵۱؛ سوره اعراف، آیه ۱۴۲
- ↑ باخرزی، اوراد الاحباب، ۱۳۵۸ش، ج۲، ص۲۹۱–۲۹۵
- ↑ «آیت الله جوادی آملی: اربعین‌گیری از بهترین راه‌های دریافت فیوضات است/ هیچ دشمنی بدتر از هوس وجود ندارد»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ «اربعین موسوی»، سایت عرفان و حکمت.
منابع
- «اربعین موسوی»، سایت عرفان و حکمت، تاریخ انتشار: ۱ ذی القعده ۱۴۴۰ق، تاریخ بازدید: ۲۵ تیر ۱۴۰۲ش.
- امینی، عبدالحسین، تکملة الغدیر: ثمرات الاسفار الی الاقطار، به تحقیق مرکز الامیر لاحیاء التراث الاسلامی، مراجعة و تصحیح مرکز الغدیر للدراسات و النشر و التوزیع، بیروت، ۱۴۲۹ق/۲۰۰۸م.
- «آیت الله جوادی آملی: اربعین‌گیری از بهترین راه‌های دریافت فیوضات است/ هیچ دشمنی بدتر از هوس وجود ندارد»]، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ انتشار: ۹ مهر ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۲۵ تیر ۱۴۰۲ش.
- باخرزی، یحیی بن احمد، اوراد الاحباب و فصوص‌الآداب، تهران، چاپ ایرج افشار، ۱۳۵۸ش.
- بحرانی، هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق، قسم الدراسات الاسلامیة موسسة البعثة، تهران، بنیاد بعثت، چ۱، ۱۴۱۶ق.
- بخاری، اسماعیل مستملی، شرح التعرف لمذهب التصوف، بتحقیق محمد روشن، تهران، انتشارات اساطیر، ۱۳۶۳ش.
- «توصیه‌های یک استاد اخلاق برای چله کلیمیه»، سایت عقیق، تاریخ انتشار: ۰۲ تیر ۱۳۹۹ش؛ تاریخ بازدید، ۲۵ تیر ۱۴۰۲ش.
- پژوهشکده تحقیقات اسلامی، فرهنگ شیعه، زمزم هدایت، قم، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- سهروردی، شهاب‌الدین، عوارف المعارف، ترجمه ابومنصور اصفهانی ابوحفص، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چ ۲، ۱۳۷۵ش.
- سید ابن‌طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- عروسی حویزی عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، بتحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق.
- طباطبایی سید محمد حسین، المیزان، چاپ پنجم، قم، مکتبه الانشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق.
- علامه طهرانی، سید محمدحسین، امام‌شناسی، مشهد، نشر علامه طباطبائی، ۱۴۱۸ق.
- فخرالدین رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چ۱، ۱۳۷۴ش.
- میرحامدحسین، عبقات الأنوار فی إثبات إمامة الأئمة الأطهار، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین(ع)، چاپ دوم، ۱۳۶۶ش.
- میبدی، رشیدالدین، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق: علی اصغر حکمت، تهران، انتشارات امیر کبیر، ۱۳۷۱ش.
- نجفی خمینی، محمدجواد، تفسیر آسان، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۹۸ق.