خالد بن ولید
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب در تاریخ ۲۶ آذر ۱۴۰۳ توسط کاربر:Hasanejraei برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شده است. اگر بیش از پنج روز از آخرین ویرایش مقاله میگذرد میتوانید برچسب را بردارید. در غیر این صورت، شکیبایی کرده و تغییری در مقاله ایجاد نکنید. |
 تصویر مقبره خالد بن ولید در حمص | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | خالد بن ولید بن مُغیرةبن عبدالله بن عمر(عُمَیر) بن مَخزوم قرشی مخزومی |
| لقب | سیف الله (نزد اهل سنت) |
| محل زندگی | مکه، مدینه |
| خویشاوندان | ولید بن مغیره(پدر)، ابوجهل(پسر عمو) |
| درگذشت | ۲۱ یا ۲۲ق شام |
| مدفن | حمص |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | ۱ صفر سال هشتم، پیش از فتح مکه |
| حضور در جنگ‌ها | جنگ بدر، احد و احزاب در صف مشرکین؛ پس از اسلام: جنگ موته، فتح مکه، جنگ حنین؛ دوران خلفاء: جنگ‌های ردّه، جنگ با ایران و فتح شام |
| دیگر فعالیت‌ها | کشتار تعدادی از افراد بنی جَذِیمه پس از مسلمان شدن؛ شکست دادن أُکَیدِربن عبدالملک، حاکم مسیحی دُومَةُ الْجَنْدَل و اقدامات مخفیانه بر ضد امام علی (ع) |
خالد بن ولید مخزومی از فرماندهان جنگی صدر اسلام که قبل از مسلمان شدن، در جنگ‌های بدر، احد و احزاب در مقابل مسلمانان جنگید و پیش از فتح مکه مسلمان شد و در جنگ موته و فتح مکه شرکت کرد و در جنگ حنین جزو فراریان بود.
مشهور‌ترین ماجرا درباره خالد بن ولید، نحوه برخورد او با مالک بن نویره، صحابی پیامبر(ص)، است؛ با آنکه مالک بن نویره و قبیله او و بنی‌تمیم، مسلمان بودند، خالد آنان را اسیر کرد و بعد دستور داد مالک بن نویره و افراد قبیله‌اش را کشتند و همان شب با زن مالک بن نویره همبستر شد. عُمَر بن خَطّاب، خالد را به جرم قتل مالک، مستحق قصاص و به جرم همبستر شدن با همسر او، مستحق سنگسار می‌دانست، اما ابوبکر خالد را در اجتهاد خود معذور دانست.
گفته شده که خالد از دشمنان امام علی بوده و در اقدام برای قتل او حضور داشته است.
زندگینامه و جایگاه
خالد بن ولید، از خاندان بنی‌مخزوم قریش،[۱] یکی از خاندان‌های بزرگ و مهم قریش بود که با بنی‌هاشم رقابت داشتند.[۲] بنابر حدس مورخان، و بر اساس سن او در هنگام مرگ، خالد ۲۶ سال پیش از بعثت پیامبر(ص)، در مکه متولد شده است. پدرش، ولید بن مغیره، از اشراف و بزرگان قریش محسوب می‌شد.[۳]
خالد پیش از اسلام از اشراف و جنگجویان قریش بود.[۴] در سال دوم هجری در جنگ بدر علیه مسلمانان شرکت کرد[۵] و به‌گفته واقدی اسیر شد.[۶] در سال سوم هجری از فرماندهان قریش در جنگ اُحُد بود و توانست مسلمانان را شکست دهد[۷] و در سال پنجم نیز در غزوه خندق یا احزاب شرکت کرد.[۸]
با این حال خالد بن ولید سرانجام مسلمان شد؛ گرچه درباره تاریخ مسلمان شدن او نظرات مختلفی وجود دارد، اما قول مشهور آن است که در اول صفر سال هشتم، پیش از فتح مکه، مسلمان شد.[۹] منابع دیگری نیز اسلام آوردن او را سال پنجم، پس از غزوه بنی‌قُرَیظه، یا در فاصله زمانی میان صلح حدیبیه (ذی‌القعده سال ششم) و فتح خیبر (محرّم سال هفتم)،[۱۰] یا سال هفتم بعد از غزوه خیبر بیان کرده‌اند.[۱۱]
دشمنی با امام علی
گروهی از مورخان اهل‌سنت، خالد بن ولید را فرماندهی شجاع، بافراست، مهربان، اهل تدبیر، باوقار و خوش‌یمن دانسته‌اند.[۱۲] اما در کتاب سلیم بن قیس آمده که خالد در ماجرای بیعت گرفتن اجباری از علی(ع) برای خلیفه اول مشارکت داشته است.[۱۳] همچنین در منابع شیعه روایت شده که خالد در برخی اقدامات مخفیانه بر ضد امام علی(ع) از جمله طرح قتل او حضور داشته، و به همین دلیل و نیز کارهای دیگرش به شدت مورد نکوهش بوده است.[۱۴]
از راویان حدیث
خالد احادیثی چند از پیامبر اکرم(ص) روایت کرده است.[۱۵] عبدالله بن عباس، مِقدام بن مَعدی کَرَب و مالک بن حارث الاشتر از او روایت کرده‌اند.[۱۶]
نقش‌آفرینی در جنگ‌ها
خالد پس از مسلمان شدن، در جنگ موته در جمادی الاولی سال هشتم شرکت کرد و پس از کشته شدن سران سپاه مسلمانان، فرماندهی را بر عهده گرفت و باقیمانده سپاه را به مدینه بازگرداند.[۱۷] در هنگام فتح مکه در ۲۰ رمضان سال هشتم قمری نیز حضور داشت[۱۸] و در رأس گروهی، به فرمان پیامبر، بت معروف العُزَّی، بزرگ‌ترین بت قریش را از بین برد.[۱۹]
مأموریت برای دعوت به اسلام
خالد در رجب سال نهم هجری نیز از سوی پیامبر مأمور شد تا همراه با ۴۲۰ سوار به سوی أُکَیدِر بن عبدالملک، حاکم مسیحی دَوْمَةُ الْجَنْدَل برود؛ او پس از نبرد کوتاهی وی را اسیر و بعد با او صلح کرد.[۲۰] پیامبر همچنین در سال دهم، خالد را با ۴۰۰ نفر به‌سوی بنی‌حارث در نجران فرستاد و آنان را به اسلام دعوت کرد.[۲۱]
در این سال، پیامبر(ص) خالد را به یمن فرستاد تا مردم آنجا را نیز به اسلام دعوت کند. او شش ماه در یمن به دعوت پرداخت ولی کسی به دعوت وی پاسخ مثبت نداد و در پی آن پیامبر علی(ع) را به یمن روانه کرد و فرمود تا خالد را بازگرداند.[۲۲]
بی‌باکی و کشتن بی‌گناهان
خالد بن ولید در مواردی بی‌گناهان را به قتل رساند و پیامبر از کار وی تبری جست یا او را از کشتن کودکان و زنان و بردگان منع کرد؛ پیامبر، اوایل شوال سال هشتم، خالد بن ولید را در رأس گروهی ۳۵۰ نفره از مهاجران و انصار و بنی‌سُلَیم به سوی بنی‌جَذیمه، در اطراف مکه، فرستاد تا آنان را به اسلام دعوت کند. با وجود اینکه بنی‌جَذیمه مسلمانی خود را اعلام و اسلحه خود را تسلیم کردند، اما خالد دستور داد عده‌ای از آنان را گردن زدند. وقتی پیامبر مطلع شد، از کار خالد تبری جست و حضرت علی(ع) را فرستاد تا دیه کشته‌شدگان را بپردازد. عبدالرحمن بن عوف بر آن بوده است که این اقدام خالد تتها برای انتقام خون عمویش، فاکة بن مغیره، بوده است.[۲۳]
همچنین هنگامی که پیامبر در سال هشتم برای جنگ با قبیله مشرک هوازن از مکه راهی غزوه حنین شد، خالد با سواران بنی‌سُلَیم در جلوی سپاه حرکت می‌کرد، اما در جنگ جزو فراریان بود. گفته شده که بعداً بازگشت و در نبرد شرکت کرد و زخم‌هایی برداشت و عده‌ای از جمله یک زن را کشت؛ آنگاه پیامبر وی را از قتل کودکان، زنان و بردگان منع کرد.[۲۴]
همراهی با ابوبکر و عمر
به گفته واقدی، خالد در حجةالوداع حضور داشت[۲۵] و پس از رحلت پیامبر(ص) در شمار حامیان ابوبکر قرار گرفت[۲۶] و به همین سبب نزد او جایگاه والایی داشت و همواره تحت حمایت وی بود.[۲۷]
در جنگ‌های ردّه، ابوبکر به خالد دستور داد نخست به سوی قبیله طَی / طییء در اکناف، سپس به سوی طُلَیحةبن خُوَیلِد اسدی در بُزاخه و بعد به سوی مالک بن نُوَیره در بُطاح برود و چنانچه آنان به اسلام بازنگشتند، با آنان بجنگد.[۲۸] بعداً ابوبکر از فرستادن خالد به بُزاخه ابراز تأسف کرد.[۲۹] خالد در نبرد سختی طلیحه را که مدعی نبوت بود، شکست داد و یارانش را به شدت سرکوب کرد.[۳۰] سپس، مالک بن نویره و قبیله او را در حالی که مسلمان بودند، کشت و با همسرش همبستر شد.[۳۱]
کارهای خلاف شرع خالد، اعتراض برخی صحابه را بر انگیخت.[۳۲] عُمَر بن خَطّاب، خالد بن ولید را به جرم قتل مالک، مستحق قصاص و به جرم همبستر شدن با همسر او، مستحق سنگسار می‌دانست.[۳۳] در مقابل ابوبکر خالد را در اجتهاد خود معذور دانست.[۳۴]
در آغاز خلافت عمر (اواسط جمادی الآخره سال ۱۳)، خالدبن ولید به دستور وی از فرماندهی کل سپاه شام عزل گردید و فرماندهی به ابوعبیده جراح سپرده شد.[۳۵]
هنگامی که عمر در سال هفدهم هجری به شام رفت، از خالد دلجویی کرد و به روایتی وی را به امارت شهرهای جزیره همچون رُ‌ها، حَرّان، رَقّه، تَلّمَوْزِن و آمِد گمارد و خالد یکسال در آن نواحی بود.[۳۶] بنابه روایتی دیگر، خالد از سوی ابوعبیده حاکم قنّسرین بود و در این زمان حملات متعددی به مناطق مرزی رومیان در آسیای صغیر کرد و غنایم بسیاری به دست آورد و چون عمر از بخشش‌های خالدبن ولید از غنایم فتوحات اخیر، به ویژه مبلغ کلانی که به اَشعَث بن قَیس داده بود، مطّلع شد، خشمگین گردید و به ابوعبیده دستور داد خالد را عزل و بازخواست کند تا معلوم شود این اموال را از کجا به دست آورده است. پس از آن، عمر نیمی از دارایی خالد را ضبط کرد.[۳۷]
روایاتی حاکی از آن است که خالد پس از استعفا یا برکناری، به مدینه رفت، پس از مدتی بیمار و در همانجا درگذشت و عمر در تشییع جنازه‌اش شرکت کرد.[۳۸] بنابر روایت دیگری که مشهور‌تر است، خالد پس از معزول شدن، عمره به جا آورد. سپس در حِمْص در انزوا زیست. وی عمر را وصی خود قرار داد و سرانجام بنابه قول مشهور‌تر در سال ۲۱ و به قولی ۲۲ در آنجا درگذشت.[۳۹] و در حومه شهر حِمْص به خاک سپرده شد.[۴۰] خالد هنگام مرگ شصت ساله بود.[۴۱]
مسجد خالد بن ولید به خاطر داشتن ۹ گنبد و ۲ مناره از شهرت زیادی برخودار بود، اما در جریان حملات داعش پس از سال ۲۰۱۱، مورد حمله قرار گرفت و بخش‌هایی از آن صدمه دید.[۴۲]
پانویس
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۷، ص۳۹۴؛ زبیری، نسب قریش، ۱۹۵۳م، ص۳۲۰؛ ابن‌عبدالبرّ، الإستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۲۷.
- ↑ شلبی، تاریخ سیف اللّه خالد بن الولید، ۱۹۳۳م، ص۲۰-۲۴.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، كتاب الاغانى، قاهره، ج۱۶، ص۱۹۴.
- ↑ ابن‌عبدربّه، العقد الفرید، دار الاح‍ی‍اء التراث العربی، ج۳، ص۲۷۸؛ ابن‌عبدالبرّ، الإستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۲۷.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۷، ص۳۹۴.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۸۹م، ج۱، ص۱۳۰.
- ↑ ابن‌اسحاق، سیره ابن‌اسحاق، ۱۴۰۱ق، ص۳۰۵؛ واقدی، المغازی، ۱۹۸۹م، ج۱، ص۲۲۰ و ۲۲۹ و ۲۳۲ و ۲۷۵ و ۲۸۳؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ۱۹۳۶م، ج۳، ص۷۰ و ۹۱.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۸۹م، ج۲، ص۴۶۵-۴۶۶ و ۴۷۰ و ۴۷۲-۴۷۳ و ۴۹۰.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۸۹م، ج۲، ص۶۶۱؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ۱۹۳۶م، ج۳، ص۲۹۰ـ۲۹۱؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۴، ص۲۵۲.
- ↑ خلیفة بن خیاط، تاریخ، ۱۴۱۵ق، ص۴۰؛ ابن‌عبدالبرّ، الإستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۲۷؛ ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۴۰.
- ↑ ابن‌حجر عسقلانی، الاصابة، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۵۱.
- ↑ ازدی، تاریخ فتوح الشام، ۱۹۷۰م، ص۹۶ و ۹۹؛ زبیری، نسب قریش، ۱۹۵۳م، ص۳۲۰؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، ج۱۶، ص۲۵۰.
- ↑ سلیم بن قیس هلالی، کتاب سلیم، ۱۴۲۶ق، ص۳۸۶-۳۸۷؛ نیز رجوع کنید به ابن ابی الحدید، ج۲، ص۵۷
- ↑ سلیم بن قیس هلالی، کتاب سلیم، ۱۴۲۶ق، ص۳۹۴؛ ابن‌شاذان، الایضاح، ۱۳۶۳ش، ص۱۵۵-۱۵۸؛ ابن‌بابویه، علل الشرائع، بی‌تا، ج۱، ص۱۹۱ـ۱۹۲؛ کشی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۶۹۵.
- ↑ احمد بن حنبل، مسند، ۱۳۱۳ق، ج۴، ص۸۸-۸۹؛ فسوی، المعرفة التاریخ، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۳۱۲؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، ج۱۶، ص۲۱۶-۲۱۹؛ ابن‌حجر عسقلانی، الاصابة، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۹۵-۲۹۸.
- ↑ ابن‌ابی‌حاتم، ج۳، ص۳۵۶؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، ج۱۶، ص۲۱۶.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۸۹م، ج۲، ص۷۶۱-۷۶۵؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ۱۹۳۶م، ج۴، ص۱۹-۲۲ و ۲۵.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۸۹م، ج۲، ص۸۱۹ و ۸۲۵-۸۲۶ و ۸۳۸-۸۳۹؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ۱۹۳۶م، ج۴، ص۴۹-۵۰.
- ↑ ابن‌کلبی، کتاب الاصنام، ۱۹۱۴م، ص۲۴-۲۷؛ واقدی، المغازی، ۱۹۸۹م، ج۱، ص۶؛ ج۳، ص۸۷۳-۸۷۴؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ۱۹۳۶م، ج۴، ص۷۹.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۸۹م، ج۳، ص۱۰۲۵-۱۰۳۰؛ ابن‌هشام، السیرة النبویة، ۱۹۳۶م، ج۴، ص۱۶۹-۱۷۰.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۸۹م، ج۳، ص۸۸۳-۸۸۴؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ۱۹۳۶م، ج۴، ص۲۳۹-۲۴۰؛ طبری، تاریخ الأمم، دار التراث، ج۳، ص۱۲۶-۱۲۸.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم، دار التراث، ج۳، ص۱۳۱-۱۳۲؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ۱۹۳۶م، ج۴، ص۲۹۰-۲۹۱.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۸۹م، ج۳، ص۸۷۵-۸۸۲؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ۱۹۳۶م، ج۴، ص۷۰-۷۴.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ۱۹۳۶م، ج۴، ص۱۰۰؛ ابوالفرج اصفهانی، كتاب الاغانى، قاهره، ج۱۶، ص۱۹۵.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۸۹م، ج۳، ص۸۸۴.
- ↑ زبیر بن بکّار، الأخبار الموفقیات، ۱۹۷۲م، ص۵۸۱.
- ↑ زبیری، نسب قریش، ۱۹۵۳م، ص۳۲۰.
- ↑ واقدی، کتاب الرده، ۱۹۹۰م، ص۶۹-۷۰؛ طبری، تاریخ الأمم، دار التراث، ج۳، ص۲۴۹ و ۲۵۳-۲۵۵.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۳۷.
- ↑ واقدی، کتاب الرده، ۱۹۹۰م، ص۸۱-۹۴.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۳۱-۱۳۲.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۵، ص۱۵۹.
- ↑ ابی‌الفداء، تاریخ ابی‌الفداء، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۲۲.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۲۳.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۳۹ـ۱۴۰؛ طبری، تاریخ الأمم، دار التراث، ج۳، ص۴۳۵-۴۳۶ و ۴۴۱.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۵۷.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم، دار التراث، ج۴، ص۶۶-۶۷؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۵۷.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۵۷؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، ج۱۶، ص۲۷۰؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۱-۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۸۱.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۷، ص۳۹۷؛ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۴۱۳ق، ص۱۷۲-۱۷۳؛ طبری، تاریخ الأمم، دار التراث، ج۴، ص۱۴۴ و ۱۶۰؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ج۴، ص۱۲۰.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۷، ص۳۹۷؛ بلاذری، أنساب الاشراف، دمشق، ج۸، ص۳۲۰؛ هروی، ص۸-۹؛ ذهبی، ۱۴۰۱-۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۶۷
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۱-۱۴۰۹.
- ↑ «مزار ویران شده خالد بن ولید، یادگار تروریست‌ها در حمص + تصاویر»، خبرگزاری ابنا؛ «قبر ویران شده خالد بن ولید، یادگار تروریست‌ها در حمص»، خبرگزاری تسنیم.
منابع
- ابن‌ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- ابن‌ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- ابن‌اثیر، علی بن ابی الکرم، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، تحقیق علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌أثیر، علی بن ابی‌الکرم، اُسُد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابن‌اسحاق، سیرة ابن اسحاق، تحقیق محمد حمیداللّه، قونیه، بی‌نا، ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
- ابن‌اعثم کوفی، محمد بن علی، کتاب الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
- ابن‌بابویه، علل الشرایع، چاپ افست قم، بی‌تا.
- ابن‌حبیب، محمد بن حبیب، کتاب المُحَبَّر، تحقیق ایلزه لیشتن اشت‌تر، حیدرآباد دکن، بی‌نا، ۱۹۴۲م.
- ابن‌حبیب، محمد بن حبیب، کتاب المُنَمَّق فی اخبار قریش، چاپ خورشید احمد فارق، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، اطراف مسند الامام احمدبن حنبل، چاپ زهیر ناصر، دمشق ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
- ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره (۱۹۸۲).
- ابن‌حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، (قاهره) ۱۳۱۳، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- ابن‌سعد، الطبقات‌الكبرى، تحقیق احسان عباس، بيروت، دار صادر، چاپ اول، ۱۹۶۸م.
- ابن‌سلام جمحی، طبقات فحول الشعراء، تحقیق محمود محمد شاکر، جده، دار المدني، ۱۴۰۰ق.
- ابن‌شاذان، الایضاح، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۶۳ش.
- ابن‌عبدالبرّ، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
- ابن‌عبدربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الاح‍ی‍اءال‍ت‍راث‌‌ال‍ع‍رب‍ی، ۱۴۰۸ـ۱۴۱۱/ ۱۹۸۸ـ۱۹۹۰.
- ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق عمرو بن غرامة العمري، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱.
- ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، عیون الاخبار، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۸ق.
- ابن‌قتیبه دینوری، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
- ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، التبیین فی انساب القرشیین، چاپ محمدنایف دلیمی، بیروت، بی‌نا، ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
- ابن‌کلبی، هشام بن محمد، جمهرة النسب، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۷ق.
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج۴، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت، بی‌تا.
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.
- ابن‌کلبی، هشام بن محمد، کتاب الاصنام، تحقیق احمد زکی پاشا، قاهره، بی‌نا، ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
- ابن‌هشام، السیرةالنبویة، تحقیق مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، قاهره، بی‌نا، ۱۳۵۵/۱۹۳۶.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، كتاب‌الاغانى، قاهره، بی‌نا، ۱۳۸۳ق، چاپ افست بيروت [بى‌تا].
- ابی‌الفداء، اسماعیل بن علی، تاریخ ابی‌الفداء، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
- ابی‌زرعه دمشقی، تاریخ ابی زرعة الدمشقی، تحقیق شکراللّه قوجانی، دمشق، مجمع اللغة العربية، بی‌تا.
- ابویوسف، کتاب الخراج، بیروت، بی‌نا، ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
- ازدی، محمدبن عبدالله، تاریخ فتوح الشام، تحقیق عبدالمنعم عبدالله عامر، قاهره، بی‌نا، ۱۹۷۰م.
- ازرقی، محمدبن عبدالله، أخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت، دار الأندلس للنشر، بی‌تا.
- باشمیل، محمداحمد، حروب الاسلام فی الشام، بیروت، بی‌نا، ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
- بخاری، محمدبن اسماعیل، التاریخ الکبیر، تحقیق شیخ محمود محمد خلیل، حیدرآباد-دکن، دائرة المعارف العثمانية، بی‌تا.
- فسوی، یعقوب بن سفیان، کتاب المعرفة والتاریخ، تحقیق اکرم ضیاء عمری، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ دوم، ۱۴۰۱ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الاشراف، تحقیق محمود فردوسعظم، دمشق، بی‌نا، ۱۹۹۶ـ ۲۰۰۰.
- بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، تحقیق دخویه، لیدن ۱۸۶۶، چاپ افست فرانکفورت، ۱۴۱۳/ ۱۹۹۲.
- زهیر صادق رضا خالدی، بنوخالد فی العراق و الوطن العربی، بغداد ۱۹۸۸.
- خلیفةبن خیاط، تاریخ خلیفةبن خیاط، تحقیق مصطفی نجیب فوّاز و حکمت کشلی فوّاز، بیروت، بی‌نا، ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
- خلیفةبن خیاط، کتاب الطبقات، روایة موسی بن زکریا تستری، تحقیق سهیل زکار، بیروت، بی‌نا، ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
- دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطِّوال، تحقیق عبدالمنعم عامر، قاهره، دار إحياء الكتب العربي، چاپ اول، ۱۹۶۰م.
- ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۱۱ـ۴۰ه.، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
- ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸.
- زبیر بن بکّار، الاخبار الموفقیات، تحقیق سامی مکی عانی، بغداد، بی‌نا، ۱۹۷۲م.
- سلیم بن قیس هلالی، کتاب سُلیم بن قیس الهلالی، چاپ محمدباقر انصاری زنجانی، بیروت ۱۴۲۶/ ۲۰۰۵.
- عبدالحسین شرف‌الدین، موسوعة الامام السید عبدالحسین شرف الدین، بیروت، دار الموّرخ العربي، ۱۴۲۷/ ۲۰۰۶.
- ابوزید شلبی، تاریخ سیف اللّه خالدبن الولید البطل الفاتح، قاهره، بی‌نا، ۱۳۵۲/ ۱۹۳۳.
- صفدی، خليل بن ايبك، الوافى بالوفيات، ويسبادن، بی‌نا، ۱۹۶۲ـ۲۰۰۹.
- طبری، محمدبن جرير، تاريخ‌الطبرى: تاريخ‌الامم والملوك، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهيم، بيروت، دار التراث، ۱۳۸۲ـ۱۳۸۷/۱۹۶۲ـ ۱۹۶۷.
- عقاد، عباس محمود، عبقریة خالد، قاهره، بی‌نا، ۲۰۰۵م.
- غلامی، علی، «جنگ‌های ارتداد و بحران جانشینی پس از پیامبر(ص)»، در مجله معرفت، شماره ۴۰، فروردین ۱۳۸۰ش.
- قدامةبن جعفر، الخراج و صناعةالکتابة، تحقیق محمدحسین زبیدی، بغداد، دار الرشید للنشر، ۱۹۸۱م.
- محمدبن عمر کشی، اختیار معرفة الرجال، المعروف برجال الکشی، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، تصحیح و تعلیق محمدباقربن محمد میرداماد، چاپ مهدی رجائی، قم ۱۴۰۴.
- محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، قاهره ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.
- زبیری، مصعب بن عبدالله، نسب قریش، تحقیق لوی پرووانسال، قاهره، دار المعارف، ۱۹۵۳م.
- محمدبن عمر واقدی، کتاب الردة، روایة احمدبن محمدبن اعثم کوفی، چاپ یحیی جبوری، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
- همو، کتاب المغازی، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶.
- مَقْدِسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، بیروت، پورت سعید، مکتبة الثقافة الدینیه، بی‌تا.
- هاشمی، طه، «خالدبن الولید فی العراق»، مجلة المجمع العلمی العراقی، ج۳، شماره ۱ (۱۳۷۳)، شماره ۲ (۱۳۷۴)، ج۴، شماره ۱ (۱۳۷۵).
- هاشمی، طه، «سفر خالدبن الولید من العراق الی الشام»، مجلةالمجمع العلمی العربی، ج۲۷،ش ۳ (شوال ۱۳۷۱)،ش ۴ (محرّم ۱۳۷۲)، ج۲۸،ش ۱ (ربیع الآخر ۱۳۷۲)،ش ۲ (رجب ۱۳۷۲).
- هاشمی، طه، «معرکة اجنادین»، مجلة المجمع العلمی العراقی، ج۲،ش ۲ (۱۳۷۱).
- علی بن ابی‌بکر هروی، کتاب الاشارات الی معرفة الزیارات، چاپ ژانین سوردل ـ تومین، دمشق ۱۹۵۳.
- هیکل، محمد حسنین، الصدیق ابوبکر، قاهره، بی‌نا، ۱۳۶۲ق.
- هِیْکَل، محمد حسنین، الصدیق ابوبکر، قاهره، دار المعارف، بی‌تا.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاريخ اليعقوبى، بيروت، دارصادر، [بى‌تا.]، چاپ افست قم [بى‌تا.].
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
- دائرة المعارف بزرگ اسلامی