مولوی
![]() آرامگاه مولوی، شهر قونیه در ترکیه | |
اطلاعات | |
---|---|
نام کامل | جلالالدین محمد بلخی |
لقب | مولوی، مولانا، ملای روم |
زمینه فعالیت | شعر |
ملیت | ایرانی |
تولد | ۶۰۴ق، بلخ |
محل زندگی | بلخ، قونیه |
وفات | ۶۷۲ق، قونیه |
محل دفن | قونیه |
مذهب | اهل سنت |
هم زمان با | خوارزمشاهیان، حمله مغولان، سلجوقیان |
کتابها | فیه ما فیه، مجالس سبعه، مکاتیب |
دیوان اشعار | مثنوی معنوی، دیوان شمس |
تخلص | خاموش، خَمُش |
اساتید | شمس تبریزی |
شاگردان | حسامالدین چلبی |
![]() | رویکرد این نوشتار بررسی ارتباط موضوع آن با مکتب اهلبیت است. آگاهی بیشتر و سویههای دیگر موضوع را از منابع دیگر جویا شوید. |
مولوی با نام کامل جلالالدین محمد بلخی (۶۰۴ - ۶۷۲ق) شاعر ایرانی در قرن هفتم هجری است. مولوی به مانند اجدادش سنی حنفی بود؛ اما برخی به واسطه اشعار متعددی که مولوی در وصف امام علی(ع) و واقعه کربلا داشته، او را شیعه میدانند.
تاثیرگذارترین اتفاق زندگی مولانا، دیدار او با شمس تبریزی بود. او شیفته مرام و مسلک شمس شد؛ به طوری که مولوی درس و منبر را رها کرد و تا آخر عمر پیرو شمس گردید. مولوی هم به صورت نثر و هم به صورت نظم آثاری دارد که دو کتاب مثنوی معنوی و دیوان شمس مهمترین آثار او در ادبیات فارسی به حساب میآید.
هشتم مهر در تقویم ایران، روز ملی بزرگداشت مولوی نامگذاری شده است. درباره زندگی مولوی فیلم و سریالهای هم در ایران و هم در خارج از ایران از جمله سریال «جلال الدین» و «مست عشق» ساخته شده است.
زندگینامه
جلالالدین محمد بلخی معروف به مولانا، مولوی و ملای رومی، شاعر و عارف ایرانی قرن هفتم قمری است. در تاریخ تصوف ایران و در تاریخ ادب فارسی او را بینظیر و نادره میدانند.[۱] وی در ششم ربیعالاول ۶۰۴ق در بلخ به دنیا آمد.[۲] خاندان او به خصوص پدرش، بهاءالدین ولد، اهل دانش، وعظ و خطابه بودند.[۳]
با حمله مغول به منطقه خوارزم، شمال بلخ، در حدود سال ۶۱۶ق، مولوی به همراه پدر و دیگر اعضای خانواده عازم زیارت خانه خدا شد.[۴] بعد از سفر مکه در حوالی سال ۶۱۷ق، به منطقه روم شرقی (ترکیه امروزی) رسیده و مورد استقبال سلطانِ سلجوقی آن منطقه قرار گرفتند.[۵] بهاءالدین ولد و خانوادهاش در قونیه ماندند.[۶] با درگذشت او در سال ۶۲۸ق، مولوی در جایگاه پدر به تدریس و فتوا در قونیه مشغول شد.[۷]
مولوی در ۵ جمادی الثانی سال ۶۷۲ق در قونیه درگذشت و در کنار پدرش در مقبره خانوادگی به خاک سپرده شد.[۸] در تقویم جمهوری اسلامی ایران، هشتم مهر روز بزرگداشت مولانا نامگذاری شده است.[۹] همچنین همه ساله در سالروز تولد مولانا مراسمی در قونیه برپا میشود.[۱۰] مراسم بزرگ دیگری نیز هر سال در شب درگذشت مولانا در قونیه برگزار میشود که موسوم به «شب عروس» است.[۱۱]
تاثیرپذیری مولانا از شمس تبریزی
![](http://commons.wikishia.net/w/images/thumb/5/51/Shams-molavi.jpg/200px-Shams-molavi.jpg)
دیدار شمس با مولوی، زندگی مولانا را دگرگون ساخت و او شیفته مرام و مسلک شمس شد؛ به طوری که مولوی درس و منبر را رها کرده و پیرو شمس گردید.[۱۲] شمس تبریزی(۵۸۲-۶۴۵ق) از بزرگان مشایخ صوفیه در قرن هفتم هجری بود. وی در ۲۶ جمادیالثانی ۶۴۲ قمری وارد قونیه شد و با مولوی ملاقات کرد.[۱۳] پیش از این دیدار، مولوی از عالمان و فقیهان قونیه و دارای مجلس درس و اِفتا بود.[۱۴] البته درباره نحوه ملاقات شمس با مولوی اختلاف است.[۱۵]
پس از مدتی نسبت به رابطه مولوی و شمس، حسادت و کینهتوزیهای فراوانی ایجاد شد؛ به همین دلیل در سال ۶۴۵ق شمس تبریزی بدون خبر، قونیه را ترک کرد.[۱۶] مولوی بارها در جستجوی خبری از شمس به شهرهای مختلف رفت.[۱۷] او در پی یافتن شمس دو بار به شام سفر کرد؛ اما نشانی از او نیافت.[۱۸] بعدها شایعه شد که شمس به دست مریدان مولوی کشته شد و گفتند علاءالدین، یکی از پسران مولانا نیز در این توطئه دست داشته است؛ اما این واقعه را از مولوی پنهان داشتند و به همین جهت تا پایان عمر از دیدار شمس ناامید نبود.[۱۹] جسد شمس را بعد از درگذشت مولانا در چاهی یافته و دفن کردند.[۲۰]
مثنوی و قرآن
مثنوی معنوی، بزرگترین اثر عرفانی ایران و یکی از بزرگترین آثار هنر و اندیشه بشری است.[۲۱] اساسیترین مأخذ مثنوی را قرآن میدانند. مولانا در مقدمه منثور دفتر اول، مثنوی را کشّاف القرآن مینامد. چند بار مثنوی را مانند قرآن میداند که برخی را هدایت و برخی را گمراه میکند. مثنوی را قرآن پارسی نیز گفتهاند. بهرهگیریهای مولانا از قرآن در مثنوی فراوان و متنوع است.[۲۲] مولویپژوهان از اشارات و تلمیحات بیشمار مثنوی و دیوان شمس به آیات قرآن سخن گفتهاند.[۲۳]
گفته شده است مولانا در مثنوی به پیامبر اکرم(ص) نظری ویژه دارد و بارها مهرِ خود را نسبت به او نشان داده است.[۲۴]
مذهب
مولوی مانند اجدادش سنی حنفی بود و در زمان تحصیل نیز فقه حنفی را آموخت؛ اما پس از سالها تحقیق و تدریس و رسیدن به اجتهاد، دیگر تعصبی به فقه حنفی نداشت و در هر مسئله، بر اساس استنباط و نظر اجتهادی خود که مطابق با موازین شرعی باشد، عمل میکرد؛ خواه مطابق فقه حنفی باشد یا شافعی یا امامیه.[۲۵] قاضی نورالله شوشتری، مولوی را به واسطه برخی اشعار در وصف امام علی(ع) و واقعه کربلا، شیعه میداند.[۲۶]
مولوی به مذاهب (ابراهیمی و غیره) از نگاه عرفانی مینگریست و اختلاف مذاهب را ناشی از اختلاف نظر و دیدگاه میدانست.[۲۷]
مولوی و تشکیک در عزاداری بر امام حسین(ع)
مولوی شعری در مورد عزاداری شیعیان شهر حَلَب در روز عاشورا سروده است. در این شعر، شاعری، عزاداریِ عزاداران بر امام حسین(ع) را دیده و از علت میپرسد. شاعر پس از اطلاع و مذمت عزاداران، پیشنهاد میدهد که باید بر خود عزاداری کنند. خسرو دین (امام حسین(ع)) به وصال الهی رسید و به همین جهت باید در این روز شادی کرد.
|
سید هاشم حداد از عارفان شیعه در قرن چهارده قمری نیز بر همین مسلک بوده است. این رویکرد مورد انتقاد بسیار قرار گرفته است[۲۹] و آنرا در مقابل روایات مختلف و سیره اهلبیت(ع) دانستهاند که در روز عاشورا عزاداری کرده و بر این امر سفارش میکردند.[۳۰] البته برخی محققان در پی توجیه این ابیات برآمده و معتقدند مقصود مولوی، رد کلی عزاداری بر امام حسین(ع) نبوده است.[۳۱]
امامان(ع) در شعر مولوی
مولوی اشعاری در وصف امام علی(ع) سروده است. همچنین در برخی از اشعارش به واقعه کربلا اشاره میکند. نمونههایی از آن در پی میآید.
![](http://commons.wikishia.net/w/images/thumb/f/f6/Molavi04.jpg/200px-Molavi04.jpg)
در مثنوی معنوی
غدیر از نگاه مولوی
|
از علی آموز اخلاص عمل
این شعر درباره ماجرای مبارزه امام علی(ع) و عمرو بن عبدود در جنگ خندق(احزاب) است که چند بیت از آن در پی میآید:
|
![](http://commons.wikishia.net/w/images/thumb/5/5a/Molavi_shams.jpg/200px-Molavi_shams.jpg)
در دیوان شمس
اى رهنماى مؤمنان اللّه مولانا على
|
کجایید ای شهیدان خدایی
این شعر اشاره به شهدای کربلا دارد که چند بیت از آن چنین است:
|
در رباعیات دیوان شمس
|
|
آثار
![](http://commons.wikishia.net/w/images/thumb/3/34/Molavi3.jpg/300px-Molavi3.jpg)
آثار مولوی شامل نظم و نثر بوده و بخش زیادی از آثار او به زبان فارسی است؛ هرچند به زبانهای ترکی، عربی و یونانی هم بیتهایی سروده است.[۳۸] تخلص وی در شعر، «خاموش» و «خَمُش» بود.[۳۹]
آثار مولانا عبارتاند از:
- آثار منظوم:
![](http://commons.wikishia.net/w/images/thumb/5/5d/Naghde-masnavi.jpg/200px-Naghde-masnavi.jpg)
- مثنوی معنوی: از برترین کتابها در ادبیات عرفانی فارسی است و اندیشههای فرهنگ اسلامی نیز در آن دیده میشود.[۴۰]
- دیوان شمس یا کلیات شمس تبریزی: شامل غزلیات عرفانی مولاناست[۴۱] اما چون در بیشتر اشعار این کتاب از استاد و مراد خود؛ شمس تبریزی، یاد کرده، به غزلیات شمس مشهور است.[۴۲]
- رباعیات: مجموعهای از اشعار، دوبیتیهای کوتاه و عاشقانه مولانا درباره عشق و معشوق است.[۴۳]
- آثار منثور:
- فیه ما فیه: حاوی تقریرات مولاناست که گاه در پاسخ پرسشی است و گاهی خطاب به شخصی معین است که در آن روزگاران میزیست.[۴۴]
- مکاتیب: حاصل نامههای مولاناست.[۴۵]
- مجالس سبعه: هفت مجلس از مواعظ و سخنان مولاناست که در منبر گفته شده و مولوی در آن به صورت یک خطیب برای شروع کار از آیهای از قرآن بهره میجست که بسیار ساده پندهای خود را به گوش افراد میرساند.[۴۶]
فیلم و سریال
![](http://commons.wikishia.net/w/images/thumb/0/0c/Molavi2.jpg/300px-Molavi2.jpg)
در خصوص زندگی مولوی در سال ۱۳۹۳ش مجموعهای تلویزیونی با نام «جلالالدین» ساخته شهرام اسدی از شبکه ۱ سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد که به زندگی مولوی در دوران کودکی میپرداخت.[۴۷] در پاییز ۱۳۹۸ش نیز خبر ساخت فیلم «مست عشق» به کارگردانی حسن فتحی منتشر شد. موضوع این فیلم در مورد برهههایی از زندگی مولانا به صورت مشترک میان ایران و ترکیه بود اما با مخالفت برخی از مراجع تقلید شیعه مواجه شد.[۴۸] به نظر این مراجع، این کار سبب ترویج صوفیه میشود.[۴۹]
خبر ساخت فیلم زندگی مولانا و شمس توسط یک سینماگر آمریکایی در سال ۲۰۱۶ میلادی منتشر شد و خبرگزاری آناتولی ترکیه نیز اعلام کرد ترکیه در ساخت آن با هالیوود مشارکت میکند.[۵۰]
همچنین اپرای عروسکی مولوی در بهمن سال ۱۳۸۸ش در تالار فردوسی بنیاد رودکی تهران به کارگردانی و نویسندگی بهروز غریبپور به روی صحنه رفت. این نمایش بر اساس اشعار مثنوی معنوی و کلیات شمس نوشته شد که همراه با موسیقی و ردیفهای آوازی بود و بیش از ۱۰۰ عروسک ریسمانی در آن به کار گرفته شدند.[۵۱]
پانویس
- ↑ استعلامی، «مولانا جلالالدین محمد»، ج۲، ص۱۶۹۱.
- ↑ همایی، مولوی نامه؛ مولوی چه میگوید؟، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۸؛ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۰۵.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۴۵۰.
- ↑ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۰۹.
- ↑ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۰۹.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۴۵۲.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۴۵۲.
- ↑ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۳.
- ↑ «مولاناخوانی در روزگار کرونا»، ایسنا.
- ↑ «بزرگداشت مولانا در قونیه با صدای شجریان»، ایسنا.
- ↑ «مراسم شب عرس مولانا در قونیه برگزار شد»، ایسنا.
- ↑ افلاکی، مناقب العارفین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۶۲۰.
- ↑ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۰.
- ↑ افلاکی، مناقب العارفین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۶۱۸.
- ↑ افلاکی، مناقب العارفین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۶۱۹؛ جامی، نفحات الانس، بیتا، ص۵۳۹؛ سمرقندی، تذکره الشعراء، ۱۳۸۲ش، ص۱۹۶-۱۹۷؛ «دو پیشگویی جالب درباره مولوی»، مشرق.
- ↑ سمرقندی، تذکره الشعراء، ۱۳۸۲ش، ص۱۹۶-۱۹۷؛ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۱.
- ↑ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۱.
- ↑ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۱.
- ↑ سمرقندی، تذکره الشعراء، ۱۳۸۲ش، ص۲۰۱؛ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۱.
- ↑ جامی، نفحات الانس، بیتا، ص۵۳۹؛ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۱.
- ↑ سالارینسب، «مثنوی معنوی»، ص۴۸۷.
- ↑ سالارینسب، در شناخت مثنوی معنوی، ۱۳۹۸ش، ص۱۹۳ و ۱۹۴ و ۱۹۶.
- ↑ شیمل، من بادم و تو آتش، ۱۴۰۰ش، ص۱۲۸.
- ↑ سالارینسب، در شناخت مثنوی معنوی، ۱۳۹۸ش، ص۲۰۰.
- ↑ همایی، مولوی نامه؛ مولوی چه میگوید؟، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۳۸-۳۹.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۴۶۰.
- ↑ همایی، مولوی نامه؛ مولوی چه میگوید؟، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۱.
- ↑ مولانا، مثنوی معنوی، دفتر ششم، بخش ۲۴: «نکته گفتن آن شاعر جهت طعن شیعه حلب»، سایت گنجور.
- ↑ «نگاه عجیب مولوی و شمس به عزاداری امام حسین و واقعه کربلا»، پژوهشی درباره ابنعربی.
- ↑ «شادی و مسرت و عدم حزن سید هاشم حداد در روز عاشورا»، سایت پژوهشی درباره ابنعربی.
- ↑ «کربلا و عزاداری امام حسین علیهالسلام از نگاه مولانا»، سایت عرفان و حکمت.
- ↑ مولوی، مثنوی معنوی، «دفتر ششم، بخش ۱۲۹».
- ↑ مولوی، مثنوی معنوی، «دفتر اول، بخش ۱۶۴».
- ↑ مولوی، کلیات شمس تبریزی، ۱۳۷۶ش، غزلیات، شماره ۳۲۱۳، ص۱۱۸۹.
- ↑ مولوی، دیوان شمس، غزلیات، «غزل شماره ۲۷۰۷».
- ↑ مولوی، دیوان شمس، رباعیات، «رباعی شماره ۲۹۹».
- ↑ مولوی، دیوان شمس، رباعیات، «رباعی شماره ۳۰۳».
- ↑ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۴-۲۱۵.
- ↑ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۲۱.
- ↑ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۵.
- ↑ همایی، تاریخ مختصر ادبیات ایران، ۱۳۷۳ش، ص۱۰۹.
- ↑ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۵.
- ↑ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۵.
- ↑ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۵.
- ↑ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۵.
- ↑ زرینکوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۱۵.
- ↑ عابدینی، «مورد عجیب جلالالدین محمد بلخی در سینما»، جوان آنلاین.
- ↑ عابدینی، «مورد عجیب جلالالدین محمد بلخی در سینما»، جوان آنلاین.
- ↑ «نگاه رسانههای داخلی به ماجراهای فیلم شمس و مولانا»، ایرنا.
- ↑ عابدینی، «مورد عجیب جلالالدین محمد بلخی در سینما»، جوان آنلاین.
- ↑ «مست عشق، فیلمی برای مولانا و شمس تبریزی؛ زنده باد این عاشقانه!»، ایرنا.
منابع
- استعلامی، محمد، «مولانا جلالالدین محمد»، فرهنگنامه تصوف و عرفان، محمد استعلامی، تهران، فرهنگ معاصر، ۱۳۹۹ش.
- «نگاه رسانههای داخلی به ماجراهای فیلم شمس و مولانا»، ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۳ مهر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۰ش.
- «مولاناخوانی در روزگار کرونا»، ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۸ مهر ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۵ فروردین ۱۴۰۰ش.
- «مراسم شب عرس مولانا در قونیه برگزار شد»، ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آذر ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۵ فروردین ۱۴۰۰ش.
- «مست عشق، فیلمی برای مولانا و شمس تبریزی؛ زنده باد این عاشقانه!»، ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲ مهر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۷ فروردین ۱۴۰۰ش.
- «بزرگداشت مولانا در قونیه با صدای شجریان»، ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۳۱ شهریور ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۵ فروردین ۱۴۰۰ش.
- «دو پیشگویی جالب درباره مولوی»، مشرق، تاریخ درج مطلب: ۸ مهر ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۱۶ فروردین ۱۴۰۰ش.
- افلاکی، احمد بن اخی، مناقب العارفین، به تصحیح تحسین یازیجی، تهران، دنیای کتاب، ۱۳۷۵ش.
- جامی، عبد الرحمن بن احمد، نفحات الأنس، به تحقیق مولوی غلام عیسی، ویلیام ناسو لیس، عبدالحمید مولوی، کلکته، مطبعة لیسی، بیتا.
- زرینکوب، عبدالحسین، با کاروان حُلّه، تهران، جاویدان، ۱۳۴۷ش.
- سایت «گنجور»، تاریخ بازدید: ۱۵ فروردین ۱۴۰۰ش.
- سالارینسب، مهدی، در شناخت مثنوی معنوی، تهران، فرهنگ معاصر، چاپ اول، ۱۳۹۸ش.
- سالارینسب، مهدی، «مثنوی معنوی»، پنج شاعر بزرگ ایران، (برگزیده مقالات دانشنامه زبان و ادب فارسی به سرپرستی اسماعیل سعادت)، به کوشش مژگان گلهداری، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی و با همکاری انتشارات سخن، ۱۳۹۹ش.
- سمرقندی، دولتشاه، تذکره الشعراء، به تصحیح ادوارد برون، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- شیمل، آنِماری، من بادم و تو آتش، ترجمه فریدون بدرهای، تهران، توس، چاپ چهارم، ۱۴۰۰ش.
- صفا، ذبیحاللّه، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، تهران، فردوس، ۱۳۷۸ش.
- عابدینی، محمدصادق، «مورد عجیب جلالالدین محمد بلخی در سینما»، جوان آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲ مهر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۷ فروردین ۱۴۰۰ش.
- مولوی، جلالالدین محمد، کلیات شمس تبریزی، به تصحیح بدیعالزمان فروزانفر، تهران، امیر کبیر، چاپ چهاردهم، ۱۳۷۶ش.
- همایی، جلالالدین، تاریخ مختصر ادبیات ایران، به کوشش: ماهدخت بانو همایی، تهران، نشر هما، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- همایی، جلالالدین، مولوی نامه؛ مولوی چه میگوید؟، تهران، نشر هما، چاپ نهم، ۱۳۷۶ش.