پرش به محتوا

مؤذن: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی شیعه
Shia (بحث | مشارکت‌ها)
اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام، اصلاح سجاوندی، اصلاح املا، ابرابزار، اصلاح نشانی وب
Shia (بحث | مشارکت‌ها)
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۱: خط ۳۱:
بنا به گزارشات موجود می‌توان گفت اذان بر اساس موسیقی ایرانی برای اولین‌بار توسط محمد فلاحی معروف به دماوندی گفته شد. به جز دماوندی، سیدحسین عندلیب اصفهانی (مؤذن مسجد سپهسالار)، حاج مؤذن تفرشی (مؤذن مشهوری در عهد محمدعلی شاه) و سیدعبدالرحیم اصفهانی (استاد دماوندی) برخی از اساتید گذشته آواز ایران هستند که به گفتن اذان در دستگاه‌های ایرانی پرداخته‌اند. برای نخستین بار در سال ۱۲۹۱ش. و در دوره قاجار و مظفرالدین‌شاه، صدای اذان ابوالحسن دماوندی (مؤذن مظفرالدین شاه) در آواز بیات ترک بر روی گرامافون ضبط شد.<ref>[https://www.ilna.ir/fa/tiny/news-768006 نخستین اذان ثبت شده تاریخ ایران]، خبرگزاری ایلنا.</ref>
بنا به گزارشات موجود می‌توان گفت اذان بر اساس موسیقی ایرانی برای اولین‌بار توسط محمد فلاحی معروف به دماوندی گفته شد. به جز دماوندی، سیدحسین عندلیب اصفهانی (مؤذن مسجد سپهسالار)، حاج مؤذن تفرشی (مؤذن مشهوری در عهد محمدعلی شاه) و سیدعبدالرحیم اصفهانی (استاد دماوندی) برخی از اساتید گذشته آواز ایران هستند که به گفتن اذان در دستگاه‌های ایرانی پرداخته‌اند. برای نخستین بار در سال ۱۲۹۱ش. و در دوره قاجار و مظفرالدین‌شاه، صدای اذان ابوالحسن دماوندی (مؤذن مظفرالدین شاه) در آواز بیات ترک بر روی گرامافون ضبط شد.<ref>[https://www.ilna.ir/fa/tiny/news-768006 نخستین اذان ثبت شده تاریخ ایران]، خبرگزاری ایلنا.</ref>


علی خان نایب‌السلطنه، از مؤذنان مشهور عصر ناصرالدین شاه قاجار بود که بر فراز شمس‌العماره اذان سر می‌داد. قربان خان قزوینی معروف به «شاهی» نیز، از دیگر مؤذنان دربار قاجاریه بود. گاه برخی اشخاص و رجال مملکتی، دارای مؤذنی خاص بودند. برای مثال مؤذن مخصوص انیس‌الدوله، همسر ناصرالدین شاه، سید حبیب‌الله چاله حصاری ملقب به ضیاء خلوت بود. حاجی ملا رجبعلی نیز از مؤذنانی بود که به سبب اذان‌گویی در دربار سلاطین این دوره به «حاجی مؤذن» معروف بود.<ref name=":0"/>
علی خان نایب‌السلطنه، از مؤذنان مشهور عصر ناصرالدین شاه قاجار بود که بر فراز شمس‌العماره اذان سر می‌داد. قربان خان قزوینی معروف به «شاهی» نیز، از دیگر مؤذنان دربار قاجاریه بود. گاه برخی اشخاص و رجال مملکتی، دارای مؤذنی خاص بودند. برای مثال مؤذن مخصوص انیس‌الدوله، همسر ناصرالدین شاه، سید حبیب‌الله چاله حصاری ملقب به ضیاء خلوت بود. حاجی ملا رجبعلی نیز از مؤذنانی بود که به سبب اذان‌گویی در دربار سلاطین این دوره به «حاجی مؤذن» معروف بود.


مشهورترین مؤذن ایرانی، [[رحیم مؤذن‌زاده اردبیلی]] (درگذشتهٔ ۵ خرداد ۱۳۸۴ش) است که اذان او در آواز بیات ترک و در گوشه روح الارواح نزد ایرانیان و برخی کشورهای اسلامی دیگر معروف است.<ref>[http://www.iec-md.org/monasebatha/digar/moazzenzadeh.html در سوگ بلال ایران]، مرکز تعلیمات اسلامی واشینگتن.</ref> اذان او همچنان از محبوبیت خاصی در میان مردم ایران برخوردار است و در حافظهٔ جمعی ایرانیان و بسیاری از مسلمانان جای دارد. اذان وی به ثبت ملی نیز رسیده‌است.<ref name=":0"/>
مشهورترین مؤذن ایرانی، [[رحیم مؤذن‌زاده اردبیلی]] (درگذشتهٔ ۵ خرداد ۱۳۸۴ش) است که اذان او در آواز بیات ترک و در گوشه روح الارواح نزد ایرانیان و برخی کشورهای اسلامی دیگر معروف است.<ref>[http://www.iec-md.org/monasebatha/digar/moazzenzadeh.html در سوگ بلال ایران]، مرکز تعلیمات اسلامی واشینگتن.</ref> اذان او همچنان از محبوبیت خاصی در میان مردم ایران برخوردار است و در حافظهٔ جمعی ایرانیان و بسیاری از مسلمانان جای دارد. اذان وی به ثبت ملی نیز رسیده‌است.<ref name=":0"/>
خط ۳۹: خط ۳۹:


== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=محمد|نام=ابن سعد|عنوان=الطبقات الکبری|سال=۲۳۰|مکان=بیروت|ناشر=دار صادر|پیوند نویسنده=ابن سعد|پیوند=}}
* ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر.
*{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طوسی|نام=محمد بن حسن|عنوان=التبیان فی تفسیر القرآن|سال=۴۶۰|مکان=بیروت|ناشر=دار احیاء التراث العربی|پیوند نویسنده=شیخ طوسی|پیوند=|کوشش=}}
* طوسی، محمد بن حسن‏، التبیان فی تفسیر القرآن‏، بیروت‏، دار احیاء التراث العربی‏، اول‏.
*{{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=نخستین اذان ثبت شده تاریخ ایران|ناشر=|نشانی=https://www.ilna.ir/fa/tiny/news-768006|تاریخ=|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|ایلنا}}|نویسنده=خبرگزاری ایلنا|کد زبان=|وبگاه=ilna.ir}}
*[https://www.ilna.ir/fa/tiny/news-768006 نخستین اذان ثبت شده تاریخ ایران]، خبرگزاری ایلنا.
*{{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=عظیمی پور|نام=نسیم|مقاله=اذان|دانشنامه=دانشنامه فرهنگ مردم ایران|سال=۱۳۹۱|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/23019/1/3607}}
* عظیمی پور، نسیم، «اذان»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
*{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=محمدی ری‌شهری|نام=محمد|عنوان=حکمت نامه پیامبر اعظم صلَّی الله علیه و آله|سال=۱۳۸۹|مکان=تهران|ناشر=مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث|پیوند نویسنده=محمد محمدی ری شهری}}
* محمدی ری‌شهری، محمد، حکمت نامه پیامبر اعظم صلَّی الله علیه و آله، تهران: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر ‫، ‫۱۳۸۹. ‬‬‬
*{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مکارم شیرازی|نام=ناصر|عنوان=تفسیر نمونه|سال=۱۳۷۴|مکان=تهران|ناشر=دارالکتب الاسلامیه|پیوند نویسنده=}}
* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه. ۱۳۷۴.
*{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=فیاضی|نام۱=محمدانور|تاریخ=۱۳۹۰|عنوان=نمادهای اجتماعی شیعه در عصرحضور (نمادهای زبانی)|پیوند=|ژورنال=تاریخ اسلام در آینه پژوهش|دوره=هشتم|شماره=اول|صفحات=۱۳۷–۱۶۳|نام۲=محمدرضا|نام خانوادگی۲=جباری}}
* رضوی، عباس، «پیشینه بودجه حوزه»، مجله حوزه، مرداد و شهریور - مهر و آبان ۱۳۷۳، شماره ۶۳ و ۶۴.
*{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=رضوی|نام۱=عباس|تاریخ=۱۳۷۳|عنوان=پیشینه بودجه حوزه|ژورنال=حوزه|شماره=۶۳ و ۶۴}}{{پایان}}
* فیاضی محمدانور، جباری، محمدرضا. «نمادهای اجتماعی شیعه در عصرحضور (نمادهای زبانی)»، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره). سال هشتم، شماره اول، بهار ۱۳۹۰، ۱۳۷–۱۶۳.
{{پایان}}


{{نمازها}}
{{نمازها}}

نسخهٔ ‏۱۷ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۲۲

مُؤَذِّن، کسی که در اوقات نماز مسلمانان، اذان می‌گوید. معمولاً مؤذن بر مکانی بلند که به آن مأذنه گفته می‌شود می‌ایستد و اذان سر می‌دهد تا مسلمانان را از فرا رسیدن وقت نماز آگاه کند. اذان گفتن، در شریعت اسلامی، عملی بسیار بافضیلت است و در منابع اسلامی ثواب بسیاری برای آن برشمرده شده‌است.

معناشناسی

مؤذّن به معنای کسی است که مطلبی را آشکارا اعلام می‌کند. در قرآن کریم به همین معنا به کار رفته‌است.[۱] از سیبویه، ادیب و لغت‌شناس مشهور زبان عربی نقل کرده‌اند که اذان به معنای اعلام مطلبی با صدای بلند است.[۲] کلمه «مؤذن» یک مرتبه در قرآن در آیه ۴۴ سوره اعراف آمده‌است. در این آیه آمده‌است که: «فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ» ترجمه: «پس آوازدهنده‌ای میان آنان آواز درمی‌دهد که: «لعنت خدا بر ستمکاران باد.»». کاربرد این عبارت به عنوان فریاددهنده است.[۳]

در اصطلاح اسلامی، مؤذّن کسی است که در اول وقت مخصوص نمازهای یومیه، اذان می‌گوید و مردم را از فرارسیدن وقت نماز آگاه می‌کند.[۴]

تاریخچه

صدر اسلام

بلال حبشی، ابومحذوره و عمرو بن ام مکتوم را از مؤذنان پیامبر اسلام (ص) شمرده‌اند.[۵] که اولین آنان بلال بود.[۶] بنابر روایات شیعه، وقتی پیامبر به معراج رفت، نخستین بار جبرئیل اذان گفت و چون پیامبر از معراج بازگشت، به علی(ع) فرمان داد تا به بلال اذان بیاموزد و بلال نخستین مؤذن اسلام شد.[۷] یکی دیگر از مؤذنان صدر اسلام، شخصی به نام ابن نباح است که به عنوان مؤذن امام علی (ع) معرفی شده‌است.[۶]

در حکومت‌های اسلامی

در دوران غازان خان مغول، ارتزاق مؤذنان از موقوفات مساجد و خیرات خیرین بود. در دوره صفویه و قاجار، سلاطین و رجال سیاسی، افراد خوش صدا و مطلع از دستگاه‌های موسیقی را به منصب مؤذنی برمی‌گزیدند و برای آنان مقرری تعیین می‌کردند.[۶]

در دوران حکمرانی هادی عباسی، به هنگام تسلط حسین بن علی بن حسن مشهور به صاحب فخ در مدینه، عبدالله به حسن افطس، بر بالای مناره مرقد پیامبر اسلام (ص) رفت و مؤذن را موظف کرد تا در اذانش عبارت «حی علی خیر العمل» را بگوید. مؤذن نیز این عبارت را به کار برد و از این عبارت، مردم از برپایی قیامی شیعی مطلع شدند.[۸]

در فقه شیعی

بر اساس روایات، مؤذن باید مرد یا پسر ممیز باشد. یکی از شروط مؤذن اسلام و عقل است. همچنین مستحب است که عادل، بلندآواز و آگاه به وقت باشد. در فقه شیعی مستحب است که مؤذن بر بالای بلندی بایستد و اذان بگوید. برخی از فقها بر جواز اذان گفتن زنان بر جمعی از زنان دیگر، فتوا داده‌اند. به گزارش دایرةالمعارف فرهنگ مردم ایران، در فِرَق مختلف اسلامی دربارهٔ شیوهٔ ارتزاق مؤذنان اختلاف نظر است. گرفتن اجرت توسط مؤذن نزد مالکیان و برخی از شافعیان بلامانع است، اما امامیه، حنفیه، حنابله و برخی دیگر از شافعیه، اخذ اجرت بر مؤذن را محل اشکال دانسته‌اند.[۶] شهید اول در پاسخ به سؤال فاضل مقداد در مورد گرفتن اجرت بر اذان توسط مؤذن، چنین می‌نویسد که: «صحاب تصریح کرده‌اند که گرفتن مزد بر مؤذن حرام است چه مؤذنی دیگر وجود داشته باشد یا خیر. بله جایز است که مؤذن از بیت المال یا از اموال مشاهد مشرفه استفاده کند مشروط به آن که کسی پیدا نشود که بی‌مزد اذان بگوید. این کار باید با اجازه فقیه انجام گیرد که او حاکم اصلی در این کار است.» در میان فقها، محقق سبزواری گزارش می‌کند که ارتزاق مؤذن از بیت المال بلامانع است و جز مواردی است در منابع اسلامی به جواز تصرفش در بیت المال تصریح شده‌است.[۹]

در فرهنگ اسلامی

در روزگار قدیم، شخص مؤذن به مکانی بلند (غالباً بر بام مسجد یا مناره مسجد) می‌رفت و اذان می‌گفت. در دوران اخیر، صدای مؤذن غالباً از بلندگویی که بر فراز مساجد است پخش می‌شود. از همین رو ساخت ماذنه و مناره که با نام گلدسته نیز شناخته می‌شود در فرهنگ اسلامی و معماری ساخت مساجد رسوخ کرد. همچنین در روزگار قدیم برای رساندن صدای اذان به دیگران، افراد به هنگام شنیدن صدای مؤذن، به اذان گفتن مشغول می‌شدند. در گذشته در بین مؤذنان، زمان ورود وقت با شیوه‌های متفاوتی همراه بود، از این رو در میان مؤذنان تفاوت اوقات اذان وجود داشت. در فرهنگ اسلامی، صوت خوش از محسنات مؤذن به‌شمار می‌رفت. همچنین در برخی از مثل‌ها و تاکیدها، به حسن شهرت و موجه بودن مؤذن تأکید شده‌است. در یکی از ضرب‌المثل‌ها فارسی چنین آمده‌است: «به اذان ملای غریب، کسی نماز نمی‌خواند». به‌طور کلی، مؤذنان در میان مسلمانان، از حرمت ویژه ای برخوردار بودند و از این رو، مؤذنان جایگاه اجتماعی ویژه ای داشتند.[۶]

مردم برخی از مناطق ایران، بر این باورند که مؤذنان، افرادی پاک و مقدس هستند. از این‌رو، حتی زنان محرم به آنان نیز در گذشته از مؤذنان روی می‌گرفتند. در قرون وسطی حتی الامکان مؤذنان صلاة روز را از میان نابینایان انتخاب می‌کردند تا به جهت ایستادن وی در بلندی، از نگاه به نامحرم محفوظ بماند.[۶]

سنت اذان گویی تا مدتی پیش از فراگیر شدن وسایل ارتباط جمعی همچون رادیو و تلویزیون، مرسوم بود. امروزه در ایران، پخش اذان از وسایل ارتباط جمعی در سه نوبت از روز، صبح، ظهر و شام متداول است. در مساجد نیز مؤذنان در گلدسته و مناره اذان نمی‌گویند و بیشتر اذان رادیو و تلویزیون را از بلندگوها پخش می‌کنند.[۶]

در روایات اسلامی

از عبارت مؤذن در روایات بسیاری استفاده شده‌است و همچنین موضوع روایات چندی است. پیامبر اسلام در روایتی، کسانی که صدای مؤذن را می‌شنوند، به تکرار کلام او توصیه می‌کند. در روایت دیگری، کسی که چنین عملی را ترک کند، جفاکار خطاب شده‌است. در روایت دیگری نیز کسی که چنین عملی را انجام دهد، اجری همانند مؤذن پاداش خواهد گرفت. همچنین دعاهایی برای هنگام شنیدن صدای مؤذن و پایان کار مؤذن در منابع روایی گزارش شده‌است.[۱۰]

مؤذنان ایرانی

بنا به گزارشات موجود می‌توان گفت اذان بر اساس موسیقی ایرانی برای اولین‌بار توسط محمد فلاحی معروف به دماوندی گفته شد. به جز دماوندی، سیدحسین عندلیب اصفهانی (مؤذن مسجد سپهسالار)، حاج مؤذن تفرشی (مؤذن مشهوری در عهد محمدعلی شاه) و سیدعبدالرحیم اصفهانی (استاد دماوندی) برخی از اساتید گذشته آواز ایران هستند که به گفتن اذان در دستگاه‌های ایرانی پرداخته‌اند. برای نخستین بار در سال ۱۲۹۱ش. و در دوره قاجار و مظفرالدین‌شاه، صدای اذان ابوالحسن دماوندی (مؤذن مظفرالدین شاه) در آواز بیات ترک بر روی گرامافون ضبط شد.[۱۱]

علی خان نایب‌السلطنه، از مؤذنان مشهور عصر ناصرالدین شاه قاجار بود که بر فراز شمس‌العماره اذان سر می‌داد. قربان خان قزوینی معروف به «شاهی» نیز، از دیگر مؤذنان دربار قاجاریه بود. گاه برخی اشخاص و رجال مملکتی، دارای مؤذنی خاص بودند. برای مثال مؤذن مخصوص انیس‌الدوله، همسر ناصرالدین شاه، سید حبیب‌الله چاله حصاری ملقب به ضیاء خلوت بود. حاجی ملا رجبعلی نیز از مؤذنانی بود که به سبب اذان‌گویی در دربار سلاطین این دوره به «حاجی مؤذن» معروف بود.

مشهورترین مؤذن ایرانی، رحیم مؤذن‌زاده اردبیلی (درگذشتهٔ ۵ خرداد ۱۳۸۴ش) است که اذان او در آواز بیات ترک و در گوشه روح الارواح نزد ایرانیان و برخی کشورهای اسلامی دیگر معروف است.[۱۲] اذان او همچنان از محبوبیت خاصی در میان مردم ایران برخوردار است و در حافظهٔ جمعی ایرانیان و بسیاری از مسلمانان جای دارد. اذان وی به ثبت ملی نیز رسیده‌است.[۶]

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

* محمد، ابن سعد (۲۳۰). الطبقات الکبری. بیروت: دار صادر.
  • طوسی، محمد بن حسن (۴۶۰). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • خبرگزاری ایلنا. «نخستین اذان ثبت شده تاریخ ایران». ilna.ir.
  • عظیمی پور، نسیم. «اذان». در دانشنامه فرهنگ مردم ایران. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۱. 
  • محمدی ری‌شهری، محمد (۱۳۸۹). حکمت نامه پیامبر اعظم صلَّی الله علیه و آله. تهران: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
  • مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • فیاضی، محمدانور و محمدرضا جباری. «نمادهای اجتماعی شیعه در عصرحضور (نمادهای زبانی)». تاریخ اسلام در آینه پژوهش هشتم، ش. اول (۱۳۹۰): ۱۳۷–۱۶۳. 
  • رضوی، عباس. «پیشینه بودجه حوزه». حوزه، ش. ۶۳ و ۶۴ (۱۳۷۳). 


  1. سوره اعراف، آیه ۴۴.
  2. طوسی، التبیان، ج۴، ص۴۰۶.
  3. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۶، ص۱۸۱.
  4. فرهنگ فقه فارسی، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۵۷؛ دهخدا، لغتنامه، ذیل موذّن
  5. الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۳۴
  6. پرش به بالا به: ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ ۶٫۵ ۶٫۶ ۶٫۷ عظیمی پور، «اذان» دانشنامه فرهنگ مردم ایران.
  7. نک: کلینی، کافی، ج۳، ص۳۰۲؛ ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۱۸۳؛ طوسی، تهذیب، ج۲، ص۲۷۷ و الاستبصار، ج۱، ص۳۰۵–۳۰۶.
  8. فیاضی، جباری، «نمادهای اجتماعی شیعه در عصرحضور (نمادهای زبانی)» تاریخ اسلام در آینه پژوهش.
  9. رضوی، «پیشینه بودجه حوزه علمیه» نشریه حوزه.
  10. محمدی ری شهری، حکمت نامه پیامبر اعظم، ج ۹، ص۳۸۷–۳۸۹
  11. نخستین اذان ثبت شده تاریخ ایران، خبرگزاری ایلنا.
  12. در سوگ بلال ایران، مرکز تعلیمات اسلامی واشینگتن.