مکتب حدیثی حله
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| زمان پیدایش | قرن هفتم |
| خاستگاه | حله |
| اطلاعات علمی | |
| شاخه علمی | حدیث |
| ویژگی‌ها | تجمیع احادیث در ابواب غیر مشهور، تقسیم علم رجال |
| اندیشمندان | علی بن طاووس حلی، احمد بن طاووس حلی، علامه حلی، حسن بن داوود حلی |
| کتاب‌های مهم | خلاصه الاقوال، رجال ابن داوود |
| مکاتب معروف | |
| مکتب کلامی قم • مکتب کلامی بغداد • حکمت متعالیه • فلسفه اشراق • سایر مکاتب | |
مکتب حدیثی حله از قرن هفتم قمری شکل گرفت. عمده فعالیت‌های این مکتب در دو شاخه تدوین و احیای متون ادعیه و زیارات و فعالیت‌های رجالی و فهرست‌نگاری است. تجمیع احادیث در ابواب غیر مشهور و تقسیم علم رجال، از ویژگی‌های این مکتب حدیثی شمرده شده است.
در درون این مکتب حدیثی می‌توان از سه جریان حدیثی نام برد: جریان پیرو مکتب بغداد، جریان حدیث‌محور و جریان فقه‌گرا. از شخصیت‌های به‌نام این مکتب می‌توان از علی بن طاووس حلی، احمد بن طاووس حلی، علامه حلی و حسن بن داوود حلی نام برد.
معرفی و اهمیت
هرچند بنابر دیدگاه برخی محققان، حدیث در حله تحت‌الشعاع فقه قرار گرفته و از این رو با تردید می‌توان برای حله مکتب حدیثی مستقلی در نظر گرفت؛[۱] با این حال، وجود اندیشه‌ها و جریان‌های حدیثی منسجم در مکتب حله، تأثیر برخی اندیشه‌های بزرگان این مکتب مانند علامه حلی تا چند قرن بعد بر فقیهان و محدثان شیعه، برخی ابتکارات ویژه آنان مانند تقسیم‌بندی چهارگانه حدیث و حجم بالای نگاشته‌های فقهی‌حدیثی باقی مانده از علمای متعدد حله، از وجوه اهمیت مکتب حدیثی حله شمرده شده است.[۲]
آغاز شکل‌گیری حوزه حدیثی حله را از قرن هفتم دانسته‌اند؛ پس از آنکه از قرن پنجم حدیث در حوزه‌های شیعی دچار رکود شده و مرکز حدیثی مهمی وجود نداشت.[۳] عمده فعالیت‌های حدیثی حوزه حله در دو شاخه تدوین و احیای متون ادعیه و زیارات در احادیث و فعالیت‌های رجالی و فهرست‌نگاری تقسیم شده است.[۴]
ویژگی‌ها
برخی محققان برای مکتب حدیثی حله ویژگی‌های زیر را برشمرده‌اند:[۵]
تجمیع احادیث در ابواب غیرمشهور
به گفته بعضی از حدیث‌پژوهان هرچند که پیش از مکتب حله، محدثانی مانند کلینی، شیخ صدوق، شیخ مفید و شیخ طوسی به جمع‌آوری احادیث پرداخته بودند؛ اما در حله سید بن طاووس حلی (سید علی بن طاووس حلی) احادیثی را که در متن کتب روایی صدوق و کلینی و شیخ طوسی نیامده بود گردآوری کرد.[۶]
بنابر نظر برخی محققان، سید بن طاووس فردی کتاب‌شناس و صاحب کتابخانه بوده و به کتابخانه مهم بغداد نیز دسترسی داشته است؛ از این رو به برخی مصادر روایی در زمینه ادعیه که اکنون به دست ما نرسیده و تا قرن هفتم و هشتم موجود بوده دسترسی داشته و با جمع‌آوری این روایات در باب دعا و زیارت از نابودی آن‌ها جلوگیری کرده‌است.[۷]
او هم‌چنین احادیثی در باب تنجیم، استخاره و اخلاقیات را که در کتب مشهور فقهی نیامده بود جمع‌آوردی کرد.[۸]
تقسیم علم رجال
تقسیم نوآورانه در علم رجال توسط احمد بن طاووس حلی یکی از ویژگی‌های مکتب حدیثی حله شمرده شده است.[۹] تا قبل از او کتب رجالی شیعه همچون فهرست نجاشی و فهرست شیخ طوسی طبق حروف الفبا بود؛ اما احمد بن طاووس حلی راویان را بر اساس وثاقت و ضعف آن‌ها تقسیم کرده و شاگردان او علامه حلی و حسن بن داوود حلی در دو کتاب رجالی خود یعنی خلاصة الرجال و الرجال روایان را در دو بخش راویان معتبر و غیر معتبر دسته‌بندی کردند.[۱۰]
جریان‌های حدیثی حله
سه جریان حدیثی در میان علمای حله شناسایی شده است.[۱۱]
جریان پیرو مکتب حدیثی بغداد
مهم‌ترین اندیشه‌های این جریان که با محوریت ابن‌ادریس حلی شناخته شده[۱۲] از قرار زیر است:
- انکار شدید حجیت خبر واحد.[۱۳]
- بحث نکردن درباره شرایط پذیرش خبر واحد مانند ویژگی‌های راوی و روایت.[۱۴]
- نپذیرفتن روایات راویان غیر امامی.[۱۵]
- تقویت استدلال به قرآن و اجماع و اصول مذهب در فقه به جای خبر واحد.[۱۶]
جریان حدیث‌محور
برجسته‌ترین فرد در جریان حدیث‌محور مکتب حله، سید علی بن طاووس حلی معرفی شده است و پس از او از ابن بِطریق حلی، وَرّام بن ابی فِراس و سید فخار موسوی نام برده شده است.[۱۷] این جریان حدیثی با فعالیت‌ها و اندیشه‌های زیر معرفی شده است.[۱۸]
- کوشش در راستای تدوین جوامع دعایی.[۱۹]
- حدیث‌گرایی عاقلانه.[۲۰]
- فعالیت پررنگ در حفظ و انتقال میراث حدیثی شیعه و اعتبار‌بخشی به آن.[۲۱]
- اعتقاد راسخ به حجیت خبر واحد.[۲۲]
- عدم خلط مبانی فقهی و اصولی با تضعیفات رجالیان و نگاه واقع‌بینانه به آن‌ها.[۲۳]
- ارائه برخی مبانی مفید در ارزیابی احادیث مانند ارزیابی مصدری و مضمونی.[۲۴]
جریان فقه‌گرا
از برجسته‌ترین افراد این جریان که سیطره علمی بر حوزه حدیثی حله داشت[۲۵] به سید احمد بن طاووس حلی، علامه حلی و محقق حلی اشاره شده است.[۲۶] برخی محققان برای جریان فقه‌گرا در مکتب حدیثی حله دو دسته ویژگی روش‌شناختی و اندیشه‌شناختی به تفصیل زیر برشمرده‌اند.[۲۷]
ویژگی‌های روش‌شناختی
- تمرکز زیاد بر دانش‌های فقه، اصول و کلام و در نتیجه به حاشیه رفتن علومی مانند فقه الحدیث خصوصا در مورد احادیث غیر فقهی.[۲۸]
- شروع تدوین جوامع رجالی.[۲۹]
- آغاز تدوین کتب رجالی با محوریت جرح و تعدیل راویان.[۳۰]
- آغاز روند صحیح‌نگاری و به کارگیری تقسیم چهارگانه احادیث توسط علامه حلی.[۳۱]
- ادامه روند مناقب‌نگاری و اثبات امامت امام علی(ع) و ردیه‌نویسی بر علمای اهل‌سنت و پاسخ‌گویی به شبهات.[۳۲]
ویژگی‌های اندیشه‌شناختی
- جایگزینی عدالت به جای راستگویی در نقل برای ارزیابی راویان.[۳۳]
- تضعیف راویان ثقه فاسد المذهب و ترک روایات آنان.[۳۴]
- برجسته کردن معیار عمل اصحاب در تعامل با روایات ضعیف.[۳۵]
- وجود ناسازگاری میان دیدگاه‌های رجالی درباره راویان با تطبیق فقهی.[۳۶]
- عدم به‌کارگیری یکسان ملاک‌ها در مباحث رجالی.[۳۷]
- تضعیف بسیاری از راویان به دلیل تحلیل نادرست عوامل تضعیف مانند غلو در کلام رجالیان قرن چهارم و پنجم.[۳۸]
- ایجاد پدیده توقف در ارزیابی شخصیت راویان و روایات آنان.[۳۹]
- توجه ناکافی به دانش طبقات و تمییز مشترکات.[۴۰]
بزرگان حله
از جمله شخصیت‌های مکتب حدیثی حله افراد زیر نام برده شده‌اند:
علی بن طاووس حلی
کنیه او ابوالقاسم و ملقب به رضی الدین است.[۴۱] در محرم سال ۵۸۹ق به دنیا آمد[۴۲] و در ذی‌القعده سال ۶۶۴ق در بغداد از دنیا رفت.[۴۳] گفته شده منظور از سید ابن طاووس در کتب حدیثی همین علی بن طاووس و در کتب فقهی و رجالی سید احمد بن طاووس حلی است.[۴۴]
او را پیشتاز در فعالیت‌های حدیثی در قرن هفتم دانسته‌اند که کتاب‌های ارزشمندی با صبغه‌ی حدیثی تألیف کرده در حالی که بیشتر عالمان حله تألیفات فقهی دارند.[۴۵]
احمد بن طاووس حلی
او را از فقهای تأثیرگذار در علوم اسلامی دانسته‌اند که در رجال و حدیث و فقه سرآمد عالمان دوره خود بود.[۴۶]
کتابی فقهی از او به نام بشری المخبتین نام برده شده که به دست ما نرسیده است.[۴۷]
دو ابتکار مهم در علم رجال را به او نسبت داده‌اند: یکی تبویب کتب رجالی در دو بخش راویان مورد اعتماد و راویان غیر معتمد و دیگری تقسیم‌بندی چهارگانه احادیث به صحیح، حسن، موثق و ضعیف.[۴۸]
علامه حلی
آثار حدیثی مستقلی از علامه حلی در دسترس نیست؛ اما در کتاب مختلف الشیعه و منتهی المطلب به کتابی با نام مصابیح الانوار اشاره دارد که روایات را در آن گردآوردی و در ذیل هر روایت درباره سند حدیث جایگاه آن و مباحث فقه الحدیثی بحث کرده است.[۴۹] گفته شده این کتاب اولین کتاب حدیثی بوده که اصطلاحات علم درایه الحدیث را به کار گرفته است.[۵۰]
برای او در علم رجال دو کتاب شمرده شده است که یکی مفصل و دیگری مختصر بوده و تنها، کتاب مختصر یعنی خلاصه الاقوال باقی مانده است.[۵۱]
حسن بن داوود حلی
او مؤلف کتابی رجالی است که به نام رجال ابن داوود معروف و به سبک رجال علامه حلی نگاشته شده است؛[۵۲] اما علامه حلی در کتاب خود استنباطات رجالی خود را نیز می‌آورده در حالی که ابن داوود فقط به جمع‌آوری متون رجالی پیشین و روایاتی که درباره آن‌ها جرح و تعدیل رسیده در دو باب پرداخته است.[۵۳]
تک‌نگاری
کتاب اندیشه شناسی محدثان حله نوشته امین حسین‌پوری، در سال ۱۳۹۰ش توسط انتشارات دارالحدیث به چاپ رسید.[۵۴] نويسنده در این کتاب به هفت ويژگی آشنایی با حوزه‌های حدیثی و روش‌شناسی محدّثان پرداخته و اين موضوع را در هفت فصل مورد بررسی قرار می‌دهد:
- نگاهی کوتاه به اوضاع فرهنگی – اجتماعی حله و تحولات سیاسی آن
- اندیشه‌های پیروان حلی مکتب بغداد
- اندیشه‌های حدیث‌گرا
- اندیشه‌های فقه محور
- جریان‌های حدیثی در مکتب حله
- مکتب حدیثی حله و ارتباط آن با اهل سنت
- مکتب حدیثی حله از نگاه دانشوران.[۵۵]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۸-۹.
- ↑ مهریزی، حوزه‌ها و مکاتب حدیثی، ۱۳۸۷ش، ص۹۰.
- ↑ مهریزی، حوزه‌ها و مکاتب حدیثی، ۱۳۸۷ش، ص۹۱.
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۱-۲۶۴.
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۲.
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۲.
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۲.
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۳.
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۳.
- ↑ حسین‌پور، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۰۹.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۰۹.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۰۹.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص ۳۰۹.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۱.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۰۹.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۰.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۱.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۱.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۱.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۱.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۱.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۱.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۱.
- ↑ حسین‌پوری، اندیشه‌شناسی محدثان حله، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۱.
- ↑ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۳۹۲.
- ↑ قیومی اصفهانی، «مقدمه» در الاقبال بالاعمال الحسنه، ۱۴۵ق، ج۱، ص۷.
- ↑ قیومی اصفهانی، «مقدمه» الاقبال بالاعمال الحسنه، ۱۴۵ق، ج۱، ص۱۵.
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۴.
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۵.
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۵.
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۵.
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۵-۲۶۷.
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۷.
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۷.
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۷-۲۶۸.
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۸.
- ↑ ربانی، مکتبهای حدیثی، بی‌تا، ص۲۶۸.
- ↑ «اندیشه شناسی محدثان حله»، وبگاه انتشارات دارالحدیث.
- ↑ «اندیشه شناسی محدثان حله»، وبگاه انتشارات دارالحدیث.
منابع
- «اندیشه شناسی محدثان حله»، وبگاه انتشارات دارالحدیث، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۲ش.
- ربانی، محمدحسن، مکتبهای حدیثی، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
- مهریزی، مهدی، حوزه‌ها و مکاتب حدیثی، قم، دانشگاه قرآن و حدیث، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- حسین‌پوری، امین،اندیشه‌شناسی محدثان حله، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، قم، موسسه نشر اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۲۹ق.
- قیومی اصفهانی، جواد، «مقدمه»، در الاقبال بالاعمال الحسنه، تالیف علی بن طاووس حلی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.