سماع حدیث
سِماع حدیث به معنای شنیدن حدیث از استاد (شیخ) است.[۱] بسیاری از حدیث‌شناسان شیعه و اهل‌سنت همچون شهید ثانی (فقیه شیعی)، مامقانی (رجال شناس شیعی) و سیوطی (محدث اهل سنت در قرن دهم هجری قمری) از بین روش‌های تحمل حدیث[۲] این شیوه را بهترین راه دریافت روایت نزد محدثان دانسته‌اند؛[۳] چون استاد در ضبط و نقل حدیث از بقیه آگاه‌تر و شاگرد هم آمادگی لازم برای دریافت روایت را دارد.[۴] البته به گزارش قاضی عیاض (حدیث‌شناس قرن پنجم هجری قمری) برخی «قرائت بر شیخ» را بهترین شیوه نقل حدیث یا هم‌تراز با سماع دانسته‌اند.[۵]
به گفته عبدالله مامَقانی شیوه‌های مختلفی برای سماع حدیث وجود دارد:
- استاد از روی کتاب حدیثی صحیح السند، روایت را فقط برای شاگرد بخواند و او هم آن را بنویسد.[۶]
- استاد در یک مجلس، روایتی را بخواند و راوی هم در بین جمعیت باشد و آن را بنویسد.[۷]
- استاد در جلسه‌ای برای شخص دیگری روایتی بخواند و راوی هم آن را شنیده و بنویسد.[۸]
- استاد روایتی را از حفظ برای شاگرد بخواند، خواه شاگرد فقط مخاطب او باشد و یا برای دیگران خوانده و او شنیده و بنویسد.[۹]
از نظر مامقانی و سمعانی (حدیث‌شناس قرن ششم هجری قمری) بهترین نوع سماع حدیث، حالت اول (راوی روایت را از استاد بشنود و در همان مجلس بنویسد) است زیرا این حالت، از آفاتی همچون فراموشی و غلط‌نویسی در امان است. اینان بقیه مراحل را به ترتیب در رده‌های بعدی قرار داده‌اند.[۱۰]
به گفته سیوطی راوی در این روش می‌تواند از الفاظ «حَدَّثَنا»، «أَخبَرَنا»، «أَنبَأَنا»، «سَمِعتُ فلاناً»، «قال لَنا» و «ذَکَرَ لَنا» استفاده کند.[۱۱] شهید ثانی و خطیب بغدادی «سَمِعتُ» را بهترین واژه برای بیان شیوه سماع دانسته؛ زیرا شاگرد روایت را مستقیم از استادش شنیده است.[۱۲] بعد از آن، لفظ «حَدَّثَنی یا حَدَّثَنا» می‌باشد که بیانگر شنیدن از شیخ است.[۱۳] آنها واژه‌گان «أَخبَرَنی، أَخبَرَنا»، «أَنبَأَنی، أَنبَأَنا»،[۱۴] «قال لَنا»، «ذَکَرَ لَنا» و «قالَ فُلانٌ» را به ترتیب در مراتب بعدی نقل روایت در این شیوه معرفی کرده‌اند.[۱۵]
پانویس
- ↑ شهید ثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ۱۴۰۸ق، ص۲۳۱
- ↑ قاضی عیاض، الالماع الی معرفة اصول الروایة و تقیید السماع، دارالتراث، ص۶۹.
- ↑ شهید ثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ۱۴۰۸ق، ص۲۳۱؛ مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۶۶؛ سیوطی، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، ۱۴۲۰ق، ص۲۳۵.
- ↑ شهید ثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ۱۴۰۸ق، ص۲۳۲.
- ↑ قاضی عیاض، الالماع الی معرفة اصول الروایة و تقیید السماع، دارالتراث، ص۶۹
- ↑ مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۶۸
- ↑ مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۶۸
- ↑ مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۶۸
- ↑ مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۶۸
- ↑ سمعانی، ادب الاملاء و الاستملاء، ۱۴۰۹ق، ص۱۴و۱۷؛ مامقانی، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۶۸
- ↑ سیوطی، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، ۱۴۲۰ق، ص۲۳۵.
- ↑ شهید ثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ۱۴۰۸ق، ص۲۳۲-۲۳۳؛ خطیب بغدادی، الکفایة فی علم الروایة، ۱۳۵۷ق، ص۲۸۴.
- ↑ شهید ثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ۱۴۰۸ق، ص۲۳۳؛ خطیب بغدادی، الکفایة فی علم الروایة، ۱۳۵۷ق، ص۲۸۴.
- ↑ شهید ثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ۱۴۰۸ق، ص۲۳۵-۲۳۶؛ خطیب بغدادی، الکفایة فی علم الروایة، ۱۳۵۷ق، ص۲۸۴-۲۹۰
- ↑ شهید ثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ۱۴۰۸ق، ص۲۳۵-۲۳۶
منابع
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، الکفایة فی علم الروایة، حیدرآباد هند، مطبعة مجلس. دائرة المعارف العثمانیة، ۱۳۵۷ق.
- سمعانی، عبدالکریم بن محمد، ادب الاملاء و الاستملاء، تحقیق: سعید محمد لحام، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۴۰۹ق.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، تحقیق: عرفان بن سلیم، حسونه العشا، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، ۱۴۲۰ق.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، الرعایة فی علم الدرایة، تحقیق: بقال، عبدالحسین محمدعلی، قم، کتابخانه عمومی آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۸ق.
- قاضی عیاض، عیاض بن موسی، الإلماع الی معرفة أصول الروایة و تقیید السماع، مصر، دارالتراث، بی‌تا.
- مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، قم، موسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ۱۴۱۱ق.
پیوند به بیرون
- الاسناد من الدین و صفحة مشرقة من تاریخ سماع الحدیث عند المحدثین، عبدالفتاح ابوغده، سوریه، مکتبة المطبوعات الاسلامیة، ۱۴۳۵ق.