حدیث معنعن
حدیث مُعَنْعَنْ حدیثی که در سلسله سند آن فقط واژه «عَنْ» به‌معنای «از» تکرار شده و عباراتی مانند اخبرنا و حدثنا در سند روایت استفاده نشده است. معنعن بودن به خودی‌خود دلالت بر ضعف و قوّت حدیث نمی‌کند. برای اعتبار حدیث معنعن شرایطی ازجمله ملاقات همه راویان با یکدیگر، عادل بودن همه راویان و اهل تغلب نبودن آنها تعیین شده است. همچنین گفته شده مطابقت روایات معنعن با سایر روایات و متعدد بودن راه‌های نقل این گونه روایت بر اعتبار آنها می‌افزاید. البته برخی از پژوهشگران علوم حدیث، روایات معنعن را به دلیل مخفی بودن شیوه انتقال آن ضعیف می‌دانند
تعریف و نامگذاری
حدیث معنعن حدیثی را گویند که در سلسله سند آن واژه «عن» تکرار شده باشد، بدون ذکر الفاظ «أخبَرَنا» ، «حَدَّثَنا» یا «سَمِعتُ» و...[۱] کلینی به دلیل رعایت اختصار، سند روایات کافی را به‌صورت معنعن نقل کرده است. به اعتقاد او معنعن نقل شدن حدیث شیوه‌ای رایج در اِسناد بوده و با توجه به وثاقت و اعتبار مؤلف، خللی به اعتبار و سند حدیث وارد نمی‌کند. طبق گفته کلینی، حدیث معنعن مورد قبول محدثان شیعه است.[۲]
معنعن یک روش خاص برای نقل حدیث است که دو ویژگی اصلی دارد:
- در تمام سلسله سند حدیث کلمه «عن» تکرار می‌شود.
- از عباراتی مانند «أخبَرَنا» (به ما خبر داد)، «حَدَّثَنا» (به ما روایت کرد) یا «سَمِعتُ» (شنیدم) استفاده نمی‌شود.[۳]
استفاده از واژه «عن» به تنهایی نشان‌دهنده ملاقات مستقیم راوی با شخصی که از او روایت می‌کند نیست، در نتیجه ممکن است راوی، روایت را از واسطه‌ای گرفته باشد که ذکر نشده است.[۴]
اعتبار حدیث معنعن
مشهور فقهای شیعه در رابطه با اعتبار حدیث معنعن شرایطی را ذکر کرده‌اند:
- راویان باید با یکدیگر ملاقات کرده باشند تا امکان نقل مستقیم حدیث وجود داشته باشد.
- راویان حدیث نباید اهل تقلّب یا تحریف باشند.
- همه راویان در سلسله سند باید عادل و مورد اطمینان باشند.[۵]
البته برخی پژوهشگران علم حدیث معتقدند که واژه «عن» از ضعیف‌ترین الفاظ در نقل روایت است؛ زیرا با لفظ «عن» شیوه انتقال روایت مخفی می‌ماند به همین دلیل حدیث معنعن را جزو روایات ضعیف به‌حساب می‌آورند.[۶]
عوامل مؤثر بر اعتبار حدیث معنعن
عوامل متعددی را در تعیین اعتبار حدیث معنعن مؤثر دانسته‌اند ازجمله:
- اعتبار راویان: اعتبار راویانی که در سلسله سند ذکر شده‌اند، از مهمترین عوامل تعیین‌کننده اعتبار حدیث است.
- تعدد طرق: هرچه تعداد راه‌های مختلفی که یک حدیث از طریق آنها نقل شده، بیشتر باشد، اعتبار آن حدیث بیشتر است.
- مطابقت با سایر روایات: تطبیق حدیث معنعن با سایر روایات و اصول دین، می‌تواند به تعیین اعتبار آن حدیث کمک کند.[۷]
پانویس
- ↑ عاملی، وصول الاخیار الی اصول الاخبار، مجمع الذخائر الاسلامیة، ج۱، ص۱۰۰.
- ↑ حافظیان، رسائل فی درایة الحدیث، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۶۸.
- ↑ عاملی، وصول الاخیار الی اصول الاخبار، مجمع الذخائر الاسلامیة، ج۱، ص۱۰۰.
- ↑ حاکم نیشابوری، معرفة العلوم الحدیث، دارالکتب العلمیة، ج۲، ص۲۳۴.
- ↑ حجت، جوامع حدیثی شیعه، ۱۴۰۲ش، ج۱، ص۷۳؛ صبحی صالح، علوم حدیث و اصطلاحات آن، ۱۳۷۶ش، ص۱۶۶.
- ↑ صبحی صالح، علوم حدیث و اصطلاحات آن، ۱۳۷۶ش، ص۱۶۷
- ↑ محقق گرفمی و دلبری، «گونه‌شناسی معیارهای تاریخ محور اعتبارسنجی محتوای احادیث»، ص۱۹ـ۲۵.
منابع
- حافظیان، ابوالفضل، رسائل فی درایة الحدیث، قم، انتشارات دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، معرفة العلوم الحدیث، بیروت، دارالکتب العلمیّة، چاپ اول، ۱۳۹۷ق.
- حجّت، هادی، جوامع حدیثی شیعه، تهران، انتشارات دانشگاه علوم قرآن و حدیث، چاپ سیزدهم، ۱۴۰۲ش.
- صبحی، صالح، علوم حدیث و اصطلاحات آن، تهران، انتشارات اسوه، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- عاملی، حسین بن عبدالصمد، وصول الاخیار الی اصول الاخبار، مجمع الذخائر الاسلامیة.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- محقق گرفمی، البرز و سید علی دلبری، «گونه‌شناسی معیارهای تاریخ محور اعتبارسنجی محتوای احادیث»، در مجله آموزه‌های حدیثی، شماره ۹، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش.