متعة الحج

مقاله نامزد خوبیدگی
از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از متعه حج)

مُتعَة الحج یا متعه حج فاصله میان دو احرامِ عمره تمتع و حج تمتع که حج‌گزار اجازه دارد عمل‌هایی که به‌دلیل مُحرِم بودن بر او حرام بوده است را انجام دهد. متعةالحج زمانی است که شخص پس از احرام بستن در میقات و انجام اعمال عمره از احرام خارج شده است. در این مدت، حج‌گزار مانند فردی عادی در مکه حضور دارد تا اینکه زمان حج تمتع فرا برسد و در مکه احرام ببندد و اعمال تمتع را شروع کند. «متعه» به‌معنای لذت‌بردن است و این دوره زمانیِ میان دو احرام را به‌جهت جایزبودن استفاده از لذت‌ها، متعةالحج می‌خوانند.

آیات قرآن، روایت‌های شیعه و اهل‌سنت بر حلال بودن متعه حج دلالت دارند. عمر بن خطاب، خلیفه دوم با وجود اقرار به اینکه متعه حج سنت پیامبر بود، آن‌ را ممنوع دانست. او علت تصمیم خود را چنین گفت که دوست ندارد زائران خانه خدا بعد از عمره با همسران خود درآمیخته، سپس در حالی که غسل کرده‌اند به حج بروند.

منعِ متعه حج از سوی عمر بن خطاب را به‌دلیل آنکه مخالف با قرآن و سنت پیامبر است، از مَطاعن وی برشمرده‌اند. روایات شیعه و اهل‌سنت، برخلاف نظر خلیفه دوم بوده است. بسیاری از صحابه از جمله امام علی(ع) با عمل عمر مخالفت کرده‌اند. اهل‌سنت نظر خلیفه دوم را به‌معنای کراهت دانسته‌اند.

مفهوم‌شناسی

متعه در لغت به‌معنای نفع بردن و لذت بردن است.[۱] فردی که در ماه‌های حج به‌قصد انجام حج تمتّع از میقات لباس احرام بپوشد، سپس به مکه برود و عمره تمتع انجام دهد، با تقصیر از احرام بیرون می‌آید.[۲] سپس با شروع اعمال حج تمتع، در شهر مکه احرام می‌بندد و اعمال حج تمتع را آغاز می‌کند.[۳] این دوره زمانی میان دو احرام که فرد از احرام عمره خارج شده و هنوز برای اعمال حج تمتع احرام نبسته، مُتعه حج نامیده می‌شود.[۴] در این دوره، شخص می‌تواند از لذت‌هایی که بر شخص احرام‌بسته حرام است، استفاده کند.[۵] این فاصله میان دو احرام، به‌جهت اجازه استفاده از برخی لذت‌ها، متعه حج نامیده شده است.[۶]

حکم شرعی و دلایل آن

آیه «فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَی الْحَجِّ ...؛ کسانی که بعد از عمره، حج را آغاز کنند...»[۷] دلیل متعه حج خوانده شده است.[۸] برخی معتقدند اختلافی میان مسلمانان نیست که این آیه درباره متعه حج نازل شده است.[۹] سنت پیامبر اسلام نیز بر حلال بودن متعه حج بوده است.[۱۰] همچنین روایات متواتر[۱۱] و صحیح [۱۲] شیعه بر متعه حج دلالت دارند و شیعیان اتفاق‌نظر دارند که این حکم نسخ نشده است.[۱۳]

روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است که تقیه کردن در متعه حج را نیز جایز ندانسته است.[۱۴]

ممنوع کردن متعه حج توسط خلیفه دوم

اولین شخصی که متعه حج را ممنوع اعلام کرد، عمر بن خطاب، خلیفه دوم بود.[۱۵] عمر در زمان پیامبر نیز در این مسئله با پیامبر مخالفت کرد.[۱۶] در صحیح مسلم از صحاح شش‌گانه اهل‌سنت نقل شده که خلیفه دوم اقرار داشت که پیامبر و صحابه چنین می‌کردند، اما او دوست ندارد زائران خانه خدا بعد از عمره با همسران خود باشند و «در حالی که آب غسل از سرهاشان می‌ریزد» به حج بروند.[۱۷]

همچنین گفتار دیگری نیز از خلیفه دوم نقل شده که دو متعه وجود دارد که در زمان پیامبر اسلام جایز بوده ولی او از آنها نهی کرده و انجام‌دهندگان را مجازات می‌کرد: متعه حج و ازدواج موقت.[۱۸] منابع اهل‌سنت و شیعه گفتارهای مختلفی از خلیفه دوم نقل کرده‌اند که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم اشاره به نهی از متعه حج دارد.[۱۹]

در صحیح بخاری از صحاح شش‌گانه اهل‌سنت، نقل شده که متعه حج در قرآن ذکر شده، پیامبر بدان عمل کرده و منسوخ نگشته است. مردی بنابر نظر خود چیزی (در مخالفت) گفت.[۲۰] این روایت در منابع دیگر نیز آمده است.[۲۱] مفسران، این مرد که نامش در این روایات نقل نشده را عمر بن خطاب دانسته‌اند.[۲۲]

علاوه بر عمر، عثمان خلیفه سوم نیز از این متعه منع کرد که امام علی(ع) با او مخالفت کرد و مشاجره‌هایی میان آن دو در گرفت.[۲۳] برخی دیگر از صحابه نیز اختلافات و مشاجره‌هایی در این موضوع داشته‌اند.[۲۴]

مخالفان خلیفه دوم

منع متعه حج توسط عمر بن خطاب را از مطاعن ومعایب بر او دانسته‌اند.[۲۵] روایات شیعه[۲۶] و روایات اهل‌سنت در عمل پیامبر،[۲۷] برخلاف نظر خلیفه دوم بوده است. برخی صحابه[۲۸] از جمله امام علی(ع)[۲۹] با عمل عمر مخالفت کرده‌اند. شخص عمر نیز اذعان داشت که متعه حج، سنت پیامبر بوده ولی او چنین چیزی را نمی‌پسندیده است.[۳۰] عبدالله بن عمر فرزند خلیفه دوم نیز متعه را جایز دانست و زمانی که به او اعتراض می‌شود که پدرت آن را منع کرده، گفت اگر پدرم از کاری منع کرده و پیامبر خدا آن را انجام داده باشد، شما از کدام یک تبعیت می‌کنید؟[۳۱]

این نظر خلیفه به جهت این‌که برخلاف قرآن و سنت بوده، مورد مذمت قرار گرفته و آن را اجتهاد مقابل نص دانسته‌اند.[۳۲]

فخر رازی، نهی خلیفه دوم را نه به معنای حرمت بلکه به معنای کراهت دانسته است.[۳۳] برخی عالمان اهل‌سنت نیز نهی عمر را برای کراهت داشتن تمتع و ترغیب مردم به انجام حج اِفراد دانسته‌اند که البته پس از عمر اجماع بر یکسان بودن حج‌های إفراد، قِران و تمتع، شکل گرفته است.[۳۴] سیدِ مرتضی از عالمان شیعی قرن پنجم نقل کرده که فقیهان اهل‌سنت، نهی عمر در متعه حج را به معنای کراهت دانسته‌اند.[۳۵]

پانویس

  1. ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۴۶۸.
  2. ↑ معرفت، «شبهة ورد: الزواج الموقت (متعة النساء و متعة الحج)»، ص۱۳۲.
  3. ↑ فضل‌الله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۹۶.
  4. ↑ «متعه حج چیست؟» سایت آیت‌الله سید علی حسینی میلانی.
  5. ↑ معرفت، «شبهة ورد: الزواج الموقت (متعة النساء و متعة الحج)»، ص۱۳۲.
  6. ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۴۶۸.
  7. ↑ سوره بقره، آیه ۱۹۶.
  8. ↑ میلانی، شرح منهاج الکرامة، ۱۳۸۶ش، ج‏۱، ص۳۵.
  9. ↑ شرف‌الدین، الفصول المهمة فی تألیف الأمة، ۱۴۲۳ق، ص۱۰۱.
  10. ↑ شیخ حر عاملی، هدایة الأمة، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۵۶.
  11. ↑ کاظمی، مسالک الأفهام، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۲۰۲.
  12. ↑ سبحانی، سلسلة المسائل الفقهیة، قم، ج۱۰، ص۲۹.
  13. ↑ کاظمی، مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۲۰۲.
  14. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۱۵.
  15. ↑ کاظمی، مسالک الأفهام، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۲۰۲.
  16. ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۴.
  17. ↑ مسلم، صحیح مسلم، بیروت، ج۲، ص۸۹۶.
  18. ↑ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۲، ص۳۹۲.
  19. ↑ نگاه کنید به: امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۲۷۸-۲۸۹.
  20. ↑ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۳۷.
  21. ↑ مسلم، صحیح مسلم، بیروت، ج۲، ص۸۹۹.
  22. ↑ نووی، المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج، ۱۳۹۲ق، ج۸، ص۲۰۵.
  23. ↑ مسلم، صحیح مسلم، ج۲، ص۸۹۶.
  24. ↑ ابن‌کثیر‏، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۱۲۷.
  25. ↑ علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، ص۳۷۸.
  26. ↑ سبحانی، سلسلة المسائل الفقهیة، قم، ج۱۰، ص۲۹.
  27. ↑ مسلم، صحیح مسلم، بیروت، ج۲، ص۹۱۴.
  28. ↑ سبحانی، الإنصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۴۵۵.
  29. ↑ مسلم، صحیح مسلم، بیروت، ج۲، ص۸۹۶.
  30. ↑ مسلم، صحیح مسلم، بیروت، ج۲، ص۸۹۶.
  31. ↑ ابن‌قیم جوزیه، زاد المعاد فی هدی خیر العباد، ۱۹۹۴م، ج۲، ص۱۳۱.
  32. ↑ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۹۲ - ۹۳.
  33. ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۳۰۷.
  34. ↑ نووی، المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج، ۱۳۹۲ق، ج۸، ص۱۶۹.
  35. ↑ سید مرتضی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۲۴۰.

منابع

  • ابن‌قیم الجوزیه، محمد بن ابی‌بکر، زاد المعاد فی هدی خیر العباد، بیروت، مؤسسة الرسالة، ١٩٩٤م.
  • ابن‌کثیر‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.
  • امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب‏، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه‏، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
  • بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری (الجامع المسند الصحیح المختصر من أمور رسول الله(ص) و سننه و أیامه)، محقق: محمد زهیر بن ناصر، بیروت، دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
  • خارج فقه مقارن، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۸.، سایت کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ درج مطلب: ۳۰ دی ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۱۱مرداد ۱۴۰۰ش.
  • سبحانی، جعفر، الإنصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، ۱۳۸۱ش.
  • سبحانی، جعفر، سلسلة المسائل الفقهیة، قم، بی‌نا، بی‌تا.
  • سعدی، ابوجیب، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا، دمشق، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
  • سید مرتضی، علی بن حسین، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۵ق.
  • شرف الدین، عبدالحسین، الفصول المهمة فی تألیف الأمة، تهران، المجمع العالمی للتقریب‏، ۱۴۲۳ق.
  • شیخ حرّ عاملی، هدایة الامة إلی أحکام الأئمة (منتخب المسائل)، مجمع البحوث الإسلامیة، مشهد، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق: احمد قصیر عاملی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
  • شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
  • طباطبائی، سید محمدحسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، ۱۴۱۷ق.
  • علامه حلی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح و تعلیقه: حسن حسن زاده آملی، قم، ‏نشر اسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.
  • فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
  • فضل‌الله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، دار الملاک، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
  • قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
  • کاظمی، جواد بن سعید، مسالک الأفهام الی آیات الأحکام، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ دوم، ۱۳۶۵ش.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: علی‌اکبر غفاری، محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
  • «متعه حج چیست؟» سایت آیت الله سید علی حسینی میلانی، تاریخ بازدید: ۱۱مرداد ۱۴۰۰ش.
  • مسلم بن حجاج، صحیح مسلم (المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل إلی رسول الله(ص))، محقق: محمد فؤاد عبدالباقی، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
  • مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۱۹ق.
  • معرفت، محمد هادی، «شبهة ورد: الزواج الموقت (متعة النساء و متعة الحج)»، رسالة الثقلین، شماره۱۳، ذی‌الحجه ۱۴۱۵ق.
  • میلانی، سید علی، شرح منهاج الکرامة فی معرفة الإمامة، قم، مرکز الحقائق الإسلامیة، ۱۳۸۶ش.
  • نووی، یحیی بن شرف، المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ١٣٩٢ق.


برگرفته از «https://fa.wikishia.net/w/index.php?title=متعة_الحج&oldid=1281808»