سوده همدانی
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سوده بنت عمارة بن اشتر |
| لقب | همدانی، یمانی |
| محل زندگی | کوفه، مدینه |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام علی(ع) |
| فعالیت‌ها | حضور فعال در جنگ صفین، سرودن اشعار در حمایت از امام. |
سوده هَمْدانی، از یاران امام علی(ع) و از زنان شاعر شیعه بود. او در جنگ صفین، امام را همراهی کرد و اشعاری در حمایت از آن حضرت و تشویق لشکریانش سرود. او همچنین پس از شهادت امام علی(ع)، برای شکایت از بُسْر بن اَرطاة از کارگزاران اموی با معاویة بن ابی‌سفیان ملاقات کرد و در این دیدار نیز شعری در مدح امام علی(ع) سرود.
عده‌ای، اظهار محبتَ سوده به امام در دیدار با معاویه را دلیلی بر حُسن و کمال و همچنین فضیلت و پایداری او بر ولایت امام علی(ع) دانسته‌اند.
معرفی
سوده همدانی (درگذشته قرن ۱ هجری قمری)[۱] از شیعیان و یاران امام علی(ع) بود.[۲] گفته شده او از زنان تابعی و مشهور قبیله هَمْدان بود.[۳] نام پدرش را عمارة بن اشتر[۴] یا عمارة بن الاسک[۵] و یا عمارة بن اسد[۶] ذکر کرده‌اند. از وی علاوه بر لقب هَمْدانی[۷] با لقب یَمانی[۸] نیز یاد شده است. درباره سال تولد و وفات سوده در منابع تاریخی، مطلبی نیامده است.[۹]
سوده همدانی زنی شاعر،[۱۰] مُحَدِّث و ادیب[۱۱] دانسته شده است. برخی معتقدند او از شاعران فصیح عرب بود و در گفتار، بسیار توانمند ظاهر می‌شد.[۱۲] به گفته نهله غروی نائینی در کتاب محدثات شیعه، سوده از امام علی(ع) حدیث نقل کرده است همچنین روایانی چون محمد بن عبیدالله و عامر شعبی از او روایت نقل کرده‌اند.[۱۳]
سرودن اشعاری در حمایت از امام علی در جنگ صفین
سوده به همراه جِرْوَه دختر مُرَّة بن غالب تمیمی، اُمّ سَنان دختر خَیْثَمه، زَرقاء دختر عَدی هَمْدانی و ام الخیر جزو زنان کوفی بود که در حمایت امام علی(ع) در جنگ صفین حضور داشت.[۱۴] او در این جنگ، اشعاری در حمایت از امام علی سروده است.[۱۵] برخی آنها را از شعرهای معروف دانسته‌اند.[۱۶] او در این اشعار علاوه بر دفاع از امام علی(ع)[۱۷] به فضیلت‌های امام اشاره کرد و سپاه امام را بر ضد شامیان تشویق کرد.[۱۸] همین امر سبب شده تا او را بانویی شجاع[۱۹] و جهادگر با زبان (گفتار) قلمداد کنند.[۲۰] دعوت به یاری امام علی(ع) به‌عنوان برادر حضرت محمد(ص) و پرچمدار هدایت از جمله مضامین اشعار اوست.
اظهار محبت به امام علی در دیدار با معاویه
به گزارش منابع تاریخی، سوده برای شکایت از بُسر بن اَرطاة یکی از کارگزاران معاویه، با معاویه دیدار کرد.[۲۲] معاویه در این دیدار، شعری را که سوده در جنگ صفین علیه او و لشکریان شام سروده بود را یادآوری کرد[یادداشت ۱] و وی را به علت حمایت از امام علی(ع) و برانگیختن لشکریان امام علیه سپاه معاویه مورد مؤاخذه قرار داد. سوده نیز محبت علی بن ابی‌طالب و پیروی از حق را دلیل این کار خویش برشمرد.[۲۳] سوده تعدادی از جنایات بُسْر نسبت به مردم را برشمرد و از معاویه خواست او را برکنار کند و حقوق مردم را برگرداند. معاویه در ابتدا نپذیرفت و او را تهدید کرد. سوده، شعری در رثای امام علی(ع) سرود و به خاطره‌ای اشاره کرد که در آن امام یکی از کارگزارانش را در پی شکایت سوده، برکنار کرد. معاویه پس از سرزنش دوباره، رفتار سوده را برخاسته از شهامتی دانست که علی(ع) در دل یاران خود به وجود آورده بود و دستور داد تا اموال او و خاندانش را برگردانند.[۲۴]
شعری که سوده در حضور معاویة بن ابی‌سفیان، در رثای امام علی(ع) سرود، از اشعار مشهور نزد شیعیان کوفه در قرن دوم هجری قمری دانسته شده است.[۲۵]
داستان ملاقات سوده با معاویه را دلیلی بر حُسن و کمال[۲۷] و همچنین نشان از فضیلت و پایداری او بر ولایت امام علی(ع) دانسته‌اند.[۲۸]
پانویس
- ↑ مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، بانوان عالمه و آثار آنها، ۱۳۷۹ش، ص۲۵.
- ↑ حسون، أعلام النساء المؤمنات، ۱۴۲۱ق، ص۵۲۰؛ شبستری، التبیین فی أصحاب الإمام أمیر المؤمنین(ع) و الرواة عنه، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۵۴۱.
- ↑ ملک‌لو، «سوده همدانی»، ۱۳۹۷ش، ص۱۰۸.
- ↑ امینی، اصحاب امیر المومنین(ع) و الرواة عنه، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۷۰؛ حسون، أعلام النساء المؤمنات، ۱۴۲۱ق، ص۵۲۰.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱۲، الألقاب المنسوبة، ص۲۸۴؛ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۳۲۴.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعة، تهران، ج۴، ص۳۵۴.
- ↑ امینی، اصحاب امیر المومنین(ع) و الرواة عنه، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۷۰؛ حسون، أعلام النساء المؤمنات، ۱۴۲۱ق، ص۵۲۰.
- ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۵۸۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۵۸۷؛ ابن‌اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۵۹-۶۱.
- ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۵۸۷.
- ↑ مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، بانوان عالمه و آثار آنها، ۱۳۷۹ش، ص۲۵.
- ↑ حسون، أعلام النساء المؤمنات، ۱۴۲۱ق، ص۵۲۰؛ امینی، اصحاب امیر المومنین(ع) و الرواة عنه، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۷۰.
- ↑ غروی نایینی، محدثات شیعه، ۱۳۷۵ش، ص۲۲۲.
- ↑ العقد الفرید، دار الكتب العلمية، ج۱، ص۳۴۷.
- ↑ آیینه‌وند، ادبیات سیاسی تشیع، ۱۳۸۷ش، ص۵۰.
- ↑ قمی، تاریخ قم، ۱۳۸۵ش، ص۴۷۴، محقق در پاورقی.
- ↑ آیینه‌وند، ادبیات سیاسی تشیع، ۱۳۸۷ش، ص۵۰.
- ↑ امینی، اصحاب امیر المومنین(ع) و الرواة عنه، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۷۰؛ شبستری، التبیین فی أصحاب الإمام أمیر المؤمنین(ع) و الرواة عنه، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۵۴۱؛ آیینه‌وند، ادبیات سیاسی تشیع، ۱۳۸۷ش، ص۵۰.
- ↑ غروی نایینی، محدثات شیعه، ۱۳۷۵ش، ص۲۲۰؛ ارفع، «حامیان ولایت، رثاء بانوان شیعه در حمایت از ولایت»، ص۱۲.
- ↑ حسون، أعلام النساء المؤمنات، ۱۴۲۱ق، ص۵۲۰.
- ↑ ضبی، أخبار الوافدات، ۱۴۰۳ق، ص۶۷؛ ابن‌طیفور، بلاغات النساء، قم، ص۴۷.
- ↑ ابن‌اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۵۹-۶۱؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۵۸۷.
- ↑ ابن اعثم، الفتوح، ج۳، ص۶۰؛ ضبی، أخبار الوافدات، ۱۴۰۳ق، ص۶۷-۷۰؛ ابن‌طیفور، بلاغات النساء، قم، ص۴۷-۴۹؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۵۸۷؛ حسون، أعلام النساء المؤمنات، ۱۴۲۱ق، ص۵۲۰.
- ↑ ابن اعثم، الفتوح، ج۳، ص۶۰؛ ضبی، أخبار الوافدات، ۱۴۰۳ق، ص۶۷-۷۰؛ ابن‌طیفور، بلاغات النساء، قم، ص۴۷-۴۹؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۵۸۷؛ حسون، أعلام النساء المؤمنات، ۱۴۲۱ق، ص۵۲۰.
- ↑ ملک‌لو، «سوده همدانی»، ۱۳۹۷ش، ص۱۰۸.
- ↑ ضبی، أخبار الوافدات، ۱۴۰۳ق، ص۶۹؛ ابن‌طیفور، بلاغات النساء، قم، ص۴۸.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۵۸۲.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعة، تهران، ج۴، ص۳۵۴؛ غروی نایینی، محدثات شیعه، ۱۳۷۵ش، ص۲۲۰.
یادداشت
- ↑ تبدیل شدن این اشعار به رجزهای قبیله همدان در جریان جنگ صفین از دلایل ماندگاری شعر در ذهن معاویه عنوان شده است.(ملک‌لو، «سوده همدانی»، ص۱۰۸.)
منابع
- آیینه‌وند، صادق، ادبیات سیاسی تشیع، تهران، نشر علم، ۱۳۸۷ش.
- ابن‌اعثم کوفی، احمد، کتاب الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۱۱ق.
- ابن‌طیفور، محمد بن ابی‌طاهر، بلاغات النساء، قم، الشریف الرضی، بی‌تا.
- ابن‌عبد ربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، تحقیق عبدالمجید ترحینی، مفید محمد قمیحه. بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۷ق.
- ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل أو اجتاز بنواحیها من واردیها و أهلها، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- ارفع، فاطمه السادات، «حامیان ولایت؛ رثاء بانوان شیعه در حمایت از ولایت»، مجله بانوان شیعه، شماره ۳.
- امین، سید محسن، أعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- امینی، محمدهادی، أصحاب أمیرالمؤمنین علیه‌السلام و الرواة عنه، بیروت، دارالغدیر، ۱۴۱۲ق.
- حسون، محمد، أعلام النساء المؤمنات، تهران، اسوه، چاپ دوم، ۱۴۲۱ق.
- شبستری، عبدالحسین، التبیین فی أصحاب الإمام أمیر المؤمنین علیه‌السلام و الرواة عنه، قم، المکتبة التاریخیة المختصة، ۱۴۳۰ق.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- ضبی، عباس بن بکار، أخبار الوافدات من النساء علی معاویة بن أبی سفیان، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۳ق.
- غروی نایینی، نهله، محدثات شیعه، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۵ش.
- قمی، حسن بن محمد، تاریخ قم، تحقیق محمدرضا انصاری قمی، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ۱۳۸۵ش.
- محلاتی، ذبیح الله، ریاحین الشریعة در ترجمه دانشمندان بانوان شیعه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، بی‌تا.
- مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، معاونت پژوهش، بانوان عالمه و آثار آنها، قم، حوزه علمیه قم، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، ۱۳۷۹ش.
- ملک‌لو، صدیقه، «سوده همدانی»، دانشنامه جهان اسلام، ج۲۵، تهران، ۱۳۹۷ش.
- نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، فرزند مولف، ۱۴۱۴ق.