پرش به محتوا

ابراهیم دنبلی خویی

از ویکی شیعه
میرزا ابراهیم دنبلی خویی
اطلاعات فردی
تاریخ تولد۱۲۴۷ق
محل زندگیخوی
تاریخ وفات۱۳۲۵ق
محل دفنوادی‌السلام نجف
خویشاوندان
سرشناس
میرزا یحیی خویی (خواهرزاده)
اطلاعات علمی
استادانشیخ مرتضی انصاریسید حسین کوه‌کمری
اجازه روایت ازمهدی آل کاشف‌الغطاء
تألیفاتحاشیه بر فرائد الاصولالدُرَة النجفیة فی شرح نهج‌البلاغة الحیدریة


ابراهیم دُنبُلی خویی (۱۲۴۷–۱۳۲۵ق) فقیه شیعه و از عالِمان دوره قاجار در شهر خوی. وی از شاگردان شیخ مرتضی انصاری و سید حسین کوه‌کمری است، که در فقه، اصول، حدیث و کلام تبحر داشت. حاشیه بر فرائدالاصول و شرح بر نهج البلاغه با عنوان الدُرَة النجفیة فی شرح نهج‌البلاغة الحیدریة از آثار او است.

دنبلی خویی دارای اموال و املاک و روستاهای متعدد بود و با وجود این ثروت، زندگی ساده‌ای داشت و اموالش را صرف اِحسان، صدقه، خدمات عمومی و کارهای دینی می‌کرد. دنبلی خویی بنابر وصیت خود تمام دارایی‌اش را وقف نمود. بیشتر موارد موقوفات او، امور شرعی و عزاداری برای امام حسین(ع) است. دنبلی خویی را در ویژگی‌های اخلاقی بسیار ستوده‌اند و با اوصافی مانند متقی، عابد و زاهد از او یاد کرده‌اند.

دنبلی خویی با اینکه در انقلاب مشروطه بی‌طرف بود، در شرایط آشفته آن روز شهر خوی، توسط یکی از مجاهدان افراطی مشروطه‌خواه کشته شد و پیکر او مدتی بعد در نجف دفن شد.


جایگاه

ابراهیم دُنبُلی خویی از عالِمان قرن سیزدهم و چهاردهم قمری است،[۱] که در فقه و اصول، حدیث، کلام، عرفان و فلسفه تبحر داشت.[۲] او را در اخلاق، عدالت و بخشندگی ستوده‌اند.[۳] مدرس تبریزی وی را «عابد، زاهد، متقى، جامع معقول و منقول» معرفی می‌کند.[۴] اوژن اوبن، دیپلمات فرانسه در ایران در آن عصر، وی را «مجتهد بزرگ شهر که از احترام فوق‌العاده عموم برخوردار است» توصیف می‌کند.[۵] دنبلی خویی چندین بار به زیارت مکه رفت[۶] و به سبب علاقه زیادی که به اهل‌بیت(ع) داشت[۷] هر دو سال به عتبات عالیات می‌رفت.[۸] در يكى از اين سفرها در سامرا با ميرزاى بزرگ سید محمدحسن شیرازی در مجلسى مناظره علمی داشت که بعدها شیرازی نظر وی را پذیرفت.[۹]

زندگی‌نامه

ابراهیم دُنبُلی خویی از طایفه دُنبُلى، از طایفه‌های آذربايجان ایران،[۱۰] در سال ۱۲۴۷ هجری قمری در شهر خوی متولد شد.[۱۱] اَجداد وی از خان‌ها و اَشراف شهر بودند.[۱۲] وی بعد از تحصیل مقدمات علوم دینی در خوی[۱۳] در ۲۰ سالگی، در سال ۱۲۶۷ق راهی نجف شد[۱۴] و سالیانی آنجا ماند.[۱۵] شیخ مرتضی انصاری و سید حسین کوه‌کمری از استادان وی در این دوره بودند.[۱۶] وی از کسانی چون مهدی آل کاشف‌الغطاء (درگذشت: ۱۲۸۸ق) و محمدحسین کاظمی (درگذشت: ۱۳۰۸ق) اجازه روایت گرفت.[۱۷] ابراهیم دنبلی پس از تحصیل در نجف به زادگاهش بازگشت و در آنجا به تبلیغ دین پرداخت.[۱۸] تدریس، تألیف، اِقامه نماز جماعت، رسیدگی به کار نیازمندان و مردم و داوری بین آنها از جمله فعالیت‌های وی در شهر خوی به حساب می‌آید.[۱۹] ابراهیم سلماسی کاظمی و میرزا یحیی خویی (خواهرزاده او) از شاگردان وی بود.[۲۰]

شهادت

دُنبُلی خویی در سال ۱۳۲۵ق[۲۱] در انقلاب مشروطه، با اینکه مداخله‌ای در اختلافات مجاهدان مشروطه‌خواه و مخالفانشان نداشت، در خانه خود به دست یکی از مجاهدان افراطی مشروطه‌خواه کشته شد.[۲۲] با توجه به فضای آشفته آن روزهای شهر خوی، تشييع جنازه‌اى انجام نشد و سید على اكبر خویى، پدر سید ابوالقاسم خویی، بر وى نماز خواند.[۲۳] پس از مدتی پیکر او به نجف منتقل شد و در جایی که خود برای خود تعیین کرده بود، در وادی‌السلام دفن گردید.[۲۴]

وقف تمام دارایی

ابراهیم دنبلی صاحب چند روستا و املاک فراوان بود و توانگرترین مَلّاک شهر خوی در زمان خود شمرده می‌شد.[۲۵] درباره وی گفته‌اند با وجود ثروت فراوان، زندگی‌ای با قناعت داشته و درآمد حاصل از املاک و اموالش را صرف احسان و صدقه،[۲۶] امور خیریه و خدمات عمومی[۲۷] و کارهای دینی می‌کرد.[۲۸] ابراهیم دنبلی به موجب وصیت خود تمام دارایی خود را وقف نمود و تمامى موارد وقف و وجوه مصرف آنها را در كتابى به نام وقفنامه چاپ نمود.[۲۹] برخی از آنها عبارتند از:

  1. عزاداری برای امام حسین(ع)، در دهه محرم در حسینیه خود او.
  2. اِطعام عزاداران حسینی در روز تاسوعا و عاشورا و اِطعام نیازمندان در شب‌های قدر ماه رمضان.
  3. به جای آوردن یک حج نیابتی در هر سال.
  4. در نظر گرفتن مبالغ بسیار برای عمران و آبادی مساجد شهر در سال.
  5. در نظر گرفتن مبالغ فراوان برای کمک به طلاب علوم دینی در سال.[۳۰]

برخی موارد مصرف وقف دنبلی خویی را مورد انتقاد قرار داده‌اند؛ به این دلیل که هیچ سهمی برای کارهای عمرانی و فرهنگی نظیر ساختن پل و مدرسه و بیمارستان پیش‌بینی نشده تا موجب آبادی و پیشرفت شهر و بهره‌مندی مردم گردد.[۳۱]

آثار

ابراهیم دُنبُلی تألیفات زیادی در فقه و اصول و حدیث دارد.[۳۲] برخی از تألیفات او عبارتند از:

الدُرَة النجفیة فی شرح نهج‌البلاغة الحیدریة

الدُرَة النجفیة فی شرح نهج‌البلاغة الحیدریة از جمله آثار اوست که شرح مختصری بر نهج البلاغه است.[۳۷] این کتاب شامل دو بخش است که یک بخش درباره فضائل امام‌ علی(ع) و بخش دوم شرح مختصری بر نهج‌البلاغه است.[۳۸] الدُرَة النجفیة در زمان حیات مؤلف در تبریز به صورت سنگی به چاپ رسید. این شرح را گزیده‌ای از شرح ابن‌میثم بحرانی دانسته‌اند.[۳۹]

تک‌نگاری

  • کتاب «وقف‌نامه» با تحقیق و تصحیح محمد الوانساز خویی، مروری است بر زندگی‌نامه و شخصیت علمی و معنوی میرزا ابراهیم دنبلی خویی و شرح برخی از وقف‏نامه‌‏های او.

پانویس

  1. حرز الدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج ۱، ص۳۶؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۲، ص۱۹۴.
  2. امینی، شهداء الفضیلة، ۱۳۵۲ش، ص۳۴۲؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۲، ص۱۹۴.
  3. حرز الدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج ۱، ص۳۶؛ امینی، شهداء الفضیلة، ۱۳۵۲ش، ص۳۴۲.
  4. مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۲، ص۱۹۴.
  5. اوبن، ایران امروز، ۱۳۶۲ش، ص۸۴.
  6. اوبن، ایران امروز، ۱۳۶۲ش، ص۸۵.
  7. انصاری قمی، اختران فقاهت، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۴۱۳.
  8. آقابزرگ تهرانی،‌ نقباء البشر، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۴.
  9. امینی، شهداء الفضیلة، ۱۳۵۲ش، ص۳۴۳؛ صدرایی خویی، سیمای خوی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۸۰.
  10. مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۲، ص۱۹۴.
  11. امینی، شهداء الفضیلة، ۱۳۵۲ش، ص۳۴۲؛ حرز الدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج ۱، ص۳۶.
  12. صدرایی خویی، سیمای خوی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۷۸؛ انصاری قمی، اختران فقاهت، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۴۰۸.
  13. صدرایی خویی، سیمای خوی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۷۹.
  14. آقابزرگ تهرانی،‌ نقباء البشر، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۳؛ انصاری قمی، اختران فقاهت، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۴۰۹.
  15. ریاحی، تاریخ خوی، ۱۳۷۲ش، ص۲۴۹.
  16. حرز الدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج ۱، ص۳۷.
  17. آقابزرگ تهرانی،‌ نقباء البشر، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۳؛ حرز الدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج ۱، ص۳۷.
  18. انصاری قمی، اختران فقاهت، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۴۱۰.
  19. انصاری قمی، اختران فقاهت، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۴۱۰.
  20. عربشاهی، «دنبلی خویی میرزا ابراهیم»، ذیل مدخل.
  21. حرز الدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶؛ امینی، شهداء الفضیلة، ۱۳۵۲ش، ص۳۴۲.
  22. ریاحی، تاریخ خوی، ۱۳۷۲ش، ص۲۵۰.
  23. صدرایی خویی، سیمای خوی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۸۲.
  24. آقابزرگ تهرانی،‌ نقباء البشر، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۴؛ امینی، شهداء الفضیلة، ۱۳۵۲ش، ص۳۴۷.
  25. ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۱۰؛ ریاحی، تاریخ خوی، ۱۳۷۲ش، ص۲۴۹.
  26. آقابزرگ تهرانی،‌ نقباء البشر، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۳؛ اوبن، ایران امروز، ۱۳۶۲ش، ص۸۵.
  27. امینی، شهداء الفضیلة، ۱۳۵۲ش، ص۳۴۴.
  28. مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۲، ص۱۹۴؛ صدرایی خویی، سیمای خوی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۸۱.
  29. ریاحی، تاریخ خوی، ۱۳۷۲ش، ص۲۴۹؛ صدرایی خویی، سیمای خوی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۸۱.
  30. انصاری قمی، اختران فقاهت، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۴۱۲.
  31. ریاحی، تاریخ خوی، ۱۳۷۲ش، ص۲۴۹.
  32. صدرایی خویی، سیمای خوی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۸۲.
  33. امینی، شهداء الفضیلة، ۱۳۵۲ش، ص۳۴۳؛ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۴۰۹.
  34. صدرایی خویی، سیمای خوی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۸۳.
  35. مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۲، ص۱۹۵.
  36. عربشاهی، «دنبلی خویی میرزا ابراهیم»، ذیل مدخل.
  37. آقابزرگ تهرانی،‌ نقباء البشر، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۳؛ امینی، شهداء الفضیلة، ۱۳۵۲ش، ص۳۴۳.
  38. عربشاهی، «دنبلی خویی میرزا ابراهیم»، ذیل مدخل.
  39. بروجردی، «نگاهی به شرح‌های نهج البلاغه»، ص۱۳۲.

یادداشت

  1. بخش امامت از مجموعه‌ى بيست و پنج جلدى چاپ‌های قدیم، و مطابق با جلدهاى ۲۳ تا ۲۷ از مجموعه‌ى ۱۱۰ جلدى بحارالانوار علامه مجلسی

منابع

  • آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن،‌ نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، دار المرتضی، ۱۴۰۴ق.
  • امینی، عبدالحسین، شهداء الفضیلة، قم، مکتبة الطباطبائی، ۱۳۵۲ش.
  • انصاری قمی، ناصرالدین، اختران فقاهت بررسی زندگی علمی و سیاسی گروهی از علمای سده اخیر، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
  • اوبن، اوژن، ایران امروز، ترجمه علی اصغر سمیعی، بی‌جا، کتابفروشی زوار، ۱۳۶۲ش.
  • بروجردی، مصطفی، «نگاهی به شرح‌های نهج البلاغه»، قبسات، شماره ۱۹، بهار ۱۳۸۰ش.
  • ثقة الاسلام تبریزی، علی بن موسی، مرآة الکتب، قم، مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی(ره)، ۱۴۱۴ق.
  • حرز الدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الأدباء، قم، کتابخانه عمومی حضرت آيةالله العظمی مرعشی نجفی(ره)، ۱۴۰۵ق.
  • ریاحی، محمدامین، تاریخ خوی، تهران، توس، ۱۳۷۲ش.
  • صدرایی خویی، علی، سیمای خوی، بی‌جا، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۳ش.
  • عربشاهی، فاطمه، «دنبلی خویی میرزا ابراهیم»، دانشنامه جهان اسلام، ج۱۸، تهران، بنیاد دایره المعراف اسلامی، ۱۳۹۳ش.
  • مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، کتابفروشی خیام، ۱۳۶۹ش.
دانشنامه_ویکی_شیعه