عبیدالله بن علی بن ابی‌طالب
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | عبیدالله بن علی بن ابی‌طالب |
| تاریخ درگذشت | ۶۷ق • ۶۱ق |
| شهر درگذشت | مذار • کربلا |
| آرامگاه | مذار • حرم امام حسین(ع) |
| خویشاوند سرشناس | امام علی(ع) (پدر) • ابوبکر بن علی بن ابی‌طالب (برادر) |
عبیدالله بن علی بن ابی‌طالب فرزند امام علی(ع) و لیلی بنت مسعود نَهشَلی است.
به گزارش طبقات الکبری، بعد از قیام مختار، عبیدالله از حجاز به کوفه رفت و از مختار بن ابی‌عبید ثقفی سهم‌خواهی کرد که با مخالفت مختار روبرو شد؛ به‌همین‌دلیل به لشکر مصعب بن زبیر پیوست و مصعب به خاطر حضور عبیدالله در لشکرگاهش، مختار را در خون‌خواهی امام حسین(ع)، دروغ‌گو (کذّاب) خطاب کرد.
در ارتباط با زمان و محل مرگ عبیدالله اختلاف‌نظرهایی وجود دارد؛ برخی از مورخان همچون بلاذری، ذهبی و ابن‌سعد، محل کشته شدن عبیدالله بن علی را منطقه مذار (در نزدیکی بصره) و مرگ او را مربوط به جنگ میان مختار و مصعب بن زبیر دانسته‌اند. در مقابل، شیخ مفید معتقد است عبیدالله به همراه برادرش ابوبکر بن علی بن ابی‌طالب در سال ۶۱ق، در کربلا به شهادت رسید. بر همین اساس محل دفن او نیز مورد اختلاف است؛ برخی آرامگاه او را منطقه مذار واقع در کشور عراق دانسته‌اند و طبق نقل شیخ مفید محل دفنش حرم امام حسین(ع) است.
تضعیف قیام مختار
عبیدالله یا عبدالله[۱] فرزند امام علی(ع)[۲] و لیلی بنت مسعود نَهشَلی[۳]است که به گزارش طبقات الکبری، پس از قیام مختار، از حجاز به کوفه رفت و از مختار بن ابی‌عبیده ثقفی سهم‌خواهی نمود، مختار چیزی به عبیدالله نداد و زمانی‌که متوجه شد نامه‌ای از طرف محمد حنفیه نزد او نیست، دستور داد او را زندانی کنند. پس از چند روزی آزاد شد و به بصره نزد مصعب بن زبیر رفت و در خانه دایی خود، نعیم بن مسعود تمیمی نهشلی، ساکن شد. مصعب بن زبیر دستور داد، صد هزار درهم به او پرداخت کردند.[۴]
به گزارش یعقوبی، تاریخ‌نگار قرن سوم قمری، پس از پیوستن عبیدالله به مصعب بن زبیر، مصعب به پشتوانه حضور عبیدالله در لشکرگاهش، مختار را دروغ‌گو (کذّاب) خطاب کرد و گفت: مختار به دروغ مدعی خون‌خواهی حسین بن علی(ع) است؛ زیرا عبیدالله بن علی، ولی‌دم و خون‌خواه حسین بن علی(ع)، الآن نزد ماست.[۵]
مرگ یا شهادت؟
در ارتباط با چگونگی درگذشت و زمان مرگ و محل دفن عبیدالله بن علی بن ابی‌طالب اختلاف‌نظرهای تاریخی وجود دارد:
- بسیاری از مورخان همچون بلاذری، ذهبی و ابن‌سعد، محل کشته شدن عبیدالله بن علی را منطقه مذار (۳۲۰ کیلومتری جنوب‌شرقی کوفه و ۶۵ کیلومتری شمال بصره) و مرگ او را مربوط به جنگ میان مختار بن ابی‌عبید ثقفی و مصعب بن زبیر دانسته‌اند.[۶] به گزارش طبقات الکبری، بعد از آنکه مصعب عازم جنگ با مختار شد و عبیدالله بن علی را جانشین خود در بصره قرار داد؛[۷] عده‌ای از خویشاوندان عبیدالله با او بیعت کردند.[۸] خبر بیعت گرفتن عبیدالله بن علی به مصعب بن زبیر که در بصره بود رسید[۹] وی دستور داد عبیدالله را نزد او حاضر کنند.[۱۰] عبیدالله نسبت به اشتباهی که انجام داده بود اظهار پشیمانی کرد[۱۱] و به همراه عبّاد حبطی (فرمانده لشکر مصعب بن زبیر) عازم مبارزه با لشکریان مختار ثقفی شد.[۱۲] بنابر نقل بلاذری، عبیدالله در منطقه مذار به دست یاران مختار کشته شد؛[۱۳] ولی به نقل از کتاب معجم المراقد و المزارات فی العراق، قاتل عبیدالله، مصعب بن زبیر بوده است.[۱۴] ثامر عبدالحسین عامری مؤلف کتاب معجم المراقد و المزارات فی العراق دو دلیل برای ادعای خود (قاتل بودن مصعب بن زبیر) ذکر کرده است:[۱۵]
- با بیعت گرفتن عبیدااله بن علی از مردم بصره، مصعب احساس خطر کرد و عبیدالله که رقیب اصلی او در امر خلافت بود را به قتل رساند.
- تکیه بر نقل تاریخی که امام علی(ع) در ساعات آخر عمر، خبر از کشته شدن عبیدالله در بسترش را داده بود.[یادداشت ۱]
- در گزارشی دیگر، شیخ مفید گفته است او به همراه برادرش ابوبکر بن علی بن ابی‌طالب در سال ۶۱ق، در کربلا به شهادت رسید.[۱۷] در زیارت رجبیه امام حسین(ع) با عبارت «السَّلَامُ عَلَی عُبَیدِاللهِ بْنِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ» به او سلام داده شده است.[۱۸]
محل دفن
به‌گفته ذبیح‌الله محلاتی در کتاب فرسان الهیجاء، محل دفن عبیدالله بن علی منطقه مذار در کشور عراق است.[۱۹] معجم المراقد و المزارات فی العراق نیز به نقل از معجم البلدان، محل دفن او را همین منطقه دانسته است.[۲۰] البته در معجم البلدان نام شخصی که در منطقه مذار دفن شده، عبدالله بن علی بن ابی‌طالب ذکر شده است.[۲۱]
بنابر قول شیخ مفید که قائل است عبیدالله در سال ۶۱ق در کربلا به شهادت رسیده است؛ محل دفن او را حرم امام حسین(ع) دانسته‌اند.[۲۲]
پانویس
- ↑ شمس‌الدین، أنصار الحسین، ۱۴۲۹ق، ص۱۳۶.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۴.
- ↑ ثقفی، الغارات، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۹۳.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، دار صادر، ج۵، ص۱۱۷.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۶۳.
- ↑ نگاه کنید به: بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۴۳۹؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۱۸۱؛ ابن‌سعد، طبقات الکبری، دار صادر، ج۵، ص۱۱۷-۱۱۸.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، دار صادر، ج۵، ص۱۱۷-۱۱۸.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، دار صادر، ج۵، ص۱۱۷-۱۱۸.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، دار صادر، ج۵، ص۱۱۷-۱۱۸.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، دار صادر، ج۵، ص۱۱۷-۱۱۸.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، دار صادر، ج۵، ص۱۱۷-۱۱۸.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، دار صادر، ج۵، ص۱۱۷-۱۱۸.
- ↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۴۳۹.
- ↑ العامری، معجم المراقد و المزارات فی العراق، ص۲۹۳.
- ↑ العامری، معجم المراقد و المزارات فی العراق، ص۲۹۳-۲۹۴.
- ↑ العامری، معجم المراقد و المزارات فی العراق، ص۲۹۳.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۴.
- ↑ شهید اول، المزار، ۱۴۱۰ق، ص۱۴۹.
- ↑ محلاتی، فرسان الهیجاء،۱۴۲۸ق، ج۱، ص۳۵۸.
- ↑ العامری، معجم المراقد و المزارات فی العراق، ص۲۹۳.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۳۹۹ق، ج۵، ص۸۸.
- ↑ شمس‌الدین، أنصار الحسین، ۱۴۲۹ق، ص۱۴۰-۱۴۲.
یادداشت
- ↑ امام علی (علیه‌السّلام) فرزندان خود را که دوازده پسر بود، جمع کرد و به آنها فرمود: «یعقوب نبی(ع) دوازده پسر داشت، وقتی که لحظه مرگش فرا رسید، همه آنها را جمع نمود و به آنها گفت: من وصیت به یوسف می‌کنم. فرمان او را اطاعت کنید» آن‌گاه امام علی(ع) فرمود: «من نیز شما را به حسن(ع) و حسین(ع) وصیت می‌کنم، پس حرف آن دو را گوش کنید و از آنان اطاعت نمایید». در این هنگام، عبدالله بن علی بن ابی‌طالب رو به امام کرد و گفت: «آیا به غیر از محمد بن علی؟»! یعنی ابن‌حنفیه. امام به او فرمود: «آیا در زمان حیات من، بر من جرأت پیدا کردی؟ و چنین سخن می‌گویی «کانّی بک و قد وجدت مذبوحاً فی فسطاطک لا یدری من قتلک، گویا می‌بینم که در بستر خود سر بریده افتاده‌ای و دانسته نمی‌شود که چه کسی تو را کشته است.[۱۶]
منابع
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- العامری، ثامر عبدالحسین، معجم المراقد و المزارات فی العراق، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
- بلاذری، أحمد بن يحيى، أنساب الأشراف، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، تهران، انجمن ملی آثار، ۱۳۹۵ق.
- ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۹ق.
- شمس‌الدین، محمدمهدی، أنصار الحسین، قم، دار الکتاب الاسلامی، ۱۴۲۹ق.
- محلاتی، ذبیح‌الله، فرسان الهیجاء فی تراجم اصحاب سید الشهداء(ع)، قم، المكتبة الحيدريّة، ۱۴۲۸ق.
- مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابوعبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار إحياء الثراث العربی، ۱۳۹۹ق.
- یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- شهید اول، المزار، قم، مدرسه امام مهدى(عج)، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.