قاسطین
قاسِطین بهمعنای گروه ستمگر،[۱] به معاویه و پیروانش اشاره دارد که پس از خلافت امام علی(ع)، با خودداری از پذیرش حکومت او، جنگ صفین را به راه انداختند.[۲]
به نقل از منابع تاریخی، پس از بیعت مسلمانان با امام علی(ع)،[۳] معاویه که توسط امام علی(ع) از حکومت شام برکنار شده بود،[۴] از پذیرش خلافت حضرت(ع) امتناع کرد و به بهانه خونخواهی عُثمان زمینه جنگ صفین را فراهم ساخت.[۵] به گزارش منابع تاریخی، هنگامی که سپاه معاویه در آستانه شکست قرار گرفت، با نیرنگ عمرو عاص، قرآنها را بر سر نیزه کردند و سپاه امام را فریب داده و درخواست آتشبس کردند.[۶] امام علی(ع) نسبت به این نیرنگ هشدار داد، اما اکثریت سپاهش نپذیرفتند و او را مجبور کردند به حکمیت تن دهد.[۷]
معاویه و عمرو بن عاص به عنوان رهبران اصلی گروه قاسطین شناخته میشوند.[۸] به گفته محمد محمدی ریشهری، پیروان معاویه عمدتاً از افرادی بودند که نه از پیشگامان اسلام محسوب میشدند و نه مورد تأیید پیامبر(ص) قرار داشتند؛ بلکه برخی از آنان حتی با پیامبر جنگیده یا مورد نفرین او قرار گرفته بودند.[۹]
بر اساس روایتی که در بحارالانوار نقل شده، پیامبر(ص) پیشبینی کرده بود که امام علی(ع) با ناکثین، قاسطین و مارقین خواهد جنگید.[۱۰] امام علی(ع) نیز در مواجهه با سپاه شام در جنگ صفین، این گروه را مصداق قاسطین معرفی کرد و خود را مجری دستور پیامبر برای جنگ با آنان خواند.[۱۱]
در نهجالبلاغه، ۱۳ خطبه همچون خطبههای شِقشِقیه و قاصعه،[۱۲] و نیز ۱۷ نامه به موضوع قاسطین پرداخته شده است.[۱۳] واژهٔ قاسطین در اشعار فارسی به کار رفته[۱۴] و در دعای ندبه به نبرد امام علی(ع) با این گروه اشاره شده است.[۱۵]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابنمنظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۳۷۸.
- ↑ آخوندی و دیگران، اصطلاحات نظامی در فقه اسلامی، ص۹۹.
- ↑ ابنابیالحدید، شرح نهجالبلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۳۰.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۴۴۰.
- ↑ علامه امینی، الغدير في الكتاب و السنة و الأدب، ۱۴۱۶ق، ج۱۰، ص۴۴۰.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۸.
- ↑ المنقری، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۴۸۹.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امیرالمومنین(ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ۱۳۸۶ش، ج۵، ص۳۰۲ - ۳۸۳.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امیرالمومنین(ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ۱۳۸۶ش، ج۵، ص۲۹۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۰، ص۵۸۸.
- ↑ ابناعثم کوفى، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۷۷؛ نصر بن مزاحم، وقعه صفین، ۱۳۸۲ق، ص ۳۳۸.
- ↑ نهجالبلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۱۹۲، ص۳۰۰.
- ↑ خزعلی، «ناکثین، قاسطین و مارقین در نهج البلاغه»، ص۳۹۸.
- ↑ دیوان عطار، سایت گنجور؛ دیوان صامت بروجردی، سایت گنجور.
- ↑ شهيد اول، المزار، ۱۴۱۰ق، ص۴۳؛ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۳۰۵.
منابع
- آخوندی، مصطفی و دیگران، اصطلاحات نظامی در فقه اسلامی، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نمایندگی ولی فقیه، اداره آموزش های عقیدتی سیاسی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
- ابنابیالحدید، عز الدین ابوحامد، شرح نهجالبلاغه، تصحیح، محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه عمومی آیتالله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- ابناعثم كوفى، احمدعلی، الفتوح، بیروت، دار الأضواء، چاپ اوّل، ۱۴۱۱ق.
- ابنمنظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، محقق: جمال الدین مير دامادى، بیروت، دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع- دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- خزعلی، ابوالقاسم، «ناکثین، قاسطین و مارقین در نهج البلاغه»، در مجموعه مقالات و سخنرانیها در کنگره بینالمللی هزاره نهجالبلاغه، ج۱، بیتا.
- «دیوان عطار»، سایت گنجور.
- سیدرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، تصحیح صبحی صالح، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- شهيد اول، محمد بن مكى، المزار، محقق: محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى، قم، مدرسه امام مهدى(عج)، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- «صامت بروجردی»، سایت گنجور.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
- علامه امینی، عبدالحسین، الغدير في الكتاب و السنة و الأدب، قم، مركز الغدير للدراسات الاسلاميه، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، محقق، جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد- مفتاح الجنان، محقق: علاءالدين اعلمى، بیروت، موسسة الأعلمي للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- محمدی ریشهری، محمد، دانشنامه امیرالمؤمنین(ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۵، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
- نصر بن مزاحم، وقعة صفین، تصحیح: عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتبة آیةالله المرعشی النجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.