کیسان ابوعمره: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۶ نوامبر ۲۰۱۶، ساعت ۱۵:۴۳

کیسان، از اهالی کوفه و یاران نزدیک مختار ثقفی که کنیه او ابوعمره بوده است. مختار پس از تسلط بر کوفه، او را به سرپرستی نگهبانان (شرطه) این شهر گماشت. او قاتلان امام حسین(ع) را به مختار معرفی می‌کرد و عمر بن سعد و بنا به قولی شمر بن ذی‏ الجوشن به دست او کشته شده‌اند و همچنین خولی بن یزید اصبحی به دست او اسیر گشته است.

کیسان در جنگ بین مصعب‏ بن زبیر و مختار، که در سال ۶۷ق و در مکانی به نام حمام اعین رخ داد، فرمانده سپاه مختار بود و بنا به قولی^[۱] در همین جنگ کشته شد.

زندگی‌نامه

کیسان با کنیه ابوعمره از جمله یاران مختار بود که از شیعه طرفداری می‌کرد و از عثمان بد می‌گفت^[۲]. درباره نسب، محل و سال تولد و دوران زندگی وی قبل از قیام مختار اطلاع چندانی در دسترس نیست؛ جز اینکه در برخی منابع آمده است که وی از موالی (بردگان آزادشده) بنو عُرَینه، از طوایف قبیلۀ عرب بَجیله، بود.^[۳] همچنین بیان شده است که از یاران بسیار نزدیک مختار بود و نظراتش بر روی نظر مختار تأثیر داشت.^[۴]

سرپرستی نگهبانان کوفه

پس از قیام مختار در سال ۶۶ق و به حکومت رسیدن وی بر شهر کوفه، مختار، کیسان را که بسیار به او اعتماد داشت- به سرپرستی شُرطه (پلیس و شهربانی) و به قولی به ریاست نگهبانان (حَرَس) خود گماشت^[۵] و به او دستور داد هزار کارگر فراهم آورد تا با کلنگ خانه‌های اشراف و کسانی را که به جنگ امام حسین(ع) رفته بودند، خراب کند. کیسان که آنان را خوب می‌شناخت، در کوفه به جستجو پرداخت و به هرکدام از آنان که دست می‌یافت او را می‌کشت، خانه‌هایشان را ویران می‌کرد و اموال آنان را به یکی از ایرانیانی که در خدمت مختار بودند می‌بخشید^[۶]

در رجال کشی آمده است که وقتی به کیسان خبر می‌رسید که شخصی از دشمنان امام حسین (ع) در خانه‌ای یا مکانی است، دستور می‌داد که خانه را خراب کنند و هر موجود زنده در آن خانه را به قتل برسانند. چنان شد که مردم کوفه به نام او مثل می‌زدند و هرگاه کسی دچار فقر می‌شد، می‌گفتند ابوعمره به خانۀ او آمده است.^[۷] کیسان در گفتار و رفتار و کشتار مخالفان، از مختار نیز قاطع‌تر بود.^[۸]

کشتن شمر بن ذی ‏الجوشن

مختار کیسان را برای کشتن شمر بن ذی الجوشن مأمور کرد. چون شمر از کوفه گریخت، کیسان با گروهی به تعقیب وی رفت و در حوالی روستای کلتانیه (میان شوش و صَیمره) بر او دست یافت و خود کیسان، یا یکی از یارانش، شمر را کشت و جسد او را جلوی سگ‌ها انداختند.^[۹]

اسیر کردن خولی

کیسان به همراه مُعاذ بن هانی کِندی (برادرزادۀ حُجربن عدی)، خولی بن یزید اَصْبَحی را ـ که سر امام حسین را نزد عبیدالله بن زیاد برد ـ در خانه‌اش محاصره کرد و او را نزد مختار برد. مختار خولی را کشت و در آتش سوزاند.^[۱۰]

کشتن عمرسعد

پس از قتل خولی، مختار کیسان را برای قتل عمربن سعد (فرمانده لشکر یزید در واقعۀ کربلا) مأمور کرد. کیسان مخفیانه به سوی خانه عمربن سعد در کوفه رفت و او را غافلگیر کرد و گردن زد و سرش را برای مختار برد.^[۱۱] بنابر نقلی دیگر یکی از یاران مختار، عمر بن سعد را اسیر کرد و نزد مختار برد و سپس کیسان به دستور مختار او را گردن زد.^[۱۲]

فرماندهی سپاه مختار

عبدالله بن زبیر- که بر حجاز و مناطقی دیگر از جهان اسلام استیلا یافته بود و طرفداران و یاران مختار را مانع بزرگی برای خود می‌دانست- در سال ۶۷ برادرش، مصعب بن زبیر، را به جنگ مختار فرستاد. در جنگی که در جایی به نام حمّام اَعْین (از توابع کوفه) روی داد، کیسان فرمانده موالی سپاه مختار بود.

کشته شدن

در جنگی که بین سپاه مختار، به فرماندهی کیسان ابوعمره، و لشکریان عبدالله بن زبیر، به فرماندهی مصعب بن زبیر، در جایی به نام حمّام اَعْین رخ داد، لشکریان مختار شکست خوردند و خود مختار و به احتمال قوی، کیسان نیز در این جنگ کشته شدند.^[۱۳]

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

ابن اعثم الکوفی، احمد، کتاب الفتوح، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۱.
ابن کثیر الدمشقی، اسماعیل، البدایة والنهایة، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۶.
ابن مزاحم، نصر، وقعة صِفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲.
ابن نماحلی، جعفر بن محمد، ذوب النضار فی شرح الثار، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۱۶.
اخبارالدولةالعباسیة، چاپ عبدالعزیز دوری و عبدالجبار مطلبی، بیروت ۱۳۹۱.
بلاذری، احمد بن یحیی، کتاب جمل من انساب الأشراف، چاپ سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
پلا، شارل، تعلیقات، مسعودی، مروج الذهب.
حمیری، نشوان بن سعید، الحورالعین، چاپ کمال مصطفی، افست تهران ۱۹۷۲.
دینوری، احمد بن داود، الأخبارالطوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰.
سیدعلوی، سیدابراهیم، «‌کیسانیه، افسانه یا حقیقت؟! (۱) »، فصلنامه کلام اسلامی، پاییز ۱۳۷۵، شماره ۱۹.
طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ طبری، بیروت.
طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم ۱۴۱۴.
کَشّی، محمد بن عمر، اختیار معرفةالرجال المعروف برجال الکشی (برگزیدۀ محمدبن حسن طوسی)، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸.
مسعودی، مروج الذهب، بیروت.
مفید، محمد بن نعمان، الفصول المختارة، چاپ علی میرشریفی، قم ۱۴۱۴ق/ ۱۹۹۳.
مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء والتاریخ، چاپ کلمان هوار، پاریس ۱۸۹۹ـ ۱۹۱۹.
نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعة، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
یاقوت حموی، معجم البلدان، اعداد و دراسه محمد العمری ابوعبدالله، دارالصمیعی، ریاض، ۱۳۷۳ = ۱۴۱۵ق.

پیوند به بیرون

↑ نک: طبری، ج۶، ص۹۳ـ ۱۱۶
↑ طبری، ج۶، ص۳۵
↑ بلاذری، کتاب جمل من انساب الأشراف، ج۶، ص۳۹۵؛ دینوری، الأخبارالطوال، ص۲۸۹؛ طبری، ج۶، ص۳۳؛ نوبختی، فرق الشیعة، ص۲۳
↑ کشی، رجال، ص۱۲۸؛ طبری، ج۶، ص۳۵
↑ دینوری، الأخبارالطوال، ص۲۸۹؛ طبری، ج۶، ص۳۳
↑ دینوری، الأخبارالطوال، ص۲۹۲
↑ کشی، رجال، ص۱۲۸
↑ نوبختی، فرق الشیعة، ص۲۳
↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ذیل «‌کلتانیه »؛ ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۸، ص۲۷۰ـ ۲۷۱
↑ طبری، ج۶، ص۵۹ـ ۶۰؛ طوسی، الامالی، ص۲۴۴
↑ بلاذری، کتاب جمل من انساب الأشراف، ج۶، ص۴۰۶؛ طبری، ج۶، ص۶۱؛ ابن اعثم کوفی، کتاب الفتوح، ج۶، ص۲۴۵ـ ۲۴۶
↑ دینوری، الأخبارالطوال، ص۳۰۱
↑ رک: طبری، ج۶، ص۹۳ـ ۱۱۶

[1] نک: طبری، ج۶، ص۹۳ـ ۱۱۶

[2] طبری، ج۶، ص۳۵

[3] بلاذری، کتاب جمل من انساب الأشراف، ج۶، ص۳۹۵؛ دینوری، الأخبارالطوال، ص۲۸۹؛ طبری، ج۶، ص۳۳؛ نوبختی، فرق الشیعة، ص۲۳

[4] کشی، رجال، ص۱۲۸؛ طبری، ج۶، ص۳۵

[5] دینوری، الأخبارالطوال، ص۲۸۹؛ طبری، ج۶، ص۳۳

[6] دینوری، الأخبارالطوال، ص۲۹۲

[7] کشی، رجال، ص۱۲۸

[8] نوبختی، فرق الشیعة، ص۲۳

[9] یاقوت حموی، معجم البلدان، ذیل «‌کلتانیه »؛ ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۸، ص۲۷۰ـ ۲۷۱

[10] طبری، ج۶، ص۵۹ـ ۶۰؛ طوسی، الامالی، ص۲۴۴

[11] بلاذری، کتاب جمل من انساب الأشراف، ج۶، ص۴۰۶؛ طبری، ج۶، ص۶۱؛ ابن اعثم کوفی، کتاب الفتوح، ج۶، ص۲۴۵ـ ۲۴۶

[12] دینوری، الأخبارالطوال، ص۳۰۱

[13] رک: طبری، ج۶، ص۹۳ـ ۱۱۶

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

@@ خط ۳: / خط ۳: @@
 کیسان در جنگ بین [[مصعب‏ بن زبیر]] و مختار، که در سال ۶۷ق و در مکانی به نام [[حمام اعین]] رخ داد، فرمانده سپاه مختار بود و بنا به قولی<ref>نک: طبری، ج۶، ص۹۳ـ ۱۱۶</ref> در همین جنگ کشته شد.
-در باره این که او دقیقا چه کسی بوده، نظریات متفاوتی وجود دارد.
+==زندگی‌نامه==
+کیسان با کنیه ابوعمره از جمله یاران [[مختار بن ابوعبید ثقفی|مختار]] بود که از [[شیعه]] طرفداری می‌کرد و از [[عثمان]] بد می‌گفت<ref>طبری، ج۶، ص۳۵</ref>. درباره نسب، محل و سال تولد و دوران زندگی وی قبل از قیام مختار اطلاع چندانی در دسترس نیست؛ جز اینکه در برخی منابع آمده است که وی از موالی (بردگان آزادشده) بنو عُرَینه، از طوایف قبیلۀ عرب بَجیله، بود.<ref>بلاذری، کتاب جمل من انساب الأشراف، ج۶، ص۳۹۵؛ دینوری،  الأخبارالطوال، ص۲۸۹؛ طبری، ج۶، ص۳۳؛ نوبختی، فرق الشیعة، ص۲۳</ref> همچنین بیان شده است که از یاران بسیار نزدیک مختار بود و نظراتش بر روی نظر مختار تأثیر داشت.<ref>کشی، رجال، ص۱۲۸؛ طبری، ج۶، ص۳۵</ref>
-==مصداق کیسان==
+==سرپرستی نگهبانان کوفه==
-درباره کیستی کیسان، چند نظریه مطرح است:
+پس از قیام مختار در سال ۶۶ق و به حکومت رسیدن وی بر شهر [[کوفه]]، مختار، کیسان را <small>که بسیار به او اعتماد داشت</small>- به سرپرستی شُرطه (<small>پلیس و شهربانی</small>) و به قولی به ریاست نگهبانان (<small>حَرَس</small>) خود گماشت<ref>دینوری، الأخبارالطوال، ص۲۸۹؛ طبری، ج۶، ص۳۳</ref> و به او دستور داد هزار کارگر فراهم آورد تا با کلنگ خانه‌های اشراف و کسانی را که به جنگ امام حسین(ع) رفته بودند، خراب کند. کیسان که آنان را خوب می‌شناخت، در کوفه به جستجو پرداخت و به هرکدام از آنان که دست می‌یافت او را می‌کشت، خانه‌هایشان را ویران می‌کرد و اموال آنان را به یکی از ایرانیانی که در خدمت مختار بودند می‌بخشید<ref>دینوری، الأخبارالطوال، ص۲۹۲</ref>
-#کیسان، غلام [[علی(ع)]] بود که در [[جنگ صفین]](<small>سال ۳۷</small>) به شهادت رسید<ref>رک: نصربن مزاحم، وقعة صِفّین، ص۲۴۹؛ طبری، ج۵، ص۱۹</ref>.
-#لقب یا نام [[مختار ثقفی|مختار بن ابی عبید ثقفی]] بود و فرقه [[کیسانیه]] به او منسوب ‏است.<ref>اخبارالدولة العباسیة، ص۱۶۵؛ مسعودی، ج۳، ص۲۷۶؛ مقدسی، البدء والتاریخ، ج۵، ص۱۳۱</ref>.
-## برخی معتقدند که این لقب مختار، برگرفته از نام یکی از یارانش، ابوعمره کیسان است.<ref>نوبختی، فرق الشیعة، ص۲۳؛ کشّی، رجال، ص۱۲۸</ref>
-##به روایتی نیز حضرت علی(ع)، مختار را کیسان نامید.<ref>مسعودی، ج۳، ص۲۷۷</ref>. پدر مختار، او را پس از تولد نزد حضرت علی برد. آن حضرت دست محبت بر سر نوزاد کشید و فرمود: کَیس (<small>یعنی زیرک</small>) و از همان زمان او کیسان نام گرفت.
-##برخی هم گفته‌اند [[محمد بن حنفیه]] هنگامی که مختار را برای خونخواهی [[امام حسین|امام حسین(ع)]] به [[عراق]] فرستاد و هوشیاری و فراست لازم را در او دید، او را کیسان نامید<ref>مفید، ص۲۹۶؛ ابن نما حلی، ذوب النضار فی شرح الثار، ص۶۱</ref>.
-#کیسان (کنیه‌اش ابوعمره) فردی غیر از مختار بوده<ref>مسعودی،  ج۳، ص۲۷۷؛ کشی، رجال، ص۱۲۸</ref> و برخی از منابع او را ابو عمره سائب بن مالک اسعدی (درگذشت 67ق.) دانسته‌اند <ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج2، ص 37</ref> و فرقۀ کیسانیه نیز به او منسوب ‏اند، نه به مختار<ref>نشوان بن سعید، الحورالعین، ص۱۸۲</ref>. وی در قیام مختار بر ضد [[بنی امیه]] نقش مهمی داشت و از موالی (وابستگان ایرانی عربها) بنو عُرَینه، از طوایف قبیلۀ عرب بَجیله، بود<ref>بلاذری، کتاب جمل من انساب الأشراف، ج۶، ص۳۹۵؛ دینوری،  الأخبارالطوال، ص۲۸۹؛ طبری، ج۶، ص۳۳؛ نوبختی، فرق الشیعة، ص۲۳</ref>. به نظر می‌رسد چون این کیسان شهرت چندانی نداشته است، فرقه‌ای که نام خود را از او گرفتند، بر این اعتقاد شدند که کیسان لقب مختار است.<ref>پلّا، ج۷، ص۶۱۰</ref>
-#بعید نیست، شخصیت کیسان، مثل [[عبدالله بن سبا]] شخصیتی مجهول و ساختگی باشد<ref>[http://www.hawzah.net/fa/article/articleview/77817?SearchText=%DA%A9%DB%8C%D8%B3%D8%A7%D9%86 نک: فصلنامه کلام اسلامی، شماره ۱۹، کیسانیه، افسانه یا حقیقت؟!]</ref>.
-بنا بر وجود خارجی چنین شخصیتی (<small>نفی نظریه چهارم</small>)، از میان سه نظر اول، کیسان، غلام حضرت علی(ع)، مورد نظر نیست چون او پیش از به وجود آمدن فرقه کیسانیه به شهادت رسید. قول دوم نیز از نظر تاریخی به اثبات نرسیده است. از این رو ادامه این نوشتار درباره شخصیت مورد اشاره در قول سوم است.
+در [[رجال کشی]] آمده است که وقتی به کیسان خبر می‌رسید که شخصی از دشمنان امام حسین (ع) در خانه‌ای یا مکانی است، دستور می‌داد که خانه را خراب کنند و هر موجود زنده در آن خانه را به قتل برسانند. چنان شد که مردم کوفه به نام او مثل می‌زدند و هرگاه کسی دچار فقر می‌شد، می‌گفتند ابوعمره به خانۀ او آمده است.<ref>کشی، رجال، ص۱۲۸</ref> کیسان در گفتار و رفتار و کشتار مخالفان، از مختار نیز قاطع‌تر بود.<ref>نوبختی، فرق الشیعة،  ص۲۳</ref>
-==کیسان و مختار==
+==کشتن شمر بن ذی ‏الجوشن==
-===ارتباط نزدیک بین آن دو===
-کیسان که کنیه‌اش ابوعمره بود، از [[شیعه]] طرفداری می‌کرد و از [[عثمان]] بد می‌گفت<ref>طبری، ج۶، ص۳۵</ref>. وی دوست بسیار نزدیک مختار بود و نظراتش بر روی نظر مختار تاثیر داشت. او مختار را به انتقام خون امام حسین برانگیخت.<ref>کشی، رجال، ص۱۲۸</ref> در میان یاران و لشکریان مختار، که بیشتر از موالی بودند، کیسان از مشاوران نزدیک و دوستان برجستۀ مختار بود.<ref>رک: طبری،  ج۶، ص۳۵</ref>
-===اقدامات کیسان برای مختار===
-====سرپرستی نگهبانان====
-چون در سال ۶۶ مختار به قصد انتقام گرفتن از عاملان واقعۀ [[کربلا]] و قاتلان امام حسین(ع)، در [[کوفه]] بر ضد [[بنی امیه]] قیام کرد، کیسان را- <small>که بسیار به او اعتماد داشت</small>- به سرپرستی شُرطه (<small>پلیس و شهربانی</small>) و به قولی به ریاست نگهبانان (<small>حَرَس</small>) خود گماشت<ref>دینوری، الأخبارالطوال، ص۲۸۹؛ طبری، ج۶، ص۳۳</ref> و به او دستور داد هزار کارگر فراهم آورد تا با کلنگ خانه‌های اشراف و کسانی را که به جنگ امام حسین(ع) رفته بودند، خراب کند. کیسان که آنان را خوب می‌شناخت، در کوفه به جستجو پرداخت و به هرکدام از آنان که دست می‌یافت او را می‌کشت، خانه‌هایشان را ویران می‌کرد و اموال آنان را به یکی از ایرانیانی که در خدمت مختار بودند می‌بخشید<ref>دینوری، الأخبارالطوال، ص۲۹۲</ref> در [[رجال کشی]] آمده است که وقتی به کیسان خبر می‌رسید که شخصی از دشمنان امام حسین (ع) در خانه‌ای یا مکانی است، دستور می‌داد که خانه را خراب کنند و هر موجود زنده در آن خانه را به قتل برسانند. چنان شد که مردم کوفه به نام او مثل می‌زدند و هرگاه کسی دچار فقر می‌شد، می‌گفتند ابوعمره به خانۀ او آمده است.<ref>کشی، رجال، ص۱۲۸</ref> کیسان در گفتار و رفتار و کشتار مخالفان، از مختار نیز قاطع‌تر بود.<ref>نوبختی، فرق الشیعة،  ص۲۳</ref>
-====کشتن شمر بن ذی ‏الجوشن====
 [[مختار ثقفی|مختار]] کیسان را برای کشتن [[شمر بن ذی الجوشن]] مأمور کرد. چون شمر از کوفه گریخت، کیسان با گروهی به تعقیب وی رفت و در حوالی روستای کلتانیه (<small>میان شوش و صَیمره</small>) بر او دست یافت و خود کیسان، یا یکی از یارانش، شمر را کشت و جسد او را جلوی سگ‌ها انداختند.<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ذیل «‌کلتانیه »؛ ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۸، ص۲۷۰ـ ۲۷۱</ref>
-====اسیر کردن خولی====
+==اسیر کردن خولی==
 کیسان به همراه [[معاذ بن هانی کندی|مُعاذ بن هانی کِندی]] (<small>برادرزادۀ حُجربن عدی</small>)، [[خولی بن یزید اصبحی|خولی بن یزید اَصْبَحی]] را ـ که سر امام حسین را نزد [[عبیدالله بن زیاد|عبیدالله بن زیاد]] برد ـ در خانه‌اش محاصره کرد و او را نزد مختار برد. مختار خولی را کشت و در آتش سوزاند.<ref>طبری، ج۶، ص۵۹ـ ۶۰؛ طوسی، الامالی، ص۲۴۴</ref>
-====کشتن عمرسعد====
+==کشتن عمرسعد==
-پس از آن، مختار کیسان را برای قتل [[عمربن سعد]] (<small>فرمانده لشکر یزید در واقعۀ کربلا</small>) مأمور کرد. کیسان مخفیانه به سوی خانه عمربن سعد در [[کوفه]] رفت و او را غافلگیر کرد و گردن زد و سرش را برای مختار برد.<ref>بلاذری، کتاب جمل من انساب الأشراف، ج۶، ص۴۰۶؛ طبری، ج۶، ص۶۱؛ ابن اعثم کوفی، کتاب الفتوح، ج۶، ص۲۴۵ـ ۲۴۶</ref> بنابر نقلی دیگر یکی از یاران مختار، عمر بن سعد را اسیر کرد و نزد مختار برد و سپس کیسان به دستور مختار او را گردن زد.<ref>دینوری، الأخبارالطوال، ص۳۰۱</ref>
+پس از قتل خولی، مختار کیسان را برای قتل [[عمربن سعد]] (<small>فرمانده لشکر یزید در واقعۀ کربلا</small>) مأمور کرد. کیسان مخفیانه به سوی خانه عمربن سعد در [[کوفه]] رفت و او را غافلگیر کرد و گردن زد و سرش را برای مختار برد.<ref>بلاذری، کتاب جمل من انساب الأشراف، ج۶، ص۴۰۶؛ طبری، ج۶، ص۶۱؛ ابن اعثم کوفی، کتاب الفتوح، ج۶، ص۲۴۵ـ ۲۴۶</ref> بنابر نقلی دیگر یکی از یاران مختار، عمر بن سعد را اسیر کرد و نزد مختار برد و سپس کیسان به دستور مختار او را گردن زد.<ref>دینوری، الأخبارالطوال، ص۳۰۱</ref>
-====فرماندهی سپاه مختار====
-[[عبدالله بن زبیر|عبدالله بن زبیر]]- که بر [[حجاز]] و مناطقی دیگر از جهان اسلام استیلا یافته بود و طرفداران و یاران [[مختار ثقفی|مختار]] را مانع بزرگی برای خود می‌دانست- در سال ۶۷ برادرش، [[مصعب بن زبیر|مصعب بن زبیر]]، رابه جنگ مختار فرستاد. در جنگی که در جایی به نام [[حمام اعین|حمّام اَعْین]] (از توابع کوفه) روی داد، کیسان فرمانده موالی سپاه مختار بود.
+==فرماندهی سپاه مختار==
+[[عبدالله بن زبیر|عبدالله بن زبیر]]- که بر [[حجاز]] و مناطقی دیگر از جهان اسلام استیلا یافته بود و طرفداران و یاران [[مختار ثقفی|مختار]] را مانع بزرگی برای خود می‌دانست- در سال ۶۷ برادرش، [[مصعب بن زبیر|مصعب بن زبیر]]، را به جنگ مختار فرستاد. در جنگی که در جایی به نام [[حمام اعین|حمّام اَعْین]] (از توابع کوفه) روی داد، کیسان فرمانده موالی سپاه مختار بود.
 ==کشته شدن==
-در جنگی که بین سپاه مختار، به فرماندهی کیسان ابوعمره، و لشگریان عبدالله بن زبیر، به فرماندهی مصعب بن زبیر، در جایی به نام حمّام اَعْین رخ داد، لشکریان مختار شکست خوردند و خود مختار و به احتمال قوی، کیسان نیز در این جنگ کشته شدند.<ref>رک: طبری، ج۶، ص۹۳ـ ۱۱۶</ref>
+در جنگی که بین سپاه مختار، به فرماندهی کیسان ابوعمره، و لشکریان عبدالله بن زبیر، به فرماندهی مصعب بن زبیر، در جایی به نام حمّام اَعْین رخ داد، لشکریان مختار شکست خوردند و خود مختار و به احتمال قوی، کیسان نیز در این جنگ کشته شدند.<ref>رک: طبری، ج۶، ص۹۳ـ ۱۱۶</ref>
 ==پانویس==
-{{پانویس|اندازه=ریز|3}}
+{{پانویس2}}
 ==منابع==
 {{منابع}}
-*احمد ابن اعثم الکوفی، کتاب الفتوح، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۱.
+*ابن اعثم الکوفی، احمد، کتاب الفتوح، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۱.
-*اسماعیل ابن کثیر الدمشقی، البدایة والنهایة، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۶.
+*ابن کثیر الدمشقی، اسماعیل، البدایة والنهایة، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۶.
-*جعفربن محمدابن نماحلی، ذوب النضار فی شرح الثار، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۱۶.
+*ابن مزاحم، نصر، وقعة صِفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲.
-* اخبارالدولةالعباسیة، چاپ عبدالعزیز دوری و عبدالجبار مطلبی، بیروت ۱۳۹۱.
+*ابن نماحلی، جعفر بن محمد، ذوب النضار فی شرح الثار، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۱۶.
-*احمدبن یحیی بلاذری، کتاب جمل من انساب الأشراف، چاپ سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
+*اخبارالدولةالعباسیة، چاپ عبدالعزیز دوری و عبدالجبار مطلبی، بیروت ۱۳۹۱.
+*بلاذری، احمد بن یحیی، کتاب جمل من انساب الأشراف، چاپ سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
+*پلا، شارل، تعلیقات، مسعودی، مروج الذهب.
+*حمیری، نشوان بن سعید، الحورالعین، چاپ کمال مصطفی، افست تهران ۱۹۷۲.
+*دینوری، احمد بن داود، الأخبارالطوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰.
 *سیدعلوی، سیدابراهیم، «‌کیسانیه، افسانه یا حقیقت؟! (۱) »، فصلنامه کلام اسلامی، پاییز ۱۳۷۵، شماره ۱۹.
-*شارل پلا، تعلیقات، مسعودی، مروج الذهب.
+*طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ طبری، بیروت.
-*احمدبن داود دینوری، الأخبارالطوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰.
+*طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم ۱۴۱۴.
-*طبری، تاریخ، بیروت.
+*کَشّی، محمد بن عمر، اختیار معرفةالرجال المعروف برجال الکشی (برگزیدۀ محمدبن حسن طوسی)، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸.
-*محمدبن حسن طوسی، الامالی، قم ۱۴۱۴.
-*محمدبن عمر کَشّی، اختیار معرفةالرجال المعروف برجال الکشی (برگزیدۀ محمدبن حسن طوسی)، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸.
 *مسعودی، مروج الذهب، بیروت.
-*محمدبن محمد مفید، الفصول المختارة، چاپ علی میرشریفی، قم ۱۴۱۴ق/ ۱۹۹۳.
+*مفید، محمد بن نعمان، الفصول المختارة، چاپ علی میرشریفی، قم ۱۴۱۴ق/ ۱۹۹۳.
-*مطهربن طاهر مقدسی، البدء والتاریخ، چاپ کلمان هوار، پاریس ۱۸۹۹ـ ۱۹۱۹.
+*مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء والتاریخ، چاپ کلمان هوار، پاریس ۱۸۹۹ـ ۱۹۱۹.
-*نشوان بن سعید حمیری، الحورالعین، چاپ کمال مصطفی، افست تهران ۱۹۷۲.
+*نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعة، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
-*نصربن مزاحم، وقعة صِفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲.
 *یاقوت حموی، معجم البلدان، اعداد و دراسه محمد العمری ابوعبدالله، دارالصمیعی، ریاض، ۱۳۷۳ = ۱۴۱۵ق.
-*حسن بن موسی نوبختی، فرق الشیعة، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
 {{پایان}}

ن ب و واقعه کربلا
شهیدان	امام حسین(ع) • عباس بن علی • علی‌اکبر • علی‌اصغر • قاسم بن حسن(ع) • جعفر بن عقیل • عبدالرحمان بن عقیل • حبیب بن مظاهر • ابوبکر بن علی • ادامه
اسیران	امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • زینب(س) • رباب • فاطمه دختر امام حسین • رقیه دختر امام علی • سکینه دختر امام حسین • رقیه دختر امام حسین(ع) • ادامه
عاملان	یزید • ابن زیاد • عمر سعد • شمر بن ذی‌الجوشن • سنان • خولی • حکیم بن طفیل • حرمله • شبث بن ربعی • ابن اشعث • عمرو بن صبیح • لشکر عمر بن سعد • ادامه
گزارشگران	امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • حضرت زینب(س) • فاطمه دختر امام علی(ع) • فاطمه دختر امام حسین(ع) • حمید بن مسلم ازدی • هانی بن ثبیت • ضحاک بن عبدالله مشرقی • عقبة بن سمعان • مسروق بن وائل
خونخواهان	توابین • مسیب بن نجبه • سلیمان بن صرد خزاعی • رفاعة بن شداد بجلی • عبدالله بن وال • عبدالله بن سعد ازدی • مختار ثقفی • عامر بن واثلة • کیسان • عبدالله بن کامل • ابراهیم اشتر
نامه‌رسان‎‌ها	سلیمان بن رزین • قیس بن مسهر • عبدالله بن وال • عبدالرحمان بن عبدالله • سعید بن عبدالله • عبدالله بن مسمع همدانی • عمارة بن عبد سلولی • هانی بن هانی سبیعی
خطبه‌ و نامه	خطبه امام حسین در منا • خطبه امام حسین در روز عاشورا • خطبه امام سجاد در شام • خطبه زینب در شام • خطبه زینب در کوفه • مناظره زینب با ابن‌زیاد • خطبه فاطمه صغری در کوفه • خطبه امام سجاد(ع) در کوفه • خطبه خط الموت • وصیت امام حسین به محمد بن حنفیه • نامه‌های‌ کوفیان • نامه امام حسین به اشراف بصره
پیامدها	اسارت • قیام توابین • قیام مختار • جنگ خازر • قیام زید بن علی
مکان‌ها	کربلا • نینوا • فرات • غاضریه • نهر علقمه • طف • عذیب‌الهجانات • قصر بنی‌مقاتل • حسینی‌دالان • قادسیه • تنعیم • خیمه‌گاه • مقام رأس الحسین • گودال قتلگاه • تل زینبیه • نواویس • شریعه فرات
مرثیه‌سرایان	رباب • ام‌البنین • ابوالاسود دوئلی • کمیت بن زید اسدی • سید رضی • دعبل خزاعی • منصور نمری • سیف بن عمیره نخعی • کسایی مروزی • ادامه
کتاب‌ها	مقتل الحسین (ابومخنف) • مقتل الحسین (خوارزمی) • طوفان‌ البکاء • ابصارالعین • روضة‌الشهداء • پس از پنجاه سال • دانشنامه امام حسین • نامیرا • فرهنگ‌عاشورا • رسانه‌شیعه • حماسه حسینی •ادامه
دعا و زیارت	زیارت عاشورا • زیارت وارث • زیارت اربعین • زیارت ناحیه مقدسه • زیارت رجبیه امام حسین(ع) • دعای علقمه • زیارت الشهدا
تحریفات	تحریفات عاشورا • عروسی قاسم • قمه‌زنی • هاشم مرقال • زعفر جنی • فتوای شریح قاضی • افسانه ارینب • ان الحیاة عقیدة و جهاد
آثار هنری	عصر عاشورا (تابلو) • شام غریبان (تابلو) • روز واقعه (فیلم) • رستاخیز (فیلم) • معصومیت از دست رفته (مجموعه تلویزیونی) • مختارنامه (مجموعه تلویزیونی)
ادبیات عاشورایی	هل من ناصر ینصرنی • هیهات منا الذله • کل یوم عاشورا • یا لثارات الحسین • لا یوم کیومک یا اباعبدالله • ما رأیت الا جمیلا • حسین منی و انا من حسین • شیعتی ما ان شربتم ماء عذب فاذکرونی • لبیک یا حسین • پیرغلام • کتاب سال عاشورا
وابسته	سوگواری محرم • قیام امام حسین • حج ناتمام • روز عاشورا (وقایع) • واقعه عاشورا (از نگاه آمار) • بنی‌اسد • حدیث قاروره‌ • طفلان مسلم • درة الصدف • تربت • تربت‌خانه کرمان • ذوالجناح • تیر سه‌شعبه • سال ۶۱ق • عاشوراپژوهی • اسد عاشورا • سرهای شهدای کربلا
یاران امام حسین علیه‌السلام / امام حسین علیه‌السلام / عزاداری محرم / عاملان واقعه کربلا