فهرست مدارس علمیه مشهد
(تغییرمسیر از مدارس علوم دینی مشهد)
این مقاله دربارهٔ مدارس علمیه مشهد است. برای اطلاع از حوزه علمیه، مدخل حوزه علمیه خراسان را ببینید.
فهرست مدارس علمیه مشهد مجموعه‌ای از مدرسه‌های حوزوی قدیم و جدید در مشهد که زیر نظر حوزه علمیه مشهد فعالیت می‌کنند. این مدرسه‌ها مربوط به دوران تیموریان، صفویه، قاجاریه، پهلوی و جمهوری اسلامی هستند که از مدارس قدیمی، تنها شش مدرسه باقی مانده و بقیه کاملاً از بین رفته‌اند.[۱] در گذشته، تمام مدارس علمیه مشهد در محدوده‌ای نزدیک به یکدیگر به مرکزیت حرم امام رضا(ع) قرار داشتند تا جایی که گاهی چند مدرسه معروف و بزرگ در یک خیابان جای می‌گرفتند، اما وضعیت پراکندگی مدارس جدید که در دوره جمهوری اسلامی ساخته شده، در نقاط دورتری از مرکز شهر قرار گرفته‌اند.[۲]
فهرست نام مدارس قدیم و جدید مشهد به‌تفکیک آدرس، بنیانگذار، سال ساخت و وضعیت کنونی آن به این شرح است:
مدارس قدیم
- مدرسه بالاسر؛ این مدرسه به‌علت قرار داشتن در ناحیه بالاسر ضریح امام رضا(ع) به «مدرسه بالاسر» شهرت داشت که اکنون اثری از آن برجای نمانده است.
- مدرسه پریزاد؛ این بنا اکنون در حرم واقع شده است و روبروی مدرسه دو در و جنب رواق دار الولایه قرار دارد.
- مدرسه دو در؛ در جنوب غربی حرم روبروی مدرسه پریزاد و شرق صحن جمهوری اسلامی قرار دارد.
- مدرسه مستشاریه؛ در شمال‌غربی صحن انقلاب و متصل به مدرسه میرزاجعفر، پشت ایوان عباسی قرار داشت که در سال ۱۳۵۴ش به‌دستور نائب‌التولیه وقت، جهت توسعه و بازسازی اطراف حرم رضوی تخریب شد.
- مدرسه خیراتخان؛ این بنا اکنون در مجموعه اماکن آستان قدس رضوی در ضلع شرقی حرم امام رضا(ع) قرار دارد و اکنون بخشی از دانشگاه علوم اسلامی رضوی را تشکیل می‌دهد.
- مدرسه میرزاجعفر؛ در حرم امام رضا(ع) واقع است و از ادغام دو مدرسه میرزا جعفر و خیراتخان همراه با افزایش ساختمان‌های جدید، دانشگاه علوم اسلامی رضوی تأسیس شد.
- مدرسه فاضل‌خان یا فاضلیه؛ واقع در خیابان شیرازی (بالا خیابان) که پس از احداث اولین فلکه در اطراف حرم رضوی در سال ۱۳۱۰ش، بخش بزرگی از این مدرسه تخریب و قسمتی از آن نیز ابتدا به مهمان‌خانه توس و سپس به درمانگاه آستان قدس تبدیل شد. امروزه هیچ اثری از آن موجود نیست.
- مدرسه عباسقلی‌خان؛ این مدرسه در سمت شرقی حرم امام رضا(ع) در حاشیه خیابان شهید نواب صفوی (پایین خیابان) قرار دارد. در بین تمام مدارس علوم دینی مشهد، تنها مدرسه عباسقلی‌خان با همان شکل و طرح نخستین خود برجای مانده است.
- مدرسه باقریه یا سمیعیه؛ در شمال‌غربی حرم، واقع در حاشیه خیابان آیت‌اللّه شیرازی و پیش از دو مدرسه تاریخی حاج حسن و نواب قرار داشته و در سال ۱۳۵۴ش، این مدرسه در مسیر طرح توسعه اطراف حرم کاملاً تخریب شد.
- مدرسه حاج حسن یا بهزادیه؛ در حاشیه شمالی خیابان شیرازی حد فاصل دو مدرسه نواب و باقریه قرار داشت و در جریان توسعه اطراف فلکه حرم امام رضا(ع) در سال ۱۳۵۴ش تخریب و جزو فضای سبز اطراف حرم شد.
- مدرسه نواب یا صالحیه؛ واقع در خیابان آیت‌اللّه شیرازی (بالا خیابان) که اکنون این بنا با تغییرات در ضلع شمالی حرم قرار دارد.
- مدرسه پایین‌پا یا سعدیه؛ واقع در جنوب صحن جدید حرم امام رضا(ع) و شرق مسجد گوهرشاد، متصل به مقبره شیخ بهایی که در جریان احداث فلکه اطراف حرم در سال ۱۳۰۷ش تخریب شد. هم‌اکنون در آن محل، کتابخانه، موزه، صحن امام خمینی و مقبره شیخ بهایی به مساحت ۱۳۹۸ متر مربع احداث شده است.
- مدرسه رضوان یا خواجه‌رضوان؛ در جنوب شرقی حرم واقع در محله عیدگاه، یکی از محله‌های قدیمی مشهد قرار داشته که بر اثر مرور زمان و عدم تعمیرات اساسی، در سال ۱۳۵۸ش بر اثر ویرانی قابل استفاده نبود تا سرانجام در سال ۱۳۶۰ش بنای آن کاملاً فرو ریخت.
- مدرسه سلیمانیه یا سلیمان‌خان؛ در جنوب شرقی حرم مقابل مسجد تاریخی و معروف ۷۲ تن (مسجد شاه) که به‌علت قرار گرفتن در طرح جامع حرم رضوی، تخریب شد و در سال‌ها بعد در مکان دیگری مدرسه‌ای بزرگ با امکانات لازم آموزشی و رفاهی به‌جای آن بنا گردید.
- مدرسه ابدال‌خان؛ واقع در خیابان نواب صفوی (پایین خیابان) جنب مقبره پیر پالان‌دوز که در سال ۱۳۵۴ش به‌دنبال اجرای طرح توسعه اطراف حرم به‌کلی تخریب و زمین آن جزو فضای سبز پیرامون حرم رضوی شد.
- مدرسه علی‌نقی میرزا؛ واقع در مرکز مجموعه حرم رضوی که در سال ۴-۱۳۴۲ش، پس از مسقّف شدن حیاط مدرسه، تبدیل به رواق دار الذکر گردید.
- مدرسه حاج‌آقا جان؛ واقع در بازارچه حاج‌آقا جان در شمال حرم در کنار قبرستان قدیمی باغ رضوان که در سال ۱۳۰۷ش به‌علت احداث میدان پیرامون حرم رضوی تخریب شد.
- مدرسه باغ رضوان؛ در قسمت شمال حرم که به‌منظور توسعه اطراف حرم رضوی در سال ۱۳۵۴ش، تمام بنا تخریب شد و هیچ اثری از آن بر جای نماند.[۳]
مدارس جدید
- مدرسه جعفریه؛ در بازار سرشور که توسط شیخ غلامحسین تبریزی با همکاری جمعی از افراد خیر و نیکوکار مشهد در سال ۱۳۳۹ش ساخته شد.
- مدرسه آیت‌الله میلانی؛ در حاشیه جنوبی حرم امام رضا(ع)، داخل نخستین کوچه خیابان امام رضا(ع) قرار داشت و پس از ۱۴ سال فعالیت در جهت آموزش و تبلیغ علوم اسلامی در سال ۱۳۵۶ش به‌علت طرح توسعه اطراف حرم تخریب شد.
- مدرسه امام صادق(ع)؛ واقع در غرب حرم امام رضا(ع) و پس از مسجد تاریخی معروف به ۷۲ تن (مسجد شاه) که در سال ۱۳۴۹ش به‌همت سید محمدهادی میلانی تأسیس شد.
- مدرسه عالی حسینی؛ واقع در خیابان خسروی نو، کوچه شوکت‌الدوله که در سال ۱۳۴۹ش توسط آیت‌الله میلانی بنا گردید.
- مدرسه موسوی‌نژاد؛ در بازار بزرگ کوچه میرعلم‌خان که در سال ۱۳۴۹ش تأسیس شد و به‌نام مؤسس آن سید محمد موسوی‌نژاد معروف است.
- مدرسه موسی بن جعفر(ع)؛ واقع در خیابان خسروی جنب حسینیه کاشمری‌ها که در سال ۱۳۴۹ش توسط سید حسن موسویان‌مهر ساخته شد.
- مدرسه بعثت؛ واقع در خیابان شهید اندرزگو (خسروی) که به‌اهتمام شیخ حسنعلی مروارید ساخته شد و به‌مناسبت افتتاح در سالروز بعثت رسول اکرم(ص) در ۱۳۴۹ش مدرسه علمیه بعثت نامگذاری شد.
- مدرسه حجّت(عج)؛ واقع در خیابان طلاب که در سال ۱۳۵۱ش به‌همت چند تن از روحانیان و عالمان طبس یعنی شیخ غلامرضا نمایی و سید عبداللّه حجازی تأسیس شد.
- مدرسه مهدیه یا آیت‌اللّه فاضل؛ واقع در مرکز شهر مشهد که در سال ۱۳۵۵ش توسط شیخ مهدی فاضل قائینی تأسیس شد.
- مدرسه صاحب الزمان(عج)؛ واقع در خیابان طلاب، جنب مسجد فقیه سبزواری و در سال ۱۳۵۵ش به‌همت شیخ ابراهیم امامی زرندی تأسیس شد.
- مدرسه آیت‌اللّه کجوری؛ وافع در چهارراه شهدا، محله چهارباغ که متولی آن شیخ عبدالنبی کجوری است.
- مدرسه حجتیه؛ واقع در شمال شهر مشهد که در سال ۱۳۵۵ش توسط فرد نیکوکاری به نام علی‌اکبر عباسی بنا گردید.
- مدرسه ولی عصر(عج)؛ واقع در منطقه گلشهر مشهد که توسط شیخ علیرضا شکوری معروف به «محقّق» در سال ۱۳۵۶ش احداث شد.
- مدرسه الحجّة(عج)؛ واقع در خیابان آیت‌اللّه شیرازی که در سال ۱۳۵۶ش توسط سید محمدعلی طباطبایی ساخته شد.
- مدرسه المهدی یا آیت‌اللّه سیدان؛ واقع در بازار بزرگ که در سال ۱۳۵۷ش به‌همت سید عباس سیدان تٱسیس شد.
- مدرسه ولی عصر(عج)؛ واقع در یکی از مناطق مرکزی شهر مشهد در بازار سرشور که در سال ۱۳۵۷ش توسط فرد نیکوکاری به نام توسلی وقف طلاب شد و متولّی مدرسه، شیخ ابوالحسن شیرازی بود.
- مدرسه امام محمد باقر(ع)؛ واقع در منطقه طلاب که در اوایل سال ۱۳۵۷ش به‌اهتمام عبدالمجید دیانی و با کمک افراد نیکوکار بنا گردید.
- مدرسه حجتیه اصفهانی‌ها؛ واقع در خیابان امام رضا(ع) نزدیک به حرم که در راستای توسعه و نوسازی اطراف حرم رضوی در سال ۱۳۷۷ش کاملاً تخریب شد.
- مدرسه حضرت مهدی(عج)؛ در بلوار طبرسی که به‌اهتمام محمدعلی امامی‌پور در سالروز ولادت حضرت علی(ع) در سال ۱۳۵۹ش افتتاح شد.
- مدرسه حضرت حجة‌بن‌الحسن(عج)؛ واقع در منطقه گلشهر مشهد که بانی آن شیخ علیرضا شکوری در سال ۱۳۶۱ش است.
- مدرسه آیت‌الله خویی؛ واقع در مرکز شهر مشهد و در چهارراه شهدا که در سال ۱۳۶۲ش به‌دستور سید ابوالقاسم خویی تأسیس شد.
- مدرسه امام حسن عسکری(ع)؛ واقع در منطقه طلاب که سال تأسیس آن ۱۳۶۲ش و به‌همت فرد نیکوکاری به نام حاج ابراهیم قادری است.
- مدرسه حضرت قائم(عج)؛ در منطقه طلاّب که ۱۳۵۷ش تأسیس شد.
- مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)؛ واقع در مرکز شهر مشهد که در ۱۳ رجب سال ۱۳۶۲ش به‌دست حاج نصراللّه فیروزه‌چی تأسیس و وقف طلاب شد.
- مدرسه خضرا؛ واقع در منطقه مرکزی شهر مشهد که در سال ۱۳۶۳ش توسط یکی از عالمان شهر مشهد به‌نام شیخ محمدمهدی نوغانی تأسیس شد.
- دانشگاه علوم اسلامی رضوی؛ واقع در حرم امام رضا(ع) که در حد فاصل شمال شرقی مدرسه میرزا جعفر و خیراتخان واقع شده است.
- مدرسه امام رضا(ع)؛ واقع در مرکز شهر مشهد و خیابان آزادی که در سال ۱۳۶۵ به‌دستور سید محمد شیرازی با مساعدت مالی فرد نیکوکاری به‌نام حاج حمزه سلمان کویتی تأسیس شد.
- مدرسه بقیة اللّه(عج)؛ واقع در خیابان امام رضا(ع) داخل کوچه کامکار که در سال ۱۳۶۵ش توسط چند تن از استادان حوزه علمیه مشهد، نظیر شیخ حسین گرایلی، شیخ مهدی غفاری ساروی و شیخ عبدالحمید دیانی تأسیس شد.
- مدرسه امام حسین(ع)؛ واقع در بازار بزرگ در انتهای کوچه فرعی میرعلم‌خان که بانی آن شیخ محمدحسین سیبویه است.
- مدرسه حضرت ولی‌عصر(عج) یا مدرسه کرمانی‌ها؛ واقع در خیابان طلاب که در سال ۱۳۶۵ش تعدادی از افراد نیکوکار شهر کرمان با سرپرستی و اهتمام اکبر ایزدی بنا گردید.
- مدرسه امام حسن مجتبی(ع)؛ واقع در محله چهارباغ که سید حسن شیرازی در سال ۱۳۶۷ش آن را تأسیس کرد.
- مدرسه خاتم‌الانبیاء(ص)؛ واقع در محله چهارباغ که در سال ۱۳۶۷ش توسط میرزا محمدمهدی نوغانی تأسیس شد.
- مدرسه المهدی(عج)؛ واقع در محله چهارباغ که توسط شورای برنامه‌ریزی و مدیریت حوزه علمیه خراسان در سال ۱۳۶۸ش بنا گردید.
- مدرسه شاهد؛ واقع در چهارراه زرینه که زیر نظر ستاد اجرایی حوزوی شاهد، وابسته به بنیاد شهید انقلاب اسلامی و به ریاست سید حسن مرتضوی در سال ۱۳۶۸ش تأسیس شد.
- مدرسه حضرت ابوالفضل(ع)؛ واقع در شرق شهر مشهد که در سال ۱۳۶۸ش فرد نیکوکاری به‌نام حسین کوهستانی احداث شد.
- مدرسه سجادیه هراتی‌ها؛ واقع در خیابان شهید دیالمه که متعلق به طلاب افغانستانی مقیم ایران است و به‌همت افراد نیکوکار شهر هرات افغانستان در سال ۱۳۷۲ش تأسیس شد.
- مدرسه جوادالائمه(ع)؛ واقع در بلوار طبرسی که توسط فرد نیکوکاری به نام محمد قربانی خریداری و در سال ۱۳۷۱ش تأسیس و آغاز به فعالیت کرد.
- مدرسه و حسینیه امام حسن مجتبی(ع)؛ واقع در چهارراه شهدا پشت مدرسه آیت‌اللّه خویی که این مجموعه فرهنگی - آموزشی توسط فرد نیکوکاری به‌نام حاج محمدعلی نجفی خریداری شد و سپس به‌همت شیخ محمدصادق سعیدی در سال ۱۳۷۱ش افتتاح شد.
- مدرسه سعادت؛ واقع در مرکز شهر مشهد و خیابان دانشگاه، ساخته چند تن از افراد نیکوکار است و در سال ۱۳۵۴ش تولیت آن به شیخ حسنعلی مروارید واگذار کردند و در سال ۱۳۷۲ش ساخته شد.
- مدرسه اهل‌بیت(ع)؛ واقع در منطقه مرکزی شهر مشهد و خیابان آخوند خراسانی در سال ۱۳۶۰ش توسط فرد نیکوکاری، به‌نام لطفی نماینده آیت‌اللّه خویی و آیت‌اللّه سیستانی، خانه‌های قدیمی خریداری شد و در سال ۱۳۶۷ش بنا گردید.[۴]
مدارس علمیه خواهران
پیشینه فعالیت حوزه علمیه بانوان در مشهد، به چند دهه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران برمی‌گردد[۵] و گفته شده مشهد اولین شهر در ایران بوده که تأسیس مدارس عوم دینی برای بانوان را تجربه کرده است.[۶]
فهرست اسامی مدارس علمیه خواهران به این شرح است:
- مکتب نرجس؛ در مرکز شهر مشهد و انتهای خیابان آخوند خراسانی که این مؤسسه فرهنگی در سال ۱۳۴۵ با تلاش فاطمه سیدخاموشی، معروف به «طاهایی» تأسیس شد.
- مکتب حضرت رقیه(س)؛ واقع در منطقه مرکزی شهر مشهد و چهارراه خواجه‌ربیع که خانم قانع این مؤسسه علمی - فرهنگی را در سال ۱۳۴۵ پایه‌گذاری کرد.
- مؤسسه اسلام‌شناسی بانوان حضرت زهرا(س)؛ واقع در خیابان عدل خمینی که در سال ۱۳۴۶ش با اشراف ابوالحسن شیرازی و با مدیریت دخترش خانم صبوری رسما افتتاح شد.
- حوزه علمیه مقداد؛ در منطقه شمال شهر مشهد و خیابان مطهری شمالی که در سال ۱۳۶۴ش فعالیت اولیه خواهران مکتب در مسجد مقداد آغاز و از سال ۱۳۶۸ش تدریس علوم حوزوی شروع شد.
- مؤسسه علمیه جامعة الرضویه؛ در مرکز شهر مشهد، خیابان آیت‌اللّه شیرازی که در سال ۱۳۷۱ش به‌همت شیخ علی سائلی و همسرش تأسیس شد.
- حوزه علمیه حضرت خدیجه(س)؛ در حاشیه خیابان دکتر چمران و همگام با تأسیس جهاد بانوان در سال ۱۳۵۸ش، این مؤسسه راه‌اندازی شد.
- مکتب پیروان حضرت زهرا(س)؛ واقع در در خیابان امام رضا که در سال ۱۳۴۹ش توسط خانم زندی تأسیس شد.
- مکتب ام الائمه(س)؛ واقع در خیابان طلاب که زیر نظر سازمان تبلیغات اسلامی مشهد فعالیت می‌کند و در سال ۱۳۶۶ش به سرپرستی خانم رضایی تأسیس شد.
- مکتب حضرت زینب(س)؛ واقع در منطقه طلاب که کلیه فعالیت‌های آن توسط سازمان تبلیغات اسلامی خراسان برنامه‌ریزی می‌شود. این مکتب در سال ۱۳۶۰ش تأسیس شد.
- مکتب الزهرا(س)؛ به‌همت محمدعلی خیرآبادی در سال ۱۳۷۶ش در خیابان دکتر بهشتی شهر مشهد آغاز به‌کار کرد.
- مکتب عصمتیه؛ قدیمی‌ترین مکتب شهر مشهد که مؤسس آن شهربانو صفری است و در سال ۱۳۴۰ش تأسیس شد.[۷]
- مدرسه علمیه مطهره؛ واقع در محله امام خمینی مشهد که از سال ۱۳۹۷ش با اخذ مجوز از مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان فعالیت خود را در موقوفه امام حسن مجتبی(ع) آغاز کرده است.[۸]
- مدرسه علمیه فاطمة الزهراء توس؛ تأسیس در سال ۱۳۵۱ش واقع در خیابان مطهری شمالی.[۹]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۸۷.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۸۷؛ فاضل، مدارس قدیم مشهد، ۱۳۵۱ش، شماره ۹۹ و ۱۰۱ و ۱۰۲ و ۱۰۵؛ امجدی، حوزه علمیه مشهد در گذر زمان، ۱۳۹۵ش، شماره ۵۲.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۸۸-۲۸۰.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۲۹۱-۴۳۰.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۴۳۷.
- ↑ سمیعی، گزارشی از تاریخ شفاهی مدارس علمیه بانوان در مشهد، ص۳۸.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۴۳۹-۴۷۵؛ سمیعی، گزارشی از تاریخ شفاهی مدارس علمیه بانوان در مشهد، ص۴۳.
- ↑ مدرسه علمیه مطهره، حوزه علمیه خراسان.
- ↑ ارتباط با ما ، سایت مدرسه علمیه فاطمة الزهراء توس.
منابع
- امجدی، جلیل، حوزه علمیه مشهد در گذر زمان، مطالعات تاریخی، بهار ۱۳۹۵ش، شماره ۵۲.
- پسندیده، محمود، حوزه علمیه خراسان، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، ۱۳۸۵ش.
- سمیعی، گزارشی از تاریخ شفاهی مدارس علمیه بانوان در مشهد، پژوهش‌های تاریخ شفاهی، بهار و تابستان ۱۳۹۵ش، دوره سوم - شماره ۱.
- فاضل، محمود، مدارس قدیم مشهد، وحید، خرداد ۱۳۵۱ - شماره ۱۰۲.
- فاضل، محمود، مدارس قدیم مشهد مدرسه میرزا جعفر، وحید، اسفند ۱۳۵۰ش، شماره ۹۹.
- فاضل، محمود، مدارس قدیم مشهد (مدرسه نواب)، مجله وحید، اردیبهشت ۱۳۵۱ش، شماره ۱۰۱.
- فاضل، محمود، مدارس قدیم مشهد، وحید، خرداد ۱۳۵۱، شماره ۱۰۲.
- فاضل، محمود، مدارس قدیم مشهد، وحید، شهریور ۱۳۵۱ش، شماره ۱۰۵.
- ارتباط با ما ، سایت مدرسه علمیه فاطمة الزهراء توس، تاریخ بازدید: ۲۰ آبان ۱۴۰۲ش.
- مدرسه علمیه مطهره، حوزه علمیه خراسان، تاریخ بازدید: ۲۰ آبان ۱۴۰۲ش.