سید محمد موسوی (۱۳۲۵ - ۱۳۸۸ق) مشهور به محقق داماد فقیه، اصولی و از مدرسان حوزه علمیه قم بود. بسیاری از روحانیانی که در انقلاب نقش داشتند و در جمهوری اسلامی مسئولیت پذیرفتند، از شاگردان او محسوب می‌شوند. وی داماد عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم بود و به همین دلیل لقب داماد را به او دادند. سید علی و سید مصطفی محقق داماد فرزندان او هستند.
| فقیه، اصولی شیعه | |
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سید محمد موسوی |
| لقب | محقق داماد |
| تاریخ تولد | سال ۱۳۲۵ق |
| زادگاه | احمد آباد اردکان یزد |
| تاریخ وفات | چهارشنبه، ۲ ذی‌الحجه ۱۳۸۸ق |
| محل دفن | حرم حضرت معصومه(س) |
| خویشاوندان سرشناس | عبدالکریم حائری یزدی(پدر همسر) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید محمدتقی خوانساری میرزا محمد همدانی سید محمد حجت کوه‌کمری عبدالکریم حائری یزدی |
| شاگردان | ناصر مکارم شیرازی رضا استادی سید محمد حسینی بهشتی غلامرضا رضوانی عبدالرحیم ربانی شیرازی سید حسن طاهری خرم‌آبادی سید جلال طاهری اصفهانی محمد مفتح سید موسی شبیری زنجانی |
| محل تحصیل | یزد قم |
| تألیفات | حاشیه بر عروة الوثقی |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | اعتراض به تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی |
زندگینامه
سید محمد محقق داماد در سال ۱۳۲۵ق در احمد آباد اردکان به دنیا آمد. پدرش قبل از تولد او برای زیارت به عتبات عالیات رفته و در همین سفر درگذشت.[۱] در شش سالگی مادرش را نیز از دست داد.
سید محمد محقق داماد چهارشنبه ۲ ذی‌الحجه سال ۱۳۸۸ق مصادف با ۱۳۴۷ش در ۶۳ سالگی بر اثر سکته قلبی پس از ۷۵ روز بیماری درگذشت[۲] و در مقبره‌ای از مقابر حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.
فعالیت علمی
محقق داماد پس از تحصیل علوم مقدماتی در اردکان راهی یزد شد. در حوزه یزد در درس سید احمد مدرسی، سید یحیی واعظ و سید محمد علیرضا حائری حاضر شد و بعد از اقامت نه ساله در یزد، بنا به پیشنهاد غلامرضا یزدی در سال ۱۳۴۱ق در سن ۱۶ سالگی به قم نقل مکان کرد و در درس اساتید حوزه علمیه قم از قبیل میر سید علی کاشانی، سید محمدتقی خوانساری، میرزا محمد همدانی، سید محمد حجت کوه‌کمری و عبدالکریم حائری یزدی شرکت کرد.[۳]شبیری زنجانی بی واسطه از سید رضا موسوی زنجانی نقل کرده که که در درس آیت الله حاج شیخ دو نفر تبرّز(برجستگی) خاصی داشتند یکی آقای شریعتمداری و دیگری آقای داماد. [۴] آیت‌الله داماد مورد توجه و عنایت آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری قرار گرفت و در سال ۱۳۱۳ش[۵] با دختر آیت‌الله حائری ازدواج کرد و به داماد ملقب شد.[۶]
اساتید
- سید احمد مدرس
- غلامرضا فقیه یزدی
- میرزا محمد همدانی
- سید یحیی واعظ یزدی
- سید حسین باغِ گندمی
- سید محمدتقی خوانساری
- میر سید علی یثربی کاشانی
- سید ابوالحسن رفیعی قزوینی
- سید محمد حجت کوه کمره‌ای
- شیخ عبدالکریم حائری یزدی[۷]
تدریس
پس از وفات شیخ عبد الکریم حائری در سال ۱۳۱۵ شمسی، سید محمد محقق داماد جزو فضلای جوان حوزه قم محسوب می‌شد و حوزه درس وی به تدریج رونق گرفت. در زمان مرجعیت آیت‌الله بروجردی، داماد جزو ممتحنین حوزه بود که در کنار علمایی چون شیخ مرتضی حائری یزدی از طلاب امتحان شفاهی می‌گرفت.[۸] وی در طول سه دهه تدریس در حوزه قم و با وجود بیان دشوار و محتوای سنگینی که در درس وی وجود داشت، به یکی از شاگردپرورترین استادان تاریخ حوزه قم بدل شد و اکثر شاگردان وی در زمان استاد از فضلای حوزه بودند و بعدها در سلک عالمان و مجتهدان نامدار معاصر درآمدند. سیدموسی شبیری زنجانی از شاگردان درس آیت الله محقق داماد می‌گوید:
- «در درس آقای داماد طلبه‌های ممتاز شرکت می‌کردند، علتش ویژگی‌هایی بود که در خود ایشان و درسش بود: یکی اینکه رئیس نبود لذا مَطامع غیر علمی در میان نبود تا شخص برای آنها در درس وی حاضر شود... از طرفی آقای داماد بیان خیلی روشنی نداشت و خیلی احتیاج به مقدمات مَطویّه(پیچیده) داشت و لازم بود طلبه مقدمات دیگری برای فهم مطالب در ذهن داشته باشد. از طرف دیگر مطالب ایشان نوعا مشکل بود چون دقیق النظر بود.[۹]
شبیری زنجانی بی واسطه از حسینعلی منتظری نقل کرده که که اشکال کردن به مطالب آقای داماد مشکل بود. [۱۰]
شاگردان
- رضا استادی[۱۱]
- سید محمد حسینی بهشتی
- غلامرضا رضوانی[۱۲]
- عبدالرحیم ربانی شیرازی
- سید حسن طاهری خرم‌آبادی
- سید جلال طاهری اصفهانی
- محمد مفتح
- سید موسی شبیری زنجانی
- سید محمدعلی علوی گرگانی
- سید علی حسینی خامنه‌ای
- سید محمدحسین حسینی تهرانی [۱۳]
- یدالله دوزدوزانی
- علی احمدی میانجی
- حسین مظاهری
- محمد تقی ستوده
- ناصر مکارم شیرازی
- مرتضی حائری یزدی
- مرتضی مطهری
- حسین نوری همدانی
- عبدالله جوادی آملی
- سید مصطفی خمینی
- علی قدوسی
- حسینعلی منتظری
- نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی [۱۴]
- محمد مؤمن قمی
- امام موسی صدر
- سید علی محقق داماد
- عباس محفوظی
- احمد پایانی[۱۵][۱۶]
- محمدصادق حائری شیرازی[۱۷]
- اسدالله نوراللهی اصفهانی. [۱۸]
- علی اصغر شاهرودی. [۱۹]
آثار
- حاشیه بر العروة الوثقی که به قلم خود او نگارش یافته است.
- تقریرات اصول به قلم ناصر مکارم شیرازی
- مباحث حج، صلوة، صوم، اعتکاف، خمس، و قسمت عمده زکات، به قلم عبدالله جوادی آملی
- المحاضرات، مباحث فی اصول الفقه: به قلم سید جلال‌الدین طاهری اصفهانی
- صلاة به قلم محمد مؤمن[۲۰]
فعالیت‌های سیاسی
بنا به گفته آیت‌الله جوادی آملی که از جمله مقررین درس این استاد بوده است، آیت‌الله محقق داماد در عین اعتقاد به ملازمه دین و سیاست، از هرگونه فعالیت غیرعلمی پرهیز می‌کرده و همه وقت خود را مصروف تحقیق و تدریس کرده بود.[۲۱] تنها مباحثی که از وی در این زمینه نقل شده است حضور در جمع معترضین به تصویب لایحۀ انجمن‌های ایالتی و ولایتی در اوائل دهه چهل است.[۲۲]
به دنبال انتشار خبر تصویب لایحۀ انجمن‌های ایالتی و ولایتی توسط روزنامه‌ها، او همراه: امام خمینی، آیت‌الله سید محمدکاظم شریعتمداری، آیت‌الله مرعشی نجفی و آیت‌الله گلپایگانی در منزل شیخ مرتضی حائری تشکیل جلسه دادند و به تبادل‌نظر دربارۀ اوضاع جاری پرداختند. سرانجام تصمیم گرفتند که تا پایان کار و لغو تصویبنامه، هفته‌ای یک شب جلساتی را در منزل یکی از آیات عظام برقرار سازند و به مبارزه ادامه دهند.[۲۳]
بعد از جلسۀ ۱۶ مهر ۱۳۴۱ش آیات عظام تلگرافی در اعتراض به تصمیم دولت اسدالله علم در تصویب لایحۀ انجمن‌های ایالتی و ولایتی به شاه مخابره کردند. آیت‌الله سید محمد داماد نیز همراه سید احمد شبیری زنجانی، مرتضی حائری تلگرافی به شاه مخابره و مسائلی همچون تساوی مسلمان و کافر و قید کتاب آسمانی به جای قرآن در مراسم تحلیف را، مخالف مصالح عالیۀ اسلام و نص قانون اساسی قلمداد کردند و خواستار لغو این تصویبنامه شدند. در جلسۀ بعدی که آیت‌الله داماد نیز حضور داشت، تصمیم گرفته شد که علاوه بر تلگراف ارسالی به شاه و شکایت از تصویبنامه، موضوع را به اطلاع علمای تهران و شهرستان‌ها نیز برسانند تا آنان نیز پشتیبانی خود را از اقدامات مراجع قم اعلام کنند.[۲۴]
شاه در پاسخ تلگراف، موضوع را به دولت احاله کرد. بعد از وصول تلگراف شاه، آیات عظام جلسۀ فوق‌العاده‌ای تشکیل دادند. در این جلسه بعد از قرائت تلگراف شاه، به این نتیجه رسیدند که مستقیماً با اسدالله علم، نخست وزیر، تماس بگیرند و ضمن نصحیت و ارشاد وی، از او بخواهند که جواب صریحی به آقایان بدهد. به دنبال این تصمیم، وی همراه با آیات عظام: احمدزنجانی، مرتضی حائری و میرزا هاشم آملی طی تلگرافی به اسدالله علم، تصویبنامۀ مربوط به تشکیل انجمن‌های ایالتی و ولایتی را به دلیل مخالفت مفاد آن با قواعد مقدسۀ اسلام و اصول قانون اساسی و متمم آن، مُلغی اعلام کرده و خواستار لغو رسمی آن شدند.[۲۵]
پانویس
- ↑ مجله نور علم، نشریه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ش مسلسل ۱۷شهریور۱۳۶۵ص ۹۷.
- ↑ حائری، علی، روزشمار قمری، ۱۳۸۶ش، ص۳۳۲.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینۀ دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ص۱۶۳.
- ↑ شبیری، جرعه ای از دریا، ۱۳۹۳ش، ج۳، ص۵۲۴.
- ↑ http://ijtihadnet.ir/اعلام-برنامه‌های-همایش-نکوداشت-آیت/
- ↑ شریف‌رازی، گنجینۀ دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ص۱۴۲.
- ↑ مجله درسهایی از مکتب اسلام سال دهم شماره ۴ص ۲۲۶.
- ↑ احمدی میانجی، خاطرات فقیه اخلاقی آیت‌الله احمدی میانجی، ۱۳۸۰ش، ص۸۱.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ناشر موسسه کتاب شناسی شیعه، جلد۳، ص۵۲۲.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ناشر موسسه کتاب شناسی شیعه، ج۳، ص۵۲۲.
- ↑ صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۴۰.
- ↑ «زندگینامه: غلامرضا رضوانی خمینی (۱۳۰۹ - ۱۳۹۲)»، سایت همشهری آنلاین.
- ↑ مهرفروزان نمائی اجمالی از شخصیت علمی و اخلاقی حضرت علامه آیة الله حاج سید محمد حسین حسینی طهرانی ص۳۰و۳۱ تالیف سید محمد محسن حسینی طهرانی
- ↑ فراتی، روحانیت و تجدد، ص۴۱۷
- ↑ مجله درسهایی از مکتب اسلام، سال دهم، شماره ۴، ص۲۲۶.
- ↑ مجله نور علم، ش ۱۷، ص۹۸.
- ↑ پروین‌زاد، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، ۱۳۸۲ش، ص۶.
- ↑ شبیری، جرعه‌ای از دریا،۱۳۹۳ش، ج۳، ص۵۲۲.
- ↑ شبیری، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۳ش، ج۳، ص۵۲۲.
- ↑ مجله نور علم، ش ۱۷، ص۱۰۲.
- ↑ جوادی آملی، کتاب الحج، ج۱، ص۱۹.
- ↑ قزوینیان، آیت الله محقق داماد نقش برجسته‌ای در نهضت بزرگ انقلاب اسلامی داشت، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ باقری، خاطرات پانزده خرداد، ۱۳۷۶ش، ص۱۹.
- ↑ دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۱۳۷۷ش، ج ۳ و ۴، ص۴۵.
- ↑ دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۱۳۷۷ش، ج ۳ و ۴، ص۵۰.
منابع
- دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج ۳ و ۴، تهران، چ دوم، ۱۳۷۷ش.
- مجله درسهایی از مکتب اسلام، سال دهم، شماره ۴.
- شریف‌رازی، محمد، گنجینۀ دانشمندان اسلامی، تهران، کتابفروشی اسلامی، ۱۳۵۲ش.
- صالح، سید محسن، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، از آغاز تا اکنون، تهران، مرکز اسناد اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- احمدی میانجی، آیت‌الله میرزا علی، خاطرات فقیه اخلاقی آیت‌الله احمدی میانجی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰ش.
- باقری، علی، خاطرات پانزده خرداد، تهران، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، ۱۳۷۶ش.
- پروین‌زاد، مهدی، «نظریه‌پردازی در علوم انسانی» (مصاحبه با محی‌الدین حائری شیرازی)، در مجله کیهان فرهنگی، شماره۲۰۷، دی ماه ۱۳۸۲ش.
- جوادی آملی، عبدالله، کتاب الحج، قم: انتشارات مهر، جلد ۱.
- مجله نور علم، نشریه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ش مسلسل ۱۷شهریور۱۳۶۵ش.
- شبیری زنجانی، سید موسی، جرعه‌ای از دریا،جلد۳، قم، ۱۳۹۳ش.
- مجله نور علم، ش ۱۷.
- دانش‌نامه‌های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران.
- قزوینیان، علی‌آکبر، آیت الله محقق داماد نقش برجسته‌ای در نهضت بزرگ انقلاب اسلامی داشت، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آ‌ذر ۱۳۹۸، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۲.