بهتوپبستن مجلس شورای ملی
 ساختمان اولین دوره مجلس شورای ملی بعد از بهتوپبستن | |
| دوره | مشروطیت |
|---|---|
| مدت زمان | ۲ تیر ۱۲۸۷ش |
| مکان/خاستگاه | تهران |
| رهبر/رهبران | محمدعلی شاه قاجار |
| زمینهها/علل | محدود شدن اختیارات محمدعلی شاه توسط مجلس، بمبگذاری کالسکه شاه و انتشار مطالب تند روزنامهها علیه او |
| اهداف | نابودی مجلس |
| روشها | بمباران ساختمان مجلس شورای ملی |
| رخدادهای مهم | بهتوپبستن مسجد سپهسالار |
| نتایج/پیامدها | مُنحلشدن مجلس ملی و عزل محمدعلی شاه |
| طرفین | محمدعلی شاه و مشروطهخواهان |
| خسارات | ۲۰۰ کشته و ۵۰۰ زخمی |
بهتوپبستن مجلس شورای ملی، توسط محمدعلی شاه قاجار یکی از وقایع مهم دوران مشروطیت در ایران بود. مجلس ملی با محدود کردن اختیارات شاه، قوانینی را تصویب کرد که با مخالفت شدید او روبرو شد. محمدعلی شاه که از حمایت روسیه و انگلیس برخوردار بود، در ۲ تیر سال ۱۲۸۷ش به وسیله لیاخوف، فرمانده روسی قزاقان تهران، مجلس و مسجد سپهسالار را به توپ بست و آنها را ویران کرد. در این حادثه، تعدادی از نمایندگان کشته شدند، برخی از رهبران مشروطه مانند سید عبدالله بهبهانی و سید محمد طباطبایی زندانی و عدهای دیگر تبعید گشتند. طبق گزارشها، در این حمله حدود ۲۰۰ نفر کشته و ۵۰۰ نفر زخمی شدند.
علاوهبر محدود شدن قدرت شاه توسط قوانین مجلس، انتشار مطالب تند در روزنامهها و ادعای بمبگذاری در کالسکه شاه نیز از دلایل این رویداد به شمار میرود. این اقدام اعتراضات گسترده مردمی را به دنبال داشت و در نهایت مشروطهخواهان موفق به تصرف تهران شدند. محمدعلی شاه به سفارت روسیه پناه برد و از سلطنت عزل شد. پس از او، احمدشاه به سلطنت رسید و محمدعلی شاه به روسیه گریخت. پیش از این وقایع، علمای نجف از جمله آخوند خراسانی و ملا عبدالله مازندرانی، هرگونه همکاری با مخالفان مشروطیت را حرام دانسته و آن را معادل جنگ با امام زمان(ع) اعلام کرده بودند.
جایگاه و اهمیت
بهتوپبستن مجلس ملی توسط محمدعلی شاه قاجار از مهمترین وقایع دوران مشروطه بود.[۱] او که از زمان ولیعهدی با مشروطهخواهان مخالف بود،[۲] پس از رسیدن به سلطنت برای نابودی مجلس ملی تلاش کرد.[۳] با محدود شدن اختیاراتش توسط قوانین مجلس،[۴] به دستور او در تهران حکومت نظامی شد و به لیاخوف (فرمانده روسی قزاقان)،[۵] دستور داد تا مجلس و مسجد سپهسالار را محاصره کند.[۶] لیاخوف در ۲ تیر ۱۲۸۷ش، مجلس شورای ملی و مسجد سپهسالار را به توپ بست[۷] و آنها را ویران کرد.[۸]
هنگام بهتوپبستن مجلس، سید عبدالله بهبهانی، سید محمد طباطبایی و برخی از نمایندگان در مجلس بودند.[۹] در این حادثه عدهای از نمایندگان مجلس کشته شدند.[۱۰] همچنین برخی نمایندگان و رهبران مشروطه ایران همچون سید عبدالله بهبهانی و سید محمد طباطبایی در باغ شاه حبس[۱۱] و برخی دیگر نیز تبعید شدند.[۱۲] به گزارش سفارت بریتانیا، در این اتفاق، ۲۰۰ نفر کشته[۱۳] و ۵۰۰ نفر زخمی شدند و مجلس نیز مُنحل شد.[۱۴]
پس از اینکه به فرمان شاه، توپهایی در اطراف مجلس و مدرسه سپهسالار مستقر شد، رهبران مشروطه تهران به علمای حامی مشروطیت در نجف مانند آخوند خراسانی، حسین خلیلی تهرانی و ملا عبدالله مازندرانی تلگراف فرستادند و درخواست یاری کردند. علما نیز فتوا صادر کردند که همکاری با مخالفان مشروطه جایز نیست و معادل جنگ با امام زمان(ع) محسوب میشود.[۱۵]
زمینهها و علل
بر اساس گزارشهای اسناد مشروطیت، رویدادهایی مانند انتشار مطالب تند علیه شاه در روزنامههای حامی مشروطه مانند مساوات و صور اسرافیل[۱۶] و بمبگذاری کالسکه محمدعلی شاه در ۸ اسفند ۱۲۸۶ش،[۱۷] زمینهساز بهتوپبستن مجلس شدند.[۱۸] به گفته ناظمالاسلام کرمانی (درگذشته ۱۲۹۷ش)، نویسنده کتاب تاریخ بیداری ایرانیان، ادعا شده که بمبگذاری کالسکه شاه توسط خود او صورت گرفته تا نمایندگان مجلس ملی را متهم کند.[۱۹]
گفته شده که روسها خواستار نابودی مجلس بودند.[۲۰] بر اساس اسناد وزارت خارجه بریتانیا، محمدعلی شاه از حمایت مشترک روسیه و انگلیس برخوردار بوده است.[۲۱]
پیامدها
گزارش شده که بهتوپبستن مجلس موجب بیداری مردم و تقویت مشروطهخواهان و آزادیخواهان شد.[۲۲] آنان در شب سهشنبه (۲۲ تیر ۱۲۸۸ش) وارد تهران شدند و محمدعلى شاه پس از ۳ روز مقاومت در ۲۵ تیرماه[۲۳] به سفارت روسیه پناهنده شد.[۲۴] شاه توسط نمایندگان مجلس از سلطنت برکنار شد و احمدشاه قاجار (پسر ۱۲ سالهاش) به سلطنت رسید.[۲۵] محمدعلی شاه یکسال پس از حادثه نابودی مجلس در ۱۸ شهریور ۱۲۸۸ش به روسیه گریخت.[۲۶]
پانویس
- ↑ آجودانی، مشروطه ایرانی، ۱۳۸۶ش، ص۲۱.
- ↑ کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۱۳۸۳ش، ص۵۷۷.
- ↑ ملکزاده، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران،۱۳۸۳ش، ص۵۶۳؛ آجودانی، مشروطه ایرانی، ۱۳۸۶ش، ص۲۱.
- ↑ براون، انقلاب ایران، ۱۳۲۹ش، ص۱۳۲.
- ↑ آبراهامیان، تاریخ ایران مدرن، ۱۳۸۹ش، ص۱۰۱؛ براون، انقلاب ایران، ۱۳۲۹ش، ص۱۹۷.
- ↑ براون، انقلاب ایران، ۱۳۲۹ش، ص۲۰۴.
- ↑ ناظمالاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۰۰.
- ↑ براون، انقلاب ایران، ۱۳۲۹ش، ص۲۰۶.
- ↑ کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۱۳۸۳ش، ص۶۳۷؛ براون، انقلاب ایران، ۱۳۲۹ش، ص۲۰۴.
- ↑ «ماجرای فرار اولین رئیس مجلس»، وبگاه موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- ↑ کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۱۳۸۳ش، ص۶۵۱؛ ناظمالاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۰۰.
- ↑ هزار، دانشمندان و مشاهیر حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۲۶۸.
- ↑ آبراهامیان، تاریخ ایران مدرن، ۱۳۸۹ش، ص۱۰۱.
- ↑ «سخن نخست»، وبگاه موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- ↑ کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۱۳۸۳ش، ص۶۱۴-۶۱۵.
- ↑ کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۱۳۸۳ش، ص۵۷۸ و ۵۹۳.
- ↑ ناظمالاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۱۹۹؛ براون، انقلاب ایران، ۱۳۲۹ش، ص۱۸۹.
- ↑ کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۱۳۸۳ش، ص۵۷۸ و ۵۹۳.
- ↑ ناظمالاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۱۹۹؛ براون، انقلاب ایران، ۱۳۲۹ش، ص۱۹۰.
- ↑ ملکزاده، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران،۱۳۸۳ش، ص۵۷۱؛ کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۱۳۸۳ش، ص۵۷۸.
- ↑ «حمایت روسیه و انگلیس از محمدعلی شاه در آستانه به توپ بستن مجلس»، وبگاه موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- ↑ حسنوند، «ستارخان؛ الگوی مقاومت در برابر استبداد و استعمار»، وبگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ «سرنوشت لیاخوف پس از به توپ بستن مجلس»، وبگاه موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- ↑ آجودانی، مشروطه ایرانی، ۱۳۸۶ش، ص۳۸۳.
- ↑ آبراهامیان، تاریخ ایران مدرن، ۱۳۸۹ش، ص۱۰۴.
- ↑ ناظمالاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۰۰؛ «حمایت روسیه و انگلیس از محمدعلی شاه در آستانه به توپ بستن مجلس»، وبگاه موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
منابع
- «حمایت روسیه و انگلیس از محمدعلی شاه در آستانه به توپ بستن مجلس»، وبگاه موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، تاریخ درج مطلب: ۱۰ تیر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۷ آذر ۱۴۰۴ش.
- «سرنوشت لیاخوف پس از به توپ بستن مجلس»، وبگاه موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، تاریخ درج مطلب: ۱ تیر ۱۴۰۰ش، تاریخه بازدید: ۷ آذر ۱۴۰۴ش.
- «ماجرای فرار اولین رئیس مجلس»، وبگاه موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، تاریخ بازدید: ۷ آذر ۱۴۰۴ش.
- «سخن نخست»، وبگاه موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، تاریخ بازدید: ۷ آذر ۱۴۰۴.
- آبراهامیان، یرواند، تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمدابراهیم فتاحی، تهران، نی، چاپ چهارم، ۱۳۸۹ش.
- آجودانی، ماشاءالله، مشروطه ایرانی، تهران، اختران، چاپ هشتم، ۱۳۸۶ش.
- براون، ادوارد، انقلاب ایران، ترجمه احمد پژوه، تهران، کانون معرفت، ۱۳۲۹ش.
- حسنوند، رحمن، «ستارخان؛ الگوی مقاومت در برابر استبداد و استعمار»، وبگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آبان ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۷ آذر ۱۴۰۴ش.
- کسروی، احمد، تاریخ مشروطه ایران، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۳ش.
- ملکزاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، سخن، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- ناظمالاسلام کرمانی، محمد، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۴ش.
- هزار، علیرضا، دانشمندان و مشاهیر حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) و شهر ری، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۲ش.
پیوند به بیرون
- «خاطرات شیخ محمدرحیم لیوانی از انقلاب مشروطه و به توپ بستن مجلس»، مصطفی نوری.
- «جریان به توپ بستن مجلس و مقابله محمدعلی میرزا با مجلس»، سید حمید روحانی.