دروس فی علم الاصول (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | حلقات الاصول |
| نویسنده | سید محمدباقر صدر |
| موضوع | اصول فقه |
| زبان | عربی |
| ترجمه به دیگر زبان‌ها | فارسی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دار المنتظر، مجمع الفکر الاسلامي |
| محل نشر | قم و بیروت |
| ترجمه فارسی | |
| نام کتاب | ترجمه و شرح فارسی دروس فی علم‌الاصول |
| مترجم | حامد دلاوری |
دروسٌ فی عِلمِ الأُصول یا حَلَقاتُ الأُصول، کتابی در زمینه اصول فقه نوشته شهید سید محمدباقر صدر. شهید صدر این کتاب را برای تدریس در دروه سطح حوزه علمیه تألیف کرده است و آن را جایگزین مناسبی با کتاب‌های معالم، قوانین الاصول، رسائل و کفایه می‌دانست.
وی این کتاب را حاوی مسائل جدید اصول فقه می‌داند که کتاب‌های پیش از آن فاقد چنین مباحثی بودند.
کتاب حلقات شامل سه مرحله اصلی است که هر مرحله یک دوره کامل علم اصول بیان شده است؛ در مرحله اول، موضوعات اصول فقه به صورت ساده و روان بیان شده است. در مرحله دوم، همان موضوعات با تفصیل و عمق بیشتری شرح داده شده است و در مرحله سوم، مسائل به صورت کاملا تخصصی گفته شده است.
این کتاب نخستین بار در سال ۱۳۹۷ق در نجف منتشر شد و پس از آن در شهر‌های قم و بیروت نیز به چاپ رسید. برخی از مسئولان حوزه‌های علمیه، خواستار جایگزینی این کتاب با کتاب‌های اصول فقه مرسوم شده‌اند.
نویسنده
سیدمحمدباقر صدر در سال ۱۳۱۳ش در کاظمین به دنیا آمد و در سال ۱۳۵۹ش توسط رژیم بعث عراق دستگیر شد و به شهادت رسید.[۱] او علاوه بر مرجعیت دینی، مرجعیت سیاسی شیعیان عراق را نیز برعهده داشت و حزب الدعوة الاسلامیة را تأسیس کرد.[۲]
سیدمحمدباقر صدر، در دانش‌هایی چون اصول، فقه، فلسفه، سیاست، و معرفت‌شناسی نظریه‌های نو ارائه داده است. نظریه‌های حق الطاعه،[۳] منطقة الفراغ[۴] و توالد ذاتی معرفت[۵] از نظریه‌های مشهور وی است. کتاب‌های فلسفتنا، اقتصادنا، دروس فی علم الاصول (کتاب حاضر) و الاُسُسُ المنطقیه للاستقراء از مهم‌ترین آثار اوست.[۶]
انگیزه تألیف
کتاب «دروس فی علم الاصول» معروف به حلقات الاصول، نوشته سید محمدباقر صدر، کتابی در زمینه اصول فقه است. وی این کتاب را به درخواست شاگرد ایرانی خود، سید عبدالغنی اردبیلی نوشته است. سید عبدالغنی پس از تحصیل در نجف، به زادگاه خود بازمی‌گردد و حوزه علمیه‌ای را در آن دیار تاسیس می‌کند. تدریس کتب رایج در علم اصول وی را راضی نمی‌کند، از این رو از استاد خود، سید محمدباقر صدر، می‌خواهد تا کتابی در زمینه اصول فقه برای طلاب این مدرسه بنویسد. وی نیز کتاب «دروس فی علم الاصول» را می‌نویسد.[۷]
| نظام درسی حوزه
| |
|---|---|
| مقدمات | |
| ادبیات عرب | صرف ساده الهدایة فی النحو الصمدیه البهجة المرضیه فی شرح الالفیه مغنی الادیب مختصر المعانی |
| اصول فقه: | الموجز فی اصول الفقه اصول الفقه |
| منطق: | المنطق |
| عقاید: | شیعه در اسلام |
| تاریخ اسلام: | فروغ ابدیت سیره پیشوایان |
| درس‌های دیگر: | آداب المتعلمین منیة المرید |
| سطح | |
| فقـه | المکاسب |
| اصـول فقه : | فرائد الاصول کفایة الاصول دروس فی علم الاصول |
| تفسیر: | جوامع الجامع المیزان |
| رجال: | کلیات فی علم الرجال |
| درایه: | |
| درس خارج | |
| فـقه | ترتیب بر اساس متن العروة الوثقی جواهر الکلام |
| اصول فـقه : | ترتیب بر اساس متن کفایة الاصول |
| دیگر کتاب‌ها : | |
پیش از این کتاب، کتاب‌های معالم، قوانین، رسائل و کفایه در دوره سطح حوزه علمیه تدریس می‌شد و طلاب با فراگیری این چهار کتاب، آماده ورود به درس خارج می‌شدند. شهید صدر کتاب حلقات را با هدف جایگزینی این چهار کتاب نوشته است.[۸]
وی در مقدمه کتاب خود، چهار دلیل برای جایگزینی این کتاب با کتاب‌های معالم، قوانین، رسائل و کفایه ذکر کرده است:[۹]
- کتاب‌های چهارگانه مذکور، فاقد مسائل جدید در زمینه اصول فقه هستند و طلبه آمادگی لازم را برای ورود به درس خارج به دست نمی‌آورد؛ اما در کتاب حلقات این مسائل مطرح شده و این خلاء جبران شده است.
- کتاب‌های مذکور کتاب‌های آموزشی نیستند؛ بلکه هدف این کتاب‌ها، بیان افکار و نظرات نویسنده است. از این رو این کتاب‌ها صلاحیت تدریس در حوزه علمیه را ندارند و صرفا کتاب‌هایی علمی هستند که برای پژوهشگران نوشته شده است؛ اما در کتاب حلقات شیوه‌های آموزشی رعایت شده است تا نوآموزان هر چه بهتر با این علم آشنا شوند.
- کتاب‌های مذکور حاوی مطالبی هستند که باید در درس خارج مطرح شوند؛ اما کتاب حلقات تنها به مباحثی تکیه کرده است که طلبه سطح به آنها نیازمند است.
- مباحث مهمی در علم اصول وجود دارد که کتاب‌های فوق تنها به آنها اشاره کرده‌اند؛ اما در کتاب حلقات این مباحث با تفصیل بیشتر و به صورت عمیق بیان شده است.
ساختار و محتوا
این کتاب شامل سه مرحله اصلی است. شهید صدر از هر مرحله به «الحلقة» تعبیر کرده است. هر حلقه شامل یک دور کامل علم اصول است که در هر یک از آنها، موضوعات علم اصول بدون اقوال و اختلاف‌ها آمده است. بدین صورت که در حلقه اول مطالب به صورت ساده و روان بیان شده است و در حلقه دوم همان موضوعات با تفصیل بیشتری ذکر شده است؛ اما در حلقه سوم، مسائل به صورت کاملا تخصصی شرح داده شده است.
در مجموع ساختار هر یک از حلقه‌ها بدین شکل است:[۱۰]
- مقدمه؛ شامل تعریف علم اصول و موضوع و فایده آن، ماهیت حکم شرعی و اقسام آن.
- حجیت قطع.
- دلیل و انواع آن؛ انواع دلیل عبارتند از: دلیل قطعی (یعنی دلیل شرعی و دلیل عقلی) و اصول عملیه.
- تعارص ادلّه.
آموزش
برخی از صاحب نظرانِ حوزه‌های علمیه، خواستار جایگزینی این کتاب با کتاب‌های فعلی اصول فقه شده‌اند. به عنوان نمونه آیت‌الله خامنه‌ای در این زمینه گفته است:
«چه لزومی دارد ما این همه در مباحثِ غیر لازمِ اصول معطّل شویم؟ در این زمینه مرحوم شهید صدر (رضوان الله علیه) کار خوبی کرده‌اند؛ آن کاری که ایشان در باب اصول کردند و آن پیشنهادی که در زمینۀ درس و تعلیم اصول دادند، پیشنهاد خوبی است».[۱۱]
از این رو این کتاب همراه با شرح و حاشیه محمدباقر ایروانی، به طلاب جامعه الزهرا آموزش داده می‌شود.[۱۲] همچنین این کتاب به صورت غیر رسمی در حوزه علمیه قم و سایر حوزه‌های علمیه نیز تدریس می‌شود.
وضعیت نشر
کتاب حلقات نخستین بار در سال ۱۳۹۷ق در نجف منتشر شده است.[۱۳] پس از آن، این کتاب در شهر‌های قم و بیروت توسط ناشران مختلفی چون جامعه مدرسین، مجمع الفکر الاسلامی، دارالعلم، دارالمنتظر و دارالتعارف للمطبوعات در چندین نوبت منتشر شده است. این کتاب توسط افرادی چون محمد باقر ایروانی و سید کمال حیدری شرح داده شده است.[۱۴] همچنین کتاب مذکور به زبان فارسی نیز ترجمه شده است.[۱۵]
کتابنامه برخی از این کتاب‌ها بدین شرح است:
- صدر، سید محمدباقر، دروس في علم الأصول، قم، الجامعة المدرسین، چاپ پنجم، ۱۴۱۸ق.
- صدر، سید محمدباقر، دروس في علم الأصول، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات ، ۱۹۸۹م.
- صدر، سید محمدباقر، دروس في علم الأصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۱۹ق.
- ایراوانی، باقر، دروس فی علم‌الاصول:الحلقةالاولی و الحلقةالثانیة فی اسلوبهاالثانی، قم، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران(مرکز نشر هاجر)، ۱۳۹۳ش.
- حیدری، سید کمال، شرح حلقات‌الاصول للسیدالشهید محمدباقر الصدر، قم، دار فراقد، ۱۴۳۸ق.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ حسینی حائری، زندگی و افکار شهید صدر، ۱۳۷۵ش، ص۳۵.
- ↑ فضل الله، «شهیدصدر در بستر اندیشه وعمل»، ص۱۳و۱۴.
- ↑ لاریجانی، «نظریه حق الطاعه»، ص۱۲.
- ↑ حسینی حائری، «اقتصاد اسلامی و روش کشف آن از دیدگاه شهید صدر رحمه الله»، ص۲۹.
- ↑ خسروپناه، «منطق استقراء از دیدگاه شهید صدر»، ص۲۹.
- ↑ صدر، مباحث الاصول، مقدمهٔ حسینی حائری، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۶۷-۶۹.
- ↑ رجوع کنید به: صدر، دروس فی علم الأصول، ۱۴۲۱ق، ص۱۰۹-۱۱۰.
- ↑ صدر، دروس فی علم الأصول، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۷.
- ↑ صدر، دروس فی علم الاصول، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۸-۲۶.
- ↑ صدر، دروس فی علم الاصول، ۱۴۱۸ق، فهرست کتاب.
- ↑ بیانات در دیدار جمعی از نخبگان حوزوی، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ متون و محدوده دروس عمومی جامعة الزهرا.
- ↑ صدر، دروس فی علم الاصول، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۲.
- ↑ مجموعه کامل «شرح حلقات الأصول» منتشر شد، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سید کمال حیدری.
- ↑ دروس فی علم الاصول، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
منابع
- حسینی حائری، سیدکاظم، زندگی و افکار شهید صدر، ترجمه حسن طارمی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
- حسینی حائری، سیدکاظم، «اقتصاد اسلامی و روش کشف آن از دیدگاه شهید صدر رحمه الله»، ترجمه احمدعلی یوسفی، در مجله اقتصاد اسلامی، شماره ۱، ۱۳۸۰ش.
- خسروپناه، عبدالحسین، «منطق استقراء از دیدگاه شهید صدر»، در مجله ذهن، شماره ۱، ۱۳۸۳ش.
- فضل الله، سید محمدحسین، «شهید صدر در بستر اندیشه و عمل: او به شکلی طبیعی در جایگاه مرجعیت قرار گرفت»، در مجله شاهد یاران، شماره ۱۸، اردیبهشت ۱۳۸۶.
- لاریجانی، صادق، «نظریه حق الطاعة»، در مجله پژوهش‌های اصولی، شماره ۱، ۱۳۸۱ش.
- صدر، سید محمدباقر، دروس فی علم الاصول، قم، جامعه مدرسین، چاپ پنجم، ۱۴۱۸ق.
- صدر، سید محمدباقر، دروس فی علم الأصول الحلقه الأولی و الثانیه، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۱ق.
- «بیانات در دیدار جمعی از نخبگان حوزوی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۳۹۷.
- «مجموعه کامل شرح حلقات الأصول منشتر شد»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سید کمال حیدری، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۵، تاریخ بازدید: ۱۰ خرداد ۱۳۹۷.
پیوند به بیرون