حُمَیدَه یا حمیدة المُصَفّاة همسر امام صادق(ع) و مادر امام کاظم(ع) بود. بنابر روایتی، امام ششم شیعیان، پاسخگویی به سؤال فقهی یکی از اصحاب خود را به حمیده، ارجاع داده است. حمیده، همچنین یکی از پنج وصی امام صادق(ع) بوده است.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | حمیده مصفاه |
| نسب | بربر |
| محل دفن | مدینه، مشربه ام‌ابراهیم |
| خویشاوندان سرشناس | امام صادق(ع) • امام کاظم(ع) |
| مذهب | شیعه |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام صادق(ع) |
| موضوع روایات | حج • شهادت امام صادق(ع) |
امام باقر(ع) در وصف حمیده، او را پسندیده در دنیا و ستایش‌شده در آخرت خوانده و امام صادق(ع) نیز وی را پاکیزه از پلیدی‌ها دانسته است.
زندگی‌نامه
حُمَیدَه، مادر امام کاظم(ع) است[۱] از تاریخ تولد و درگذشت او اطلاعی در دست نیست.[۲]
پدر حمیده، «صاعد بربر» و یا «صالح» نام داشته است.[۳] درباره نژاد حمیده، اختلاف‌نظر وجود دارد[۴] و در منابع تاریخی، او را با عناوینی از جمله حمیده بربریه، حمیده اندلسیه[۵] و حمیده مغربیه[۶] یاد کرده‌اند.
بنا بر روایتی، امام باقر(ع)، حمیده را از برده‌فروشی خرید و به فرزندش امام صادق(ع) بخشید.[۷] بنا بر نقل علامه مجلسی، او مادر موسی بن جعفر(ع)، اسحاق و فاطمه از فرزندان امام صادق(ع) بوده است.[۸]
گفته شده قبر حمیده در مشربه ام‌ابراهیم[یادداشت ۱] واقع در منطقه العوالی در شرق قبرستان بقیع و در نزدیکی قبر نجمه مادر امام رضا(ع) قرار دارد.[۹]
جایگاه
بنابر منابع حدیثی، امام صادق(ع)، پاسخگویی به سؤال فقهی یکی از اصحاب خود را به همسرش حمیده، ارجاع داده و از او خواسته تا کنیزش را نزد حمیده بفرستد و پاسخ سؤالش را دریافت کند.[۱۰] امام صادق(ع) حمیده و امّ فَروة، دخترش را برای ادای حقوق اهل مدینه می‌فرستاد.[۱۱] همچنین حمیده، یکی از پنج نفری است که امام صادق(ع)، آنها را به عنوان وصی خود معرفی کرد.[۱۲]
امام باقر(ع) حمیده را پسندیده در دنیا و ستایش‌شده در آخرت خوانده است.[۱۳] امام صادق(ع) او را پاکیزه از پلیدی‌ها و مانند شِمش طلا توصیف کرده که ملائکه، همواره از وی مراقبت می‌کردند.[۱۴] ازاین‌رو به حمیده مصفاة ملقب شده است.[۱۵] لُؤلُؤة،[۱۶] و مُهَذَّبة[۱۷] از دیگر القاب وی است.
از حمیده حدیثی درباره حج کودکان[۱۸] و نیز روایتی درباره شهادت امام جعفر صادق(ع) در منابع روایی نقل شده است.[۱۹] بنا بر روایتی، نجمه مادر امام رضا(ع) کنیزی بوده است که حمیده، او را پس از رؤیای صادقه،[۲۰] به فرزندش امام کاظم(ع) بخشیده است.[۲۱]
پانویس
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، دارالمعرفة، ص۴۱۳.
- ↑ اصغرنژاد، حمیده: مادر امام کاظم(ع)، ۱۳۸۹ش، ص۱۰.
- ↑ قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر(ع)، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۲-۴۳.
- ↑ قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر(ع)، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۲-۴۳.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۲۶۱.
- ↑ ابن‌عنبه، عمدة الطالب، ۱۴۱۷ق، ص۱۷۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۷۷.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۷، ص۲۴۱.
- ↑ حسینی جلالی، فدک و العوالی، مشهد، ص۵۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۳۰۱.
- ↑ حر عاملی، هداية الأمة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۳۱.
- ↑ قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر(ع)، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۱۵-۴۱۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۷۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۷۷.
- ↑ قمی، «هداية الأنام إلی وقایع الأیام»، ص۳۵۹-۳۶۰.
- ↑ حسون، اعلام النساء المؤمنات، ۱۴۱۱ق، ص۳۱۱.
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۱۷ق، ص۱۹۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۳۰۱؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۱ق، ج۸، ص۲۰۷.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۷، ص۲.
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۸۰۳-۸۰۴.
- ↑ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۴.
یادداشت
- ↑ نخلستان کوچکی در بخش بالای مدینه که از اموال رسول‌خدا(ص) در غزوه بنی‌نضیر بود.(ابن‌سعد، الطبقات الكبرى، دارصادر، ج۱، ص۵۰۲۷) بعضى گفته‌اند مشربه ام‌ابراهيم بالاخانه‌اى بوده در باغی از صدقات پيامبر(ص) در منطقه عوالى مدينه که ماريه قبطيه (ام‌ابراهیم) ابراهيم را در آنجا به دنيا آورد. (شیخی، فرهنگ اعلام جغرافيايى ـ تاريخى در حديث و سيره نبوى ترجمه المعالم الاثيره فى السنة و السيرة)، ج۱، ص۳۸۵.)
منابع
- ابن‌عنبه حسنی، احمد بن علی، عمدة‌الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، قم، انصاریان، ۱۴۱۷ق.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت، دار المعرفه، بی‌تا.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الكبرى، دار صادر.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه، قم، الشریف الرضی، ۱۴۲۱ق.
- اصغرنژاد، محمد، حمیده: مادر امام کاظم(ع)، ۱۳۸۹ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، تهران، مکتبة الاسلامیه، ۱۴۰۱ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، هداية الامة الی احکام الائمة، مشهد، مجمع البحوث الإسلامية، ۱۴۱۲ق.
- حسون، محمد و ام علی مشکور، اعلام النساء المؤمنات، بی‌جا، اسوه، ۱۴۱۱ق.
- حسینی جلالی، محمدباقر، فدک و العوالی او الحوائط السبعه، مشهد، کنگره میراث علمی و معنوی حضرت فاطمه(س)، بی‌تا.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، تحقیق حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۴ق.
- شیخی، حمیدرضا، فرهنگ اعلام جغرافيايى ـ تاريخى در حديث و سيره نبوى (ترجمه المعالم الأثيره فى السنة و السيرة).
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- قرشی، باقرشریف، حیاة الامام موسی بن جعفر، بی‌جا، دارالبلاغه، ۱۴۱۳ق.
- قمی، عباس، «هداية الأنام إلی وقائع الأيام»، در کتاب یازده رساله، قم، نور مطاف، ۱۳۸۹ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
- مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیه، قم، انصاریان، ۱۴۱۷ق.
پیوند به بیرون