حرم عسکریین

حرم عسکریین

اطلاعات اوليه
تأسیس	قرن ۴ق
کاربری	زیارتگاه
مکان	سامرا
نام‌های دیگر	حرم امامین عسکریین
مشخصات
وضعیت	فعال
معماری
سبک	اسلامی
بازسازی	دفتر آیت‌الله سیستانی و ستاد بازسازی عتبات عالیات
وبگاه	العتبة العسکریة المقدسة

حرم عَسْکَریَین یا حرم امامین عسکریین آرامگاه امام هادی(ع) (شهادت ۲۵۴ق) و فرزندش امام حسن عسکری(ع) (شهادت ۲۶۰ق) است. این آرامگاه در شهر سامرا قرار دارد و از مهمترین زیارتگاه‌های شیعیان در کشور عراق به شمار می‌آید. نرجس‌خاتون همسر امام حسن عسکری(ع) و مادر امام مهدی(عج)، حکیمه دختر امام جواد(ع) و تعداد دیگری از سادات و علمای شیعه نیز در این حرم مدفونند.

امام هادی(ع) در سال ۲۵۴ قمری و امام عسکری(ع) در سال ۲۶۰ قمری در خانه خود دفن شدند. در سال ۳۲۸ق نخستین گنبد بر قبر آن دو بنا شد و پس از آن در دوره‌های مختلف مرمت، تکمیل و نوسازی شده است. در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۶ش قسمت‌هایی از آن در انفجار تروریستی تخریب شد. پس از این حملات، ستاد بازسازی عتبات و دفتر آیت‌الله سیستانی به ترتیب بارگاه و ضریح این دو امام را بازسازی کردند.

موقعیت و جایگاه

حرم عسکریین(ع) آرامگاه دو تن از امامان شیعه و از زیارت‌گاه‌های شیعیان در کشور عراق است. این حرم در شهر سامرا (شهری در ۱۲۰ کیلومتری شمال بغداد) واقع است. در روایات شیعه به زیارت مرقد امامان سفارش شده است. هر ساله شیعیان بسیاری از مناطق مختلف جهان قبر امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) را در سامرا زیارت می‌کنند.

تاریخچه

گاه‌شمار حرم عسکریین

۲۵۴ق	دفن امام هادی(ع)
۲۶۰ق	دفن امام عسکری(ع)
۳۲۸ق	ساخت گنبد توسط ناصرالدوله حمدانی
سال ۳۳۷ق	تعمیر گنبد و نصب ضریحی چوبی بر قبور به دستور معزالدوله دیلمی
۳۶۸ق	توسعه صحن و تعمیر بنا با استفاده از چوب ساچ توسط عضدالدوله دیلمی
سال ۴۵۰ق	بنای بارگاه توسط ارسلان بساسیری
سال ۴۹۵ق	تعمیر رواق‌ها، ساختن حجره، نصب درهای چوبی به‌دستور سلطان بکیارق بن ملکشاه سلجوقی
سال ۶۰۶ق	تعمیر توسط احمد ناصرالدین
سال ۶۴۰ق	تخریب بنای ساخته شده به دست ارسلان بساسیری بر اثر آتش‌سوزی و بازسازی به دستور المستنصر بالله و نظارت احمد بن طاووس
سال ۷۵۰ق	بازسازی توسط سلطان حسن جلایری
سال ۱۱۰۶ق	بازسازی توسط شاه سلطان حسین صفوی
سال ۱۲۰۰ق	بازسازی به دستور احمدخان دنبلی
سال ۱۲۲۵ق	ادامه تعمیرات دوره احمدخان توسط فرزندش
سال ۱۲۸۵ق	بازسازی و طلاکاری توسط شیخ عبدالحسین تهرانی
اوایل قرن۱۴ق	آینه‌کاری رواق‌ها و نصب ساعت بر درِ قبله در زمان حضور میرزای شیرازی در سامرا
سال ۱۳۵۵ق	حمله به حرم و سرقت طلاها
سال ۱۳۵۶ق	سرقت شمعدان‌های حرم
سال ۱۳۶۰ق	انتقال ضریح حرم امام حسین(ع) به سامرا و نصب آن بر قبور
سال ۱۳۸۰ق	آغاز تعمیرات توسط حاج علی اصفهانی کهربایی از تجار کربلا
سال ۱۳۸۷ق	طلاکاری گلدسته‌ها و افزایش مساحت صحن با خرید خانه‌های سمت شمال و شرق صحن
سال ۱۴۲۷ق	تخریب حرم در حمله تروریستی
سال ۱۴۲۸ق	تخریب بخش‌هایی از حرم در حمله تروریستی
سال ۱۴۳۵ق	حمله ناکام داعش به شهر سامرا به قصد تخریب حرم
سال ۱۴۳۷ق	بازسازی حرم توسط ستاد بازسازی عتبات
سال ۱۴۳۸ق	نصب ضریح

امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع)، امام دهم و یازدهم شیعیان پس از شهادت، در منزلشان در سامرا به خاک سپرده شدند. امام هادی(ع) این خانه را از دلیل بن یعقوب نصرانی خریده بود. به گفته ذبیح‌الله محلاتی، خانه‌ای که امامین عسکریین در آن دفن بودند تا سال ۳۲۸ق به همان حالت اولیه بود؛ البته پنجره‌ای بر آن نصب شده بود و برخی از مردم از بیرون خانه، قبر امامان را زیارت می‌کردند. محلاتی با استناد به سروده محمد سماوی (۱۲۹۲-۱۳۷۰ق)، ناصرالدوله حمدانی (حکومت ۳۲۳-۳۵۶ق) از حاکمان آل حمدان را نخستین کسی دانسته است که در این خانه تعمیراتی انجام داد و در سال ۳۲۸ق بر قبر دو امام قبه‌ای بنا کرد. پس از آن تعمیرات و بازسازی‌های مختلفی در حرم عسکریین انجام شده است:

• معزالدوله دیلمی و عضدالدوله دیلمی از حاکمان آل بویه (حکومت ۳۲۲-۴۴۸ق)
• ارسلان بساسیری (درگذشت ۴۵۱ق)،
• سلطان برکیارق (درگذشت ۴۹۸ق) از پادشاهان سلجوقی،
• احمد الناصر لدین‌الله (درگذشت ۶۲۲ق) و المستنصر بالله (درگذشت ۶۴۰ق)، از خلفای عباسی
• سلطان حسن جلایری (درگذشت ۷۷۶ق)،
• سلطان حسین صفوی (حکومت ۱۱۰۵-۱۱۳۵ق) از شاهان صفوی
• احمدخان دُنبُلی،
• حسنقلی‌خان دنبلی (درگذشت ۱۲۹۷ش)،
• ناصرالدین شاه قاجار (حکومت ۱۲۶۴ـ۱۳۱۳ق)
• و میرزای شیرازی (۱۲۳۰-۱۳۱۲ق)

از افرادی بودند که به‌دستور آنها حرم عسکریین تعمیر یا بازسازی شده است.

تخریب در حمله تروریستی

مقالهٔ اصلی: تخریب حرم عسکریین

حرم عسکریین در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۶ش در عملیات‌های تروریستی گروه‌های تکفیری منفجر شد که به تخریب آن انجامید. این اقدام واکنش مراجع تقلید و شیعیان را در مناطق مختلف جهان در پی داشت. در این بمب‎‌گذاری، گنبد حرم با پوشش آجری و طلاکاریش و همچنین تزئینات کاشی‌کاری در دیوارهای آن، فرو ریخت اما پایه‌های گنبد، بدنه اصلی و دیوارها، سالم باقی ماند. ستاد بازسازی عتبات عالیات ایران طی سال‌های ۱۳۸۹ش تا ۱۳۹۴ش حرم را بازسازی کرد. در این بازسازی، گنبد حرم با بیش از ۲۳ هزار خشت، طلاکاری شد. همچنین، ساخت ضریح جدید آن زیر نظر سید جواد شهرستانی نماینده آیت‌الله سیستانی در ایران انجام شد.

معماری و ساختمان

حرم عسکریین از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است برخی از آنها عبارتند از:

• گنبد: گنبد حرم عسکریین یک هزار و ۲۰۰ متر مربع مساحت دارد و بزرگترین گنبد‌ حرم‌های امامان شیعه است.
• گلدسته‌ها: در دو طرف گنبد، دو گلدسته قرار دارد که قسمت‌های بالای آنها طلاکاری شده است.
• ضریح: در ساخت ضریح چهار هزار و ۵۰۰ کیلوگرم نقره و ۷۰ کیلوگرم طلا استفاده شده است.
• صحن: حرم عسکریین یک صحن دارد که از ادغام صحن امامین به مساحت ۷۸ متر طول و ۷۷ متر عرض، صحن مصلی به طول ۵۰ متر و عرض ۴۰ متر و صحن الغیبه ۶۴ متر طول و ۶۱/۵ متر عرض تشکیل شده است.

مدفونان

مقالهٔ اصلی: فهرست مدفونان در حرم عسکریین(ع)

به گفته ذبیح‌الله محلاتی در کتاب مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء در حرم عسکریین، قبور نرجس مادر حضرت مهدی(عج)، حکیمه دختر امام جواد(ع)، مادر امام عسکری(ع)، حسین بن علی الهادی، برادر امام عسکری(ع)، جعفر کذاب و ابوهاشم جعفری از نواده‌های جعفر طیار نیز قرار دارد. سمانه مغربیه مادر امام هادی(ع)، احمدخان دنبلی (درگذشت ۱۲۰۰ق) و فرزندش حسینقلی خان دنبلی و آقارضا همدانی (درگذشت ۱۳۲۲ق) از شاگردان میرزای شیرازی در سامرا در این حرم مدفونند.

نگارخانه

• 

  نقشه حرم عسکریین

• 

  تصویری از ضریح جدید حرم عسکریین که در قم ساخته شده است.

• 

  تخریب حرم عسکریین بر اثر انفجارهای تروریستی

جستارهای وابسته

• حرم کاظمین
• سرداب مقدس

منابع

• «تخریب و بازسازی حرم امامین عسکریین(ع)»، خبرگزاری فارس، درج مطلب، ۴ آذر ۱۳۹۹ش، مشاهده ۳۱ مرداد ۱۴۰۱ش.
• خامه‌‎یار، احمد، تخریب زیارت‌گاه‌‎های اسلامی در کشورهای عربی، قم، دارالاعلام لمدرسة اهل‌‎البیت(ع)، ۱۳۹۳ش.
• خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، دار الغرب الاسلامی، الطبعة الاولی، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۲م.
• «ساخت ضریح مطهر امامین عسکریین»، صداوسیمای مرکز قم، مشاهده ۳۱ مرداد ۱۴۰۱ش.
• شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تصحیح مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
• صحتی سردرودی، محمد، گزیده سیمای سامرا سینای سه موسی، مشعر، تهران، ۱۳۸۸ش.
• طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تحقیق حسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
• قائدان، اصغر، عتبات عالیات عراق، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
• قمی، شیخ عباس، الفوائد الرضویة فی أحوال علماء المذهب الجعفریة، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
• «گلدسته‌های حرم امامین عسکریین(ع) از تخریب تا طلاکاری»، مشرق‌نیوز، درج مطلب ۲ خرداد ۱۴۰۰ش، مشاهده ۳۱ مرداد ۱۴۰۱ش.
• محلاتی، ذبیح‌الله، مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، قم، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۴ش/۱۴۲۶ق.

پیوند به بیرون

• سایت حرم عسکریین
• «حرم عسکریین(ع) در بستر تاریخ»
• «ماده تاریخ دو تعمیر حرم عسکریین»