قبیله بجیله
| شناسنامه خاندان | |
|---|---|
| نام خاندان | بجیله |
| وجه نام‌گذاری | انتساب به بجیله بنت صعب بن سعد |
| موقعیت | |
| خاستگاه | یمن |
| مکان استقرار | یمن، حجاز، عراق، شام |
| افراد سرشناس | |
| مشاهیر | جریر بن عبدالله بجلی، نافع بن هلال بجلی، زهیر بن قین بجلی، رفاعه بن شداد بجلی، عبدالرحمن بن ابی خشکاره بجلی، عبدالله بن ابی حصین ازدی بجلی |
| عالمان | صفوان بن یحیی بجلی، خالد بن جریر بجلی |
| سایر اطلاعات | |
بَجیله از قبایل مشهور عرب قحطانی که با قبیلهٔ خَثْعَم از منشعبات أَنمار به شمار می‌آید و صفت نَسبی آن بَجَلی است. در صدر اسلام نقش مهمی در حوادث عراق داشت. نام این قبیله - که فرزدق نیز در اشعار خود از آن یاد کرده.[۱] - برگرفته از نام بجیله، دختر صعب بن سعد العشیره است.[۲] آنان پس از فتح مکه اسلام آوردند و در فتوحات زمان خلفای سه‌گانه شرکت داشتند. در جنگ صفین نیز گروهی از این قبیله همراه امام علی(ع) بودند.
تبارنامه
سلسله نسب بجیله به درستی معلوم نیست، اما بیشتر منابع آن‌ها را مانند قبیلهٔ خثعم منسوب به انمار بن اراش بن عمرو بن غوث دانسته‌اند که در یمن ساکن بودند[۳] قبیله، به سبب همین روشن نبودن نسب، گاهی در معرض طعن دیگران قرار می‌گرفت[۴] به گفته یعقوبی در ۱۰ق قیس بن غربه پیشوایی بجیله را در دست داشت.[۵]
تاریخچه
یکی از مهم‌ترین نبردهایی که این قبیله در آن شرکت داشت، واقعهٔ جبله میان ایرانیان و اعراب در عام الفیل بود.[۶] در زمان شاپور دوم (ح. ۳۱۰-۳۷۹م) بجلیان همراه با قبایل خثعم و تَمیم و بَکر و عبدالقیس به خاک عراق حمله بردند، اما چون شاپور به حملهٔ متقابل دست زد، دچار تلفات بسیار سنگین شدند. در زمان پیغمبر، ایشان را در بخشی از سلسله کوه‌های سَراة که به اندک فاصله‌ای در جنوب مکه واقع است می‌یابیم. قبیله به سبب نزاع با قبایل همسایه و نیز میان طایفه‌های درونِ خود (مانند أَحْمَس، قَسْر، زیدبن الغَوث، عُرَینه) پراکنده شد و عدهٔ کثیری از افراد ناچار شدند که از قبایل قویتر طلب پشتیبانی (جِوار) کنند.[۷]
بجیله از جمله قبایلی به شمار می‌رفت که پس از فتح مکه، مسلمان شدند. گفته‌اند جریر بن عبدالله به نمایندگی از بجیله و به همراه تنی چند از افراد قبیله نزد پیامبر(ص) آمد و اسلام آورد[۸] و از طرف آن حضرت مأمور شد تا بت ذوالخلصه را که بت مشترک قبایل دوس، خثعم و بجیله بود، نابود کند.[۹]
جریر در نبرد قادسیه، فرماندهی نیروی فرستاده شده از بجیله را برعهده داشت.[۱۰] به سبب شرکت بجیله در جنگ‌های فتوح، عمر بن خطاب آنان را که دوست داشتند در شام سکنی گزینند، در غنایم شریک کرد[۱۱] و آنگاه پیشوایی گروهی از بجیله را به عرفجة بن هرثمه داد و جریر را پیشوای تیرهٔ دیگری از آن قبیله کرد.[۱۲] در زمان امام علی، افراد این قبیله در نبردهای جمل و صفین شرکت داشتند؛ هرچند در جنگ صفین گروهی از آنان با سپاه علی(ع) و گروهی دیگر با سپاه شام همراه بودند.[۱۳]
افراد سرشناس
- جریر بن عبدالله بجلی صحابی پیامبر و از یاران امام علی و فرستاده او به سوی معاویه
- نافع بن هلال بجلی از یاران امام علی و امام حسین و از شهدای کربلا
- زهیر بن قین بجلی از یاران و بزرگان سپاه امام حسین(ع) بود که در واقعه عاشورا در کربلا به شهادت رسید.
- خالد بن جریر بجلی (قرن دوم ق) راوی و محدّث شیعی در قرن دوّم و از اصحاب امام صادق(ع)
- صفوان بن یحیی بجلی کوفی (درگذشت ۲۱۰ق) از یاران امام کاظم، وکلای امام رضا و امام جواد(ع) و اصحاب اجماع.
- رفاعه بن شداد بجلی (درگذشته ۶۶ق) از یاران حضرت علی(ع)، مختار و از رهبران توابین.
- عبدالرحمن بن ابی خشکاره بجلی (کشته شده در ۶۶ ق)، از لشکریان عمر بن سعد در واقعه کربلا. به دستور مختار کشته شد.
- عبدالله بن ابی حصین ازدی بجلی از لشکریان عمر بن سعد در واقعه کربلا
پانویس
- ↑ فرزدق، دیوان، ج۱، ص۳۷۱.
- ↑ سمعانی، الانساب، ج۲، ص۹۱؛ قلقشندی، صبح الاعشی، ج۱، ص۳۲۹؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۲۷۹.
- ↑ ابن قتیبه، المعارف، ۶۴؛ ابن درید، الاشتقاق، ۵۱۵؛ ابن حزم، جمهرة، ج۱۰، ص۴۸۴؛ قس: ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۲۷۹؛ برای محل زندگی آن‌ها، نک: همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۷۱، ۱۱۶، ۱۱۹، ۱۲۰-۱۲۲؛ کوسن دوپرسؤال، II/۴۸..I/۱۹۰.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۶، ص۱۴۳.
- ↑ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۷۹.
- ↑ ابوعبید، معجم مااستعجم، ج۱، ص۶۲؛ نولدکه، تاریخ ایرانیان و...، ۳۷۳.
- ↑ رجوع کنید به مفضل ضبی، ج۱، ص۱۱۵ و بعد.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۴۷؛ سمعانی، الانساب، ج۲، ص۹۱.
- ↑ طبری، تاریخ، ج۳، ص۱۵۸؛ کلبی، الاصنام، ۳۵-۳۶؛ ابن هشام، السیرة ا لنبویة، ج۱، ص۸۸ -۸۹؛ علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۶، ص۲۷۰- ۲۷۱.
- ↑ دینوری، ۱۲۲؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۲۷۹؛ نیز نک: طبری، تاریخ، ج۳، ص۴۸۶.
- ↑ طبری، تاریخ، ج۳، ص۴۶۲؛ بلاذری، فتوح البلدان، ص۳۵۳، ۳۷۳.
- ↑ طبری، تاریخ، ج۳، ص۴۶۲، ۴۷۱؛ قس: یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۱۴۲-۱۴۳.
- ↑ طبری، تاریخ، ج۴، ص۵۰۰، ۵۶۱، ۵۶۲؛ دینوری، الاخبار الطوال،۱۴۴- ۱۴۶، ۱۷۲؛ کحاله، معجم القبایل العرب، ج۱، ص۶۵.
منابع
- برگرفته از مدخل بجیله در دایرة المعارف بزرگ اسلام و دانشنامه جهان اسلام
- ابن‌اثیر، علی، اسدالغابة، قاهره، ۱۲۸۶ق
- ابن‌حزم، علی، جمهرة انساب العرب، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م
- ابن‌درید، محمد، الاشتقاق، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، بیروت / بغداد، ۱۳۷۸ق/ ۱۹۵۸م
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر؛
- ابن‌قتیبه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م
- ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م
- ابوعبید بکری، عبدالله، معجم ما استعجم، به کوشش مصطفی سقا، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م
- بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به کوشش عبدالله انیس طباع، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م
- دینوری، احمد، الاخبار الطوال، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م
- سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالرحمان بن یحیی معلمی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م
- طبری، تاریخ.
- علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، ۱۹۷۸م
- فرزدق، دیوان، بیروت، ۱۴۱۴ق/ ۱۹۹۴م
- قلقشندی، احمد، صبح الاعشی، قاهره، ۱۹۶۳م
- کحاله، عمر رضا، معجم قبائل العرب، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م
- کلبی، هشام، الاصنام، به کوشش احمد زکی پاشا، قاهره، ۲۰۰۰م
- علی بن حسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، چاپ باربیه دمینار و پاوه دکورتل، پاریس ۱۸۶۱۱۸۷۷؛
- مُفَضَّل بن محمد مُفَضَّل ضبی، مفضّلیات، چاپ لیال
- نولدکه، تئودور، تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان، ترجمة عباس زریاب، تهران، ۱۳۵۸ش
- همدانی، حسن، صفة جزیرة العرب، به کوشش هاینریش مولر، لیدن، ۱۸۸۴م
- یعقوبی، تاریخ، بیروت، دارصادر؛ نیز:
- de Perceval, A. P., Essai sur l'histoire des Arabes, Paris, 1847.