جمعیة منتدی النشر
| اطلاعات | |
|---|---|
| نام | جمعیة منتدی النشر |
| بنیانگذار | جمعی از دانش‌آموختگان حوزه علمیه نجف |
| تأسیس | ۱۳۱۴ش |
| مکان | نجف |
جَمعیّةُ مُنتَدَی النَّشر انجمنی علمی در عراق است که عده‌ای از طلاب حوزه علمیه نجف به‌منظور ایجاد تحول در نظام آموزشی حوزه در ۱۳۵۴ق مصادف با ۱۳۱۴ش در نجف اشرف تأسیس کردند. اصلی‌ترین عضو این گروه محمدرضا مظفر(درگذشت۱۳۸۳ق) بود که بعدها به ریاست جمعیت انتخاب شد. این مرکز که مورد حمایت سید ابوالحسن اصفهانی(درگذشت۱۳۶۵ق) و محمدحسن مظفر(درگذشت۱۳۷۵ق) بود، فعالیت‌هایی چون تأسیس مدراس ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان و نیز دانشکده فقه و انتشار کتاب‌های علمی به سبک جدید داشت.
معرفی
جمعیة منتدی النشر اولین مرکزی است که در عراق و با هدف ایجاد تحول در نظام آموزشی حوزه تأسیس گردید.[۱] این مرکز در ۱۳۵۴ق توسط عده‌ای از روحانیون جوان حوزه علمیه نجف[۲] که برجسته‌ترین‌شان محمدرضا مظفر بود،[۳] تأسیس و از دولت وقت عراق مجوز فعالیت گرفت.[۴]
جمعیت منتدی النشر به منظور ترویج فرهنگ دین اسلام و ایجاد روحیه دینی در میان طبقات مختلف اجتماعی تأسیس شد.[۵]
ویژگی
محوری‌ترین هدف جمیعة منتدی النشر، تغییر در نظام آموزشی بود، اما از بیم مخالفت‌ها این هدف کتمان می‌شد.[۶] جمعیت از طرف عالمانی چون سید ابوالحسن اصفهانی و محمدحسن مظفر مورد حمایت قرار گرفت. از منظر محمدحسن مظفر اقدامات اصلاح‌گرانه جمعیت در جهت اصلاح جامعه بوده است.[۷] عبدالحسین رشتی(درگذشت۱۲۷۴ق) از عالمان نجف نیز تأسیس‌کنندگان را به این کار تشویق می‌کرد[۸] و سید هبةالدین شهرستانی می‌گفت من شاگردی از شاگردان این جمعیت هستم.[۹]
جمعیت با چند گروه علمی کار خود را آغاز کرد:
- گروه منتدی نشر؛ که کتاب منتدی النشر اعماله و آماله را برای معرفی جمعیت منتشر کرد.[۱۰]
- گروه وعظ و خطابه که محمدعلی جابری در رأس آن بود.[۱۱]
- مجمع ثقافی دینی (فرهنگی دینی)؛ این مجمع از قبل در حال فعالیت بود که به جمعیت منتدی نشر ملحق گردید.[۱۲]
تأسیس
این جمعیت با جدا شدن تعدادی از اعضای «جمعیت رابطة الادبیة» شکل گرفت. شیخ محمدجواد حچامی (درگذشت۱۳۷۶ق) به ریاست و محمدرضا مظفر به دبیری جمعیت انتخاب شدند. دیگر اعضاء موسس عبارت بودند از سید محمدتقی حکیم، سید موسی بحرالعلوم، سید یوسف طباطبایی حکیم، شیخ هادی حمزوی،[۱۳] علی ثامر نجفی[۱۴] و عبد المهدی مطر.[۱۵]
سال سوم تأسیس، محمدرضا مظفر به ریاست جمعیت انتخاب گردید.[۱۶] شیخ احمد وائلی به‌عنوان حسابدار، هادی فیاض مدیر اداری، سید محمدتقی حکیم دبیر و محمدصادق قاموسی خزانه‌دار تعیین گردیدند. محمدجمال هاشمی، نصرالله خلخالی، سید جواد شبر، مسلم جابری، محمد جسانی و احمد دجیلی نیز به اعضا آن افزوده شدند.[۱۷]
بعد از درگذشت محمدرضا مظفر، سید محمدتقی حکیم مدیریت جمعیت را بر عهده گرفت[۱۸] و محمدحسین مظفر از جمله مشاوران گروه علمی جمعیت بود.[۱۹]
دانشکده فقه
جمعیت منتدی النشر برای ایجاد تغییرات مورد نظر خود «مدرسة العالیة للعلوم الدینی و الکلیة الاجتهاد» (مدرسه عالی علوم دینی و دانشکده اجتهاد) را راه‌اندازی کرد. اولین کلاس آموزش عالی فقه استدلالی توسط جمعیت در این دانشکده و در سال ۱۳۵۶ق شروع به کار کرد.[۲۰]
در سال ۱۳۵۷ق دولت وقت به دانشکده مجوز رسمی صادر کرد، اما این مجوز دو بار لغو شد و در نهایت در سال ۱۳۷۷ق با نام جدید دانشکده فقه (کلیة الفقه) مجوز تحصیلی گرفت[۲۱] و به فارغ‌التحصیلان خود مدرک لیسانس (بکالوریوس) اعطا کرد. دانشگاه بغداد مدارک اعطایی آن را معتبر دانست[۲۲] و مدارک آن با مدارک دانشکده حقوق یا دانشکده ادبیات معادل سازی شد.[۲۳]
در برنامه درسی دانشکده فقه دروسی چون فقه امامیه، فقه تطبیقی، اصول فقه، تفسیر، حدیث و درایه، علوم تربیتی و روانشناسی، ادبیات و تاریخ ادبیات، جامعه‌شناسی، تاریخ اسلام، فلسفه اسلامی و فلسفه جدید، منطق، اصول تدریس، ادبیات عرب، یک زبان بیگانه،[۲۴] علم هیئت، ریاضیات و هندسه گنجانده شده بود.[۲۵]
دانشکده فقه، دانش‌پژوه غیر شیعه اثنی‌عشری و غیر عراقی را پذیرش می‌کند و پذیرفته‌شدگان باید آمادگی تبلیغ دین را در هر کشوری که جمعیت تشخیص دهد، داشته باشند. ارتقا به سطح بالاتر منوط به قبولی در امتحان جامع آخر سال است.[۲۶]
ضرورت استفاده طلاب از لباس مناسب دینی و نیز عدم عضویت طلاب در هیچ مرام و حزبی از جمله مقررات عمومی دانشکده بود.[۲۷]
این دانشکده با روی کار آمدن حزب بعث و صدام حسین در عراق تعطیل گردید و چند سال بعد با سقوط او به‌کار خود ادامه داد.
[۲۸]
ساختمان اولیه جمعیت منتدی النشر و دانشکده فقه در طبقه دوم پیرامون خارجی حرم علوی بود که در توسعه حرم از بین رفت. لذا یکی از خیرین به نام حسین شکری زمین بزرگی را در خیابان امام علی(ع) نزدیک میدان الثورة العشرین خریداری و به این مجموعه اختصاص داد.
[۲۹]
در سال ۱۳۶۳ق دانشکده وعظ و ارشاد (کلیة الوعظ و الارشاد) نیز توسط جمعیت منتدی النشر راه‌اندازی شد، اما عمر این دانشکده فقط یک ماه بود و به‌خاطر مخالفت‌های شدید منحل گردید.[۳۰]
تاسیس مدارس علوم دینی
جمعیت برای توسعه کار تربیتی دست به تأسیس مدرسه زد. مقطع ابتدایی به‌نام «منتدی النشر الابتدائیة الاهلیة» در سال ۱۳۶۸ق با ۳۰۰ دانش‌آموز آغاز به‌کار کرد. مقطع دبیرستان یا متوسطه به نام «ثانویة منتدی النشر الاهلیة المسائیة» در سال ۱۳۸۰ق[۳۱] و سپس مقطع پیش‌دانشگاهی (اعدادیه) تأسیس شد.[۳۲] در این مدارس علاوه بر دروس متداول رسمی، فقه و عقاید اسلامی و منطق نیز آموزش داده می‌شود.[۳۳]
با رونق گرفتن این مدارس، با درخواست بزرگان شهرها شعبه‌هایی نیز در حله و کاظمین با حمایت سید ابوالحسن اصفهانی و با مجوز رسمی دولت تاسیس شدند.[۳۴]
در این مدارس همانند نظام موجود در دیگر مدارس دولتی عراق، زمان معینی برای دروس، سفر و استاد معین برای هر ماده درسی در نظر گرفته شده بود.[۳۵]
مجمع ثقافی دینی
مجمع ثقافی دینی یا مجمع فرهنگی دینی در سال ۱۳۶۲ق تاسیس گردید[۳۶] که ریاست آن با محمدحسین مظفر بوده است و چهار شعبه داشت: نشر، کتابخانه، تحقیق و تألیف و ادبیات. هدف آن تحقیق و نظارت بر انتخاب کتاب و نشریات برای چاپ بود. برپایی محافل علمی، ایجاد امکان حضور در کنفرانس‌ها و جشنواره‌ها برای طلاب دانشکده از جمله وظایف مجمع بود.[۳۷]
انتشارات جمعیت
کتاب
برخی از کتاب‌های منتشرشده توسط جمعیت از این قرار است:
- اصول الفقه؛
- المنطق؛ این دو کتاب توسط مظفر برای تدریس در دانشکده فقه نگاشته شده بود،[۳۸]
- عقائد الامامیه که مجموعه دروس مظفر در دانشکده بود،[۳۹]
- دراسات فی قواعد اللغة العربیة تالیف عبدالمهدی مطر؛[۴۰]
- تفسیر حقایق التأویل فی متشابه التنزیل تالیف سید شریف رضی(درگذشت۴۰۶ق)؛[۴۱]
- القواعد و الفوائد فی الفقه و اصول العربیة تالیف شهید اول؛ مطبوع در سال ۱۳۹۹ق..
- الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد تالیف شیخ طوسی؛ چاپ شده به سال ۱۳۹۹ق.
- زندگی‌نامه شریف رضی تالیف عبدالحسین حلی؛[۴۲]
- الشیعة الامامیه تالیف محمدحسین مظفر؛
- اسبوع الامام(ع)؛ مجموعه مقالات ارائه شده در جمعیت است.[۴۳]
مجلات
- نشریه البذره؛ جمعیت منتدی النشر و مدارس آن نشریات متعددی داشتند، اما مدتی بعد همه آنها در این نشریه مجتمع گردید. نشریه البذره توسط دانش‌پژوهان مرکز منتشر می‌شود.[۴۴]
- نشریه المنتدی؛ توسط مرکز منتشر می‌شد.[۴۵]
- مجله النجف؛[۴۶] این نشریه علمی ادبی بود و توسط دانشکده فقه منتشر می‌شود.[۴۷]
برخی دیگر از منشورات جمعیت
- منتدی النشر اعماله و آماله؛ منتشر شده در سال ۱۳۶۲ق.[۴۸]
- لجنة المجمع الثقافی الدینی؛ منتشر شده در سال ۱۳۶۳ق.[۴۹]
- کلیة الفقه؛ توسط مدرسه منتدی نشر در سال ۱۳۸۰ق چاپ گردید.[۵۰]
- الحجر الاساسی لمنتدی النشر؛ در سال ۱۳۷۰ق توسط مدیریت جمعیت منتشر گردید.[۵۱]
اساتید
برخی از افرادی که در مراکز جمعیت تدریس می‌کردند، به قرار زیر بودند:
- شیخ عبدالحسین حلی؛ وی تدریس فقه را بر عهده داشت.
- شیخ عبدالحسین رشتی تدریس تفسیر و اصول فقه را بر عهده گرفت.
حضور این دو فقیه در مدرسه حادثه‌ای شگرف در تاریخ آن محسوب می‌شود.[۵۲]
- سید محمدتقی حکیم؛[۵۳]
- سید محسن امین (درگذشت۱۳۷۱ق)؛[۵۴]
- محمدجواد بلاغی؛ وی از استادان دانشکده فقه بود.[۵۵]
- محمد سعید مانع؛[۵۶]
- سبط حسن هنسوی هندی؛[۵۷]
- سید محمدجمال هاشمی؛[۵۸]
- سید محمدحسین فضل الله؛ وی از اساتید مدرسه دینی منتدی بود.[۵۹]
- محمد کاظم شمشاد هندی؛[۶۰]
- عبدالمهدی مطر؛ از اساتید ادبیات و فقه دانشکده بود.[۶۱]
دانش‌آموختگان
برخی از دانش‌آموختگان در مدارس یا دانشکده جمعیت افراد زیر بودند:
- سید محمدباقر صدر؛[۶۲]
- احمد دجیلی؛[۶۳]
- محمدحسن آل یاسین؛[۶۴]
- سید محمدجعفر حکیم مولف تاریخ و تطور الفقه و الأصول فی حوزة النجف الاشرف؛[۶۵]
- احمد بن محمدحسن مظفر مؤلف ابوطالب؛[۶۶]
- سید جواد شبر مولف ادب الطف؛[۶۷]
- احمد وائلی مولف هویة التشیع؛[۶۸]
- سید حسین بحرالعلوم؛[۶۹]
پانویس
- ↑ خلیلی، موسوعة عتبات المقدسة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۱۸۲ ؛ جعفریان، «جامعة النجف، حرکتی نو در اصلاح نظام آموزشی حوزوی در نجف»، ص۲۷۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۴، ص۷۷۳.
- ↑ عبد الخضر، جمعیة منتدی النشر و أثرها الفکری و السیاسی، ۲۰۱۱م، ص۱۰۴.
- ↑ مظفر، اصول الفقه، موسسة النشر الاسلامی، ج۱، ص۴۴.
- ↑ مظفر، اصول الفقه، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۱، ص۴۴.
- ↑ حکیم، حوزة النجف، ص۳۸۴.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ج۱، ص۱۷۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۵، ص۱۰۶۶.
- ↑ حکیم، المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، ۱۴۲۷ق، ج۱۰، ص۶۶.
- ↑ حرزالدین، تاریخ النجف الاشرف، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۰۷.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۶، ص۱۳۶۰.
- ↑ حرزالدین، تاریخ النجف الاشرف، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۰۹.
- ↑ حرزالدین، تاریخ النجف الاشرف، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۰۷.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۶، ص۱۳۴۲.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۰۶.
- ↑ حکیم، المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، ۱۴۲۷، ج۹، ص۳۹۹.
- ↑ حرزالدین، تاریخ النجف الاشرف، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۰۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۳، ص۲۵۷.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۴، ص۶۴۷.
- ↑ الحکیم، حوزة النجف، صص۳۸۰ و ۳۸۸.
- ↑ الحکیم، حوزه النجف، ص۳۹۰.
- ↑ خلیلی، موسوعة عتبات المقدسة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۱۸۳.
- ↑ الحکیم، حوزه النجف.، ص۳۹۰.
- ↑ جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۶۸۲.
- ↑ عبدالغزالی، سیر اصلاحات در مراکز آموزش دینی نجف، ص۱۹۵ - ۱۹۶
- ↑ عبدالغزالی، سیر اصلاحات در مراکز آموزش دینی نجف، ص۱۹۵ - ۱۹۶
- ↑ عبدالغزالی، سیر اصلاحات در مراکز آموزش دینی نجف، ص۱۹۵ - ۱۹۶.
- ↑ عکسی ماندگار از دانشکده فقه
- ↑ دانشکده‌ای ماندگار در حافظه تاریخی نجف اشرف.
- ↑ الحکیم، حوزه النجف، ص۳۷۳ و ۴۰۵.
- ↑ خلیلی، موسوعة عتبات المقدسة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۱۸۳.
- ↑ جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۶۸۲.
- ↑ خلیلی، موسوعة عتبات المقدسة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۱۸۴.
- ↑ عبدالغزالی، سیر اصلاحات در مراکز آموزش دینی نجف، ص۱۹۰.
- ↑ الجنابی، تاریخ النجف الاجتماعی، ۲۰۱۰م، ص۳۷۱.
- ↑ حکیم، اصول العامه للفقه المقارن، ۱۴۱۸ق، ص۱۸.
- ↑ عبدالغزالی، سیر اصلاحات در مراکز آموزش دینی نجف، ص۲۰۲.
- ↑ سلیمانی‌فر، «راه‌کار‌های تقریبی علامه محمدرضا مظفر»، ص۱۵.
- ↑ مظفر، عقائد الامامیة، ۱۳۸۷ش، ص۲۹.
- ↑ عبدالغزالی، سیر اصلاحات در مراکز آموزش دینی نجف، ص۲۰۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۷،ص۳۲.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۶۴.
- ↑ رفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(ص)، ۱۳۷۶ش، ج۵، ص۱۷۷.
- ↑ امینی، معجم المطبوعات النجفیة، ۱۳۵۸ق، ص۱۰۶.
- ↑ امینی، معجم المطبوعات النجفیة، ۱۳۵۸ق، ص۳۴۶.
- ↑ خلیلی، موسوعة عتبات المقدسة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۱۸۵.
- ↑ عبد الخضر، جمعیة منتدی النشر وأثرها الفکری، ۲۰۱۱م، ص۱۲۰.
- ↑ امینی، معجم المطبوعات النجفیة، ۱۳۵۸ق، ص۳۴۶.
- ↑ امینی، معجم المطبوعات النجفیة، ۱۳۵۸ق، ص۲۹۱.
- ↑ امینی، معجم المطبوعات النجفیة، ۱۳۵۸ق، ص۲۸۷.
- ↑ امینی، معجم المطبوعات النجفیة، ۱۳۵۸ق، ص۱۴۶.
- ↑ مظفر، اصول الفقه، موسسة النشر الاسلامی، ج۱، ص۴۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۳، ص۲۵۷.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۷، ص۱۲۲.
- ↑ گلشن ابرار، ج۲، ص۶۸۲.
- ↑ شبر، ادب الطف، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۲۶۸.
- ↑ صدر الافاضل، مطلع انوار، ۱۳۷۴ش، ص۲۷۹.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۸۷.
- ↑ غروی، مع علماء النجف الأشرف، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۵۶۳.
- ↑ حکیم، المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، ۱۴۲۷، ج۱۰، ص۱۳۸.
- ↑ حکیم، المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، ۱۴۲۷، ج۱۰، ص۱۱۶.
- ↑ لجنه العلمیه فی موسسه الامام الصادق(ع)، معجم طبقات المتکلمین، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۳۷۹.
- ↑ مجمع الفکر الإسلامی، موسوعة مؤلفی الامامیة، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۷۹.
- ↑ حکیم، المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، ۱۴۲۷، ج۱۰، ص۳۱۷.
- ↑ حکیم، المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، ۱۴۲۷، ج۱۰، ص۲۱۱.
- ↑ عبدالحمید، معجم مورخی الشیعة، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۱۲۶.
- ↑ عبدالحمید، معجم مورخی الشیعة، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۲۲۲.
- ↑ عبدالحمید، معجم مورخی الشیعة، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۴.
- ↑ حکیم، المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، ۱۴۲۷، ج۸، ص۲۱۶.
یادداشت
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات أعلام الشیعة، بیروت،دار إحیاء التراث العربی، چ۱، ۱۴۳۰ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت،دار الأضواء، چ۳، ۱۴۰۳ق.
- امینی، محمد هادی، معجم المطبوعات النجفیة، نجف اشرف، مطبعة الآداب، چ۱، ۱۳۵۸ق.
- امین، حسن، مستدرکات أعیان الشیعة، بیروت،دار التعارف للمطبوعات، چ۱، ۱۴۰۸ق.
- الجنابی، عبد الستار شنین، تاریخ النجف الاجتماعی ۱۹۳۲-۱۹۶۸م، بغداد، مکتبة الظاهره، ۲۰۱۰م.
- جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، قم، معروف، چ۱، ۱۳۷۸ش.
- جعفریان، رسول، «جامعة النجف؛ حرکتی نو در اصلاح نظام آموزشی حوزوی در نجف»، در سال‌نامه مقالات و رسالات تاریخی، شماره ۲، بهار ۱۳۹۳ش.
- حکیم، محمدتقی، اصول العامه للفقه المقارن، قم، مجمع جهانی اهل بیت، ۱۴۱۸ق.
- حکیم، حسن عیسی، المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، قم، المکتبة الحیدریة، چ۱، ۱۴۲۷ق.
- حرزالدین، عبدالرزاق، تاریخ النجف الاشرف، قم، دلیل ما، ۱۳۸۵ش.
- خسرو شاهی، هادی، خاطرات مستند سید هادی خسرو شاهی درباره: شهید نواب صفوی، قم، کلبه شروق، ۱۳۹۵ش.
- خلیلی، جعفر، موسوعة عتبات المقدسة، بیروت، موسسة الاعلمی، چ۲، ۱۴۰۷ق.
- رفاعی، عبد الجبار، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(ص)، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ۱، ۱۳۷۶ش.
- سلیمانی‌فر، ندا، «راه‌کار‌های تقریبی علامه محمدرضا مظفر»، در مجله مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، شماره ۲۶، زمستان ۱۳۹۰ش.
- صدر الافاضل، مرتضی حسین، مطلع انوار(احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند)، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، چ۱، ۱۳۷۴ش.
- عبدالحمید، صائب، معجم مورخی الشیعة: الإمامیة - الزیدیة -الإسماعیلیة، قم، مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی، چ۱، ۱۴۲۴ق.
- عبد الخضر، سعد عبد الواحد، جمعیة منتدی النشر و أثرها الفکری و السیاسی علی الحرکة الاسلامیة فی العراق ۱۹۶۴ - ۱۹۳۵، بغداد،دار المدینة الفاضلة، ۲۰۱۱م.
- عبدالغزالی، مصطفی عاید، و دیگران، سیر اصلاحات در مراکز آموزش دینی نجف در فاصله سال‌های ۱۳۱۸ - ۱۳۸۲ق، در نشریه پژوهش‌نامه تاریخ تمدن اسلامی، سال۵۴، ش۱، بهار و تابستان ۱۴۰۰شمسی.
- غروی، محمد، مع علماء النجف الأشرف، بیروت،دار الثقلین، چ۱، ۱۴۲۰ق.
- لجنه العلمیه فی موسسه الامام الصادق(ع)، معجم طبقات المتکلمین، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، چ۱، ۱۴۲۴ق.
- مجمع الفکر الاسلامی، موسوعة مؤلفی الامامیة، قم، مجمع الفکر الإسلامی، چ۱، ۱۴۲۸ق.
- «واژه منتدی» سایت المعانی، تاریخ بازدید: ۲۰ فروردین ۱۴۰۱ش.
- مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
- مظفر، محمدرضا، عقائد الامامیة، قم، انصاریان، ۱۳۸۷ش.