آیه رضاع: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
== معرفی، متن و ترجمه == | == معرفی، متن و ترجمه == | ||
[[ | آیه ۲۳۳ [[سوره بقره]] را آیه رضاع نامیده‌اند.<ref>خراسانی، «آیات نامدار»، ص۳۸۴.</ref> اين آيه در زمره [[آیات الاحکام]] محسوب شده است.<ref>مقدس اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة المرتضویة، ص۵۵۶-۵۶۱.</ref> به گفته [[سید عبدالاعلی سبزواری]] در [[مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن (سبزواری)|تفسیر مواهب الرحمان]]، آیه رضاع از جمله آیاتی است که به بیان یکی از سنت‌های جاری در طبیعت می‌پردازد که نتیجه آن حفظ نوع بشر در نظام خلقت خواهد بود.<ref>سبزواری، مواهب الرحمان، ۱۴۲۸ق، ج۴، ص۵۶.</ref> آیه رضاع در ادامه بحث‌هاى مربوط به طلاق که در آیات قبل به آن پرداخته شده بود، مسائل مرتبط با شیردادن به نوزاد و تربیت و [[نفقه]] او را به تفصیل و در عباراتی کوتاه و فشرده بازگو می‌کند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۸۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۸۵-۱۸۶.</ref> طبق این آیه، مادر اگر هم [[طلاق]] داده شده باشد، به مدت دو سال در [[رضاع|شیر دادن]] به نوزادش بر سایرین اولویت دارد؛ البته می‌تواند کمتر از دوسال نیز شیر دهد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۸۶؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۶۵.</ref> همچنین بر اساس مفاد آیه رضاع، هزینه زندگی مادر در دوران شیردهی به کودک، طبق عرف شناخته شده و به قدر توانایی بر عهده پدر است؛ اگرچه زن را طلاق داده باشد و اگر پدر فوت کرده باشد، ورثه پدر باید این هزینه‌ها را تأمین کنند.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۶۵.</ref> | ||
==متن و ترجمه آیه== | ==متن و ترجمه آیه== | ||
نسخهٔ ۲۷ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۳۲
| پرونده:Ayeh reza.png | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه رضاع |
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۲۳۳ |
| جزء | ۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | فقهی |
| درباره | مسائل مرتبط با شیردادن به نوزاد |
آیه رضاع (بقره: ۲۳۳) از آیات الاحکام سوره بقره است که مسائل مرتبط با احکام شیردادن به نوزاد، تربیت و نفقه او را به تفصیل بیان می‌کند. در این آیه شیردادن به نوزاد واجب دانسته شده و در این مهم مادر او بر دیگران اولویت داده شده است، حتی اگر از شوهر خود طلاق گرفته باشد.
به گفته مفسران، حق حضانت نوزاد در این آیه تا دوسالگی به مادر داده شده است و پدر حق ندارد در صورت تمایل مادر به نگهداری نوزاد، بین آن دو جدایی بیندازد. همچنین گفته شده در مدت شیردهی به نوزاد، تأمین هزینه‌های زندگی مادر برعهده پدر یا ورثه او خواهد بود.
ضرر زدن والدین به نوزاد به دلیل اختلاف با همدیگر یا نوزاد را وسیله ضرر زدن به همدیگر قرار دادن، از نکات مهمی است که گفته شده آیه رضاع به شدت از آن نهی کرده است. لزوم مشورت والدین درباره زمان گرفتن نوزاد از شیر طبق مصلحت او، دستور دیگری که این آیه بدان پرداخته است.
معرفی، متن و ترجمه
آیه ۲۳۳ سوره بقره را آیه رضاع نامیده‌اند.[۱] اين آيه در زمره آیات الاحکام محسوب شده است.[۲] به گفته سید عبدالاعلی سبزواری در تفسیر مواهب الرحمان، آیه رضاع از جمله آیاتی است که به بیان یکی از سنت‌های جاری در طبیعت می‌پردازد که نتیجه آن حفظ نوع بشر در نظام خلقت خواهد بود.[۳] آیه رضاع در ادامه بحث‌هاى مربوط به طلاق که در آیات قبل به آن پرداخته شده بود، مسائل مرتبط با شیردادن به نوزاد و تربیت و نفقه او را به تفصیل و در عباراتی کوتاه و فشرده بازگو می‌کند.[۴] طبق این آیه، مادر اگر هم طلاق داده شده باشد، به مدت دو سال در شیر دادن به نوزادش بر سایرین اولویت دارد؛ البته می‌تواند کمتر از دوسال نیز شیر دهد.[۵] همچنین بر اساس مفاد آیه رضاع، هزینه زندگی مادر در دوران شیردهی به کودک، طبق عرف شناخته شده و به قدر توانایی بر عهده پدر است؛ اگرچه زن را طلاق داده باشد و اگر پدر فوت کرده باشد، ورثه پدر باید این هزینه‌ها را تأمین کنند.[۶]
متن و ترجمه آیه
وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ ۖ لِمَنْ أَرَادَ أَن يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ ۚ وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۚ لَا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَهَا ۚ لَا تُضَارَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلَا مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ ۚ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَٰلِكَ ۗ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَن تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا ۗ وَإِنْ أَرَدتُّمْ أَن تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَادَكُمْ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِذَا سَلَّمْتُم مَّا آتَيْتُم بِالْمَعْرُوفِ ۗ وَاتَّقُوا اللَّـهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ
و مادران [باید] فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند. [این حکم] برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند. و خوراک و پوشاک آنان [مادران]، به طور شایسته، بر عهده پدر است. هیچ کس جز به قدر وسعش مکلف نمیشود. هیچ مادری نباید به سبب فرزندش زیان ببیند، و هیچ پدری [نیز] نباید به خاطر فرزندش [ضرر ببیند]. و مانند همین [احکام] بر عهده وارث [نیز] هست. پس اگر [پدر و مادر] بخواهند با رضایت و صواب‌دید یکدیگر، کودک را [زودتر] از شیر بازگیرند، گناهی بر آن دو نیست. و اگر خواستید برای فرزندان خود دایه بگیرید، بر شما گناهی نیست، به شرط آنکه چیزی را که پرداخت آن را به عهده گرفتهاید، به طور شایسته بپردازید. و از خدا پروا کنید و بدانید که خداوند به آنچه انجام میدهید بیناست. (سوره بقره، آیه ۲۳۳)
محتوا
مفسران ذیل آیه رضاع به چند نکته تفسیری از جمله وجوب شیردادن به نوزاد، بودن حق حضانت نوزاد برای مادر در دوران شیرخوارگی، لزوم تأمین هزینه‌های زندگی مادر توسط پدر، عدم ضرر زدن پدر و مادر به همدیگر در ارتباط با امور نوزاد و رعایت تقوا درباره امور نوزاد اشاره کرده‌اند.
وجوب یا استحباب شیردادن به نوزاد
تأمین نیازهای نوزاد و شیردادن به او طبق فراز «یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ» در آیه ۲۳۳ سوره بقره، واجب دانسته شده است.[۷] به باور طبرسی در تفسیر مجمع البیان، این جمله اگرچه به صورت خبری آمده؛ ولی منظور از آن وجوب شیردادن به نوزاد است؛ البته به گفته او این امر نسبت به مادر واجب نیست، بلکه مستحب است، یعنی مادران به شیردادن به فرزند خود از دیگران سزاوارترند و اگر برای آنها سخت بود یا به هر دلیل دیگری نتوانستد به نوزاد خود شیر دهند، باید از طریق دیگری برای نوزاد شیر تأمین شود.[۸] محمدجواد مغنیه نیز در تفسیر الکاشف این وظیفه را برای مادر مستحب دانسته، به این معنا که مادر نسبت به دیگران سزاوارتر است.[۹] مقدس اردبیلی در کتاب زبدة البیان گفته است اگر نوزاد جز با شیر مادر خود زنده نمی‌ماند یا دایه‌ای برای او پیدا نشد و یا پدرش توانایی پیدا کردن دایه برای نوزاد ندارد، در این موارد بر مادر واجب است که به نوزاد خود شیر دهد.[۱۰]
حق حضانت نوزاد
مفسران، حق حضانت کودک را تا دوسالگی بر اساس آیه ۲۳۳ سوره بقره برعهده مادر می‌دانند.[۱۱] به گفته علامه طباطبایی جمله «لِمَنْ أَرادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضاعَةَ» در این آیه اشاره به حق حضانت مادر طلاق داده شده بر کودک خود تا دو سال دارد و شوهر او حق گرفتن فرزند از مادرش را در این مدت ندارد؛ چون مصداق بارز ضرر زدن به مادر است و آیه آن را نفی کرده است. البته در صورت توافق زن و شوهر یا انصراف مادر از حق خود، حق حضانت از مادر سلب خواهد شد.[۱۲] همچنین مکارم شیرازی از مفسران معاصر شیعه با استناد به این بخش از آیه معتقد است، حق شیردادن و نگاهداری از نوزاد تا دو سالگی به مادر داده شده که از آن به حق حضانت تعبیر می‌شود؛ البته ولایت بر بچه‌های کوچک بر عهده پدر است.[۱۳] به گفته مکارم از آنجا که تغذیه جسم و جان نوزاد در این مدت با شیر و عواطف مادر پیوند ناگسستنی دارد این حق به مادر داده شده، علاوه بر این عواطف مادر نیز باید رعایت شود؛ بنابراین قرار دادن حق حضانت و نگاهداری و شیر دادن برای مادر یک نوع حق دو جانبه است که هم برای رعایت حال فرزند است و هم مادر.[۱۴]
تأمین هزینه‌های زندگی مادر شیرده
تأمین هزینه‌های زندگی مادر شیردهنده را بر پدر نوزاد یا ورثه پدر واجب دانسته‌اند.[۱۵] برخی از مفسران با استناد به آیه، هزینه‌های زندگی را شامل خوارک و پوشاک مادر در دوران شیر دادن به نوزاد به مقدار متعارف و به اندازه توان پدر دانسته‌اند؛[۱۶] ولی مغنیه رعایت شأن اجتماعی زن را شرط دانسته است که ممکن است مواردی غیر از خوراک و پوشاک را نیز شامل شود.[۱۷] همچنین گفته شده این تأمین هزینه‌های مورد تأکید آیه مربوط به زنانی است که طلاق داده شده‌اند و آنان نوزادان شوهران خود را شیر می‌دهند؛ چراکه نفقه زنانی که طلاق داده نشده‌اند با ازدواج به عهده شوهر واجب می‌شود، چه نوزاد داشته باشند چه نداشته باشند.[۱۸] به گفته مکارم شیرازی این تأکید قرآن بر تأمین هزینه‌های زندگی مادر توسط پدر در دوران شیردهی، به دلیل این است که مادر با خاطری آسوده بتواند به فرزندش شیر دهد و پدر نیز عواطفش را در انجام وظیفه مزبور بسیج کند.[۱۹]
عدم ضرر به نوزاد و پدر و مادر
ضرر زدن والدین به نوزاد به دلیل اختلاف با همدیگر یا نوزاد را وسیله ضرر زدن به همدیگر قرار دادن، از نکات مهمی است که گفته شده آیه رضاع به شدت از آن نهی کرده است.[۲۰] به اعتقاد علامه طباطبایی چون حق حضانت و شیردادن نوزاد برای مادر است، شوهر نمی‌تواند به زور میان مادر و طفل جدایی اندازد، یا اینکه مثلا زن، پدر را از دیدن فرزندش باز دارد؛ زیرا این کارها مصداق بارز ضرر زدن زن و شوهر به همدیگر با سواستفاده از کودک خواهد بود.[۲۱] همچنین به باور طبرسی و مکارم شیرازی، پدر و مادر نباید به خاطر اختلاف با همدیگر، نوزاد را وجه المصالحه قرار داده بر جسم و جان او ضربه وارد کنند مثلا مادر به خاطر غضب نسبت به شوهر خود، از شیر دادن به طفل سرباز زند یا اینکه شوهر به خاطر ضرر زدن به مادر، بین نوزاد و مادرش جدایی اندازد.[۲۲] به گفته مکارم شیرازی، خدا در پایان آیه با توصیه به رعایت تقوا درباره امور نوزاد، این هشدار را به زن و شوهر می‌دهد که به خاطر انتقام‌جویی، سرنوشت نوزاد را به خطر نیندازند که خداوند دقیقا مراقب اعمال آنها است و اینکه دین اسلام نسبت به حقوق کودکان حساسیت زیادی دارد.[۲۳]
مشورت زن و شوهر درباره مدت شیردهی به نوزاد
لزوم مشورت والدین درباره زمان گرفتن نوزاد از شیر، دستور دیگری که آیه رضاع بدان پرداخته است.[۲۴] مفسران معتقدند این فراز از آیه «...فَإِنْ أَرادا فِصالًا عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍ...» رضایت پدر و مادر و اتفاق و مشورت آنها را شرط بازگیری نوزاد از شیر می‌داند، حتی اگر زودتر از دو سال باشد؛ زیرا بدون مشورت و همفکری آنها ممکن است به نوزاد ضرر وارد شود.[۲۵] به گفته مغنیه لازم دانستن مشورت زن و شوهر در این آیه به خاطر مصلحت نوزاد است.[۲۶] علامه طباطبایی تشریع این حکم را از سوی خداوند به دلیل این دانسته که حقی از زنان ضایع نشود و اینکه دو طرف درباره امور نوزاد مجبور به کاری نشوند. همچنین به گفته او ممکن است نتیجه مشورت این باشد که پدر فرزندش را به دیگری بسپارد تا شیرش دهد؛ چراکه همسرش یا راضی به شیر دادن نیست یا توان شیر دادن را ندارد، البته تمامی این موارد را به شرطی دانسته که آنچه همسرش استحقاق دارد را به او بدهد و منافاتی با حق او نداشته باشد.[۲۷]
پانویس
- ↑ خراسانی، «آیات نامدار»، ص۳۸۴.
- ↑ مقدس اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة المرتضویة، ص۵۵۶-۵۶۱.
- ↑ سبزواری، مواهب الرحمان، ۱۴۲۸ق، ج۴، ص۵۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۸۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۸۵-۱۸۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۸۶؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۶۵.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۶۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۸۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۸۶.
- ↑ مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۵۶.
- ↑ مقدس اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة المرتضویة، ص۵۵۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ح۲، ص۲۴۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۸۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ح۲، ص۲۴۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۸۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۸۶.
- ↑ مقدس اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة المرتضویة، ص۵۵۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۸۷؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۴۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۸۷؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۴۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۸۷.
- ↑ مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۵۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۸۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۸۷-۱۸۸.
- ↑ مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۵۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۴۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۸۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۸۸-۱۸۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۹۰-۱۹۱.
- ↑ مقدس اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة المرتضویة، ص۵۶۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۸۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۸۹.
- ↑ مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۶۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۴۱.
یادداشت
منابع
- خراسانی، رضا، «آیات نامدار»، در دائرة المعارف قرآن کریم، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۳ش.
- سبزواری، سید عبدالاعلی، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، قم، دارالتفسیر، ۱۴۲۸ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۱ش.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز درس‌های قرآن، ۱۳۸۳ش.
- مغنیه، محمدجواد، الکاشف فی تفسیر القرآن، تهران، دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مقدس اربیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی احکام القرآن، تهران، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية، بی‌تا.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.