تورات: تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Rahmani ویرایش متن و منابع |
imported>Rahmani بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''تورات''' [[کتاب مقدس]] یهودیان و مسیحیان است. در [[قرآن]] آیات متعددی از تورات سخن گفته و این کتاب را نازل شده بر [[حضرت موسی(ع)]] و کتاب آسمانی [[بنی اسرائیل]] معرفی کرده است. حضرت عیسی(ع) و حضرت محمد(ص) را تأیید کننده این کتاب معرفی نموده است. | '''تورات''' [[کتاب مقدس]] یهودیان و مسیحیان است. در [[قرآن]] آیات متعددی از تورات سخن گفته و این کتاب را نازل شده بر [[حضرت موسی(ع)]] و کتاب آسمانی [[بنی اسرائیل]] معرفی کرده است. حضرت عیسی(ع) و حضرت محمد(ص) را تأیید کننده این کتاب معرفی نموده است. | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۰: | ||
*دخيل، على‌بن‌محمدعلى، الوجيز في تفسيرالكتاب‌العزيز، بيروت، ناشر دارالتعارف للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۲۲ق. | *دخيل، على‌بن‌محمدعلى، الوجيز في تفسيرالكتاب‌العزيز، بيروت، ناشر دارالتعارف للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۲۲ق. | ||
*زجاج، ابراهيم‌بن‌سرى‌بن‌سهل، اعراب‌القرآن(زجاج)، تحقيق ابراهيم ابيارى، قاهره-بيروت، دارالكتاب‌المصرى و دارالكتب‌اللبنانى، چاپ چهارم، ۱۴۲۰ق. | *زجاج، ابراهيم‌بن‌سرى‌بن‌سهل، اعراب‌القرآن(زجاج)، تحقيق ابراهيم ابيارى، قاهره-بيروت، دارالكتاب‌المصرى و دارالكتب‌اللبنانى، چاپ چهارم، ۱۴۲۰ق. | ||
*سبزوارى نجفى، محمد‌بن | *سبزوارى نجفى، محمد‌بن حبيب‌الله، ارشادالاذهان الى تفسيرالقرآن، بيروت، ناشر دار‌التعارف‌للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۱۹ق. | ||
*سلیمانی‌اردستانی، عبدالرحیم، کتاب مقدس، قم، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش. | *سلیمانی‌اردستانی، عبدالرحیم، کتاب مقدس، قم، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش. | ||
*شاذلي، سيدبن‌قطب‌بن‌ابراهيم، فى ظلال‌القرآن، بيروت-قاهره، دارالشروق، چاپ هفدهم، ۱۴۱۲ق. | *شاذلي، سيدبن‌قطب‌بن‌ابراهيم، فى ظلال‌القرآن، بيروت-قاهره، دارالشروق، چاپ هفدهم، ۱۴۱۲ق. | ||
نسخهٔ ۵ ژانویهٔ ۲۰۱۸، ساعت ۱۳:۱۷
تورات کتاب مقدس یهودیان و مسیحیان است. در قرآن آیات متعددی از تورات سخن گفته و این کتاب را نازل شده بر حضرت موسی(ع) و کتاب آسمانی بنی اسرائیل معرفی کرده است. حضرت عیسی(ع) و حضرت محمد(ص) را تأیید کننده این کتاب معرفی نموده است.
این کتاب شامل پنج سفر اول کتاب مقدس است. یهودیان معتقدند این کتاب‌ها متعلق به حضرت موسی(ع) است. آنان این کتاب را نازل شده بر حضرت موسی(ع) می‌دانند. نام‌های متعددی برای این کتاب استفاده شده است. با توجه به ارزش و جایگاه این کتاب‌ها به کل کتاب مقدس یهودی نیز تورات گفته می‌شود.
تورات
تورات در اصل لفظی عبری است و تورا تلفظ می‌شود.[۱] این واژه به معنای شریعت و ناموس استعمال شده است. مراد از تورات در اسفار کتاب مقدس کتاب‌های پنج‌گانه موسی(ع)است. یهودیان این کتاب‌ها را ناموس موسی نیز می‌نامند. آنان این کتاب را نازل شده در کوه سینا، بر حضرت موسی(ع) می‌دانند.[۲]
تورات به کل کتاب مقدس یهودیان نیز اطلاق می‌شود و به معنای آموزش و ارشاد به کار رفته است.[۳] این اسفار عبارتند از سفر تکوین(پیدایش)، خروج، لاویان و اعداد، تثنیه. برخی از مسیحیان نیز از لفظ تورات برای بیان کل کتاب مقدس (عهدقدیم و عهدجدید)استفاده نموده‌اند.[۴]
منابع اسلامی
تورات در آیات قرآن کتابی است که پس از حضرتابراهیم(ع) و اسرائیل(حضرتیعقوب(ع)نازل شده است.[۵] با توجه به آیات قرآن حضرتعیسی(ع) نیز این کتاب را تایید نموده است.[۶] قرآن بر بیان احکام الهی در تورات تاکید می‌کند و به کسانی که از این کتاب تبعیت کرده‌اند وعده بهشت داده شده است.[۷]
در مقابل نیز کسانی که این کتاب را در دست دارند و به آن عمل نمی‌کنند را مانند چارپایی بیان نموده که کتاب را حمل می‌کند.[۸] قرآن به وعده بعثت پیامبری امی پس از حضرت موسی(ع)، در کتاب تورات اشاره می کند.[۹]
معنای تورات در قرآن
در قرآن به دو صورت از کتاب مقدس یهودیان نام می‌برد؛ در آیاتی اشاره به الواح نازل شده بر حضرت موسی(ع) می‌کند و در آیات دیگری از لفظ تورات برای اشاره به این کتاب استفاده نموده است.[۱۰] آنچه از تفاسیر یهودی به دست می‌آید الواح حضرت موسی(ع) شامل ده فرمان اخلاقی بوده و آنچه در کتاب تورات متداول، بیان شده مجموعه‌ای از احکام و اخلاقیات است. کتاب تلمود، تفسیری از احکام و اخلاقیات کتاب مقدس می‌باشد.[۱۱]
باید توجه داشت که تورات کلمه‌ای است عبرانی که در زبان عربی به معنای شریعت است.[۱۲] با توجه به تاریخ یهودیت در دورانی ما بین حمله بخت‌النصر (نبوکدنصر یکی از پادشاهان بابل) تا دوران کورش(یکی از پادشاهان ایران) کتاب مقدس یهودی از بین رفت و پس از بازگشت از تبعید بابلی، دوباره آنچه به صورت شفاهی در بین مردم رواج داشت نوشته شد.[۱۳]با توجه به آیات نازل شده بر پیامبر اسلام(ص) درباره تورات، می‌توان این کتاب را همان کتاب در دست یهودیان در زمان پیامبر دانست.[۱۴]
هدایت و نور در تورات
آیات قرآن دلالت بر بیان احکام شرعی در تورات دارند.[۱۵] در قرآن از تحریف در کتاب مقدس یهودی سخن گفته، اما تمام مطالب تورات را رد نکرده است. در تفسیر المیزان بیان می‌کند، که با توجه به اخلاق عمومی و خصوصیات نژادی بنی اسرائیل و حضور پیامبران مختلف در میان این قوم، در این کتاب جز بخشی از هدایت و نور بیان نشده است.[۱۶] اما به طور کلی مفسران زیادی بر وجود هدایت و نور در این کتاب تصریح دارند.[۱۷]
علامه طباطبایی این امر را دلیل بر عدم جهانی بودن این دین می‌داند و دین یهودیت را خاص بنی اسراییل بیان می‌کند. در سوره اعراف[۱۸] نیز در جایی که از الواح حضرت موسی(ع)سخن می‌گوید، به این نکته اشاره می‌کند که در این الواح از هر چیزی، بخشی از آن را بیان نمودیم.[۱۹]
تصدیق توسط انبیاء
قرآن حضرت عیسی(ع) را مصدق تورات می‌داند.[۲۰] برخی از مفسرین مصدق بودن حضرت عیسی(ع) را برای کتاب توراتی که در بین مردم متداول است، نمی‌داند. مصدق بودن حضرت عیسی(ع) را مطابق تورات اصلی، که خداوند با توجه به آیات سوره مریم به آن حضرت وعده داده بود، بیان می‌کنند.[۲۱] بنابراین وجه دیگر مصدق بودن این است، که تحریف شامل تمام قسمت‌های کتاب مقدس نمی‌شود و بخشی از آن تحریف شده، بنابراین حضرت عیسی(ع) آن بخش تحریف نشده تورات را تأیید و تصدیق می‌کند.[۲۲]
قرآن حضرت مسیح(ع) را پیامبر مبعوث شده بر بنی اسرائیل معرفی می‌کند.[۲۳] می‌توان مصدق بودن حضرت عیسی(ع) را اینگونه تفسیر نمود، که دعوت این حضرت مغایر با دیانت یهودی و نقض کننده شریعت بیان شده در تورات نیست. بلکه بیان یا رد برخی از احکام، بدین معنااست که، مدت زمان این احکام از زمان صدور تا زمان خاصی بوده و این به معنای نقض احکام تورات نیست.[۲۴] بنابراین مصدق بودن حضرت عیسی(ع) اینگونه بیان می‌شود، که تصدیق مخصوص آیاتی بوده که اولا تحریف نشده و دیگر اینکه زمان آن احکام به پایان نرسیده بود.[۲۵]
درباره مصدق بودن پیامبر اسلام(ص) نیز این احتمالات وجود دارد که پیامبر مصدق بخشی است که تحریف نشده است و یا اینکه مصدق تورات اصلی است که خداوند به او آموخته است.[۲۶]
اسامی دیگر تورات
برای تورات نام‌های دیگری نیز بیان شده است. در زبان فارسی و عربی به این کتاب عهد قدیم نیز گفته می‌شود. مجموع کتاب مقدس یهودی و مسیحی را عهدین می‌نامند. یهودیان همچنین به کل کتاب مقدس تنخ می‌گویند. این نام بیان‌گر بخش‌های این کتاب است که به سه بخش تورات، نبیئیم و کتوبیم تقسیم می‌شود.[۲۷]
تقسیم بندی تورات به عهد قدیم و عهد جدید مخصوص اعتقادات مسیحیان است. آنان قائل به دو عهد هستند اولین عهد با حضرتابراهیم(ع) بسته شد و در زمان حضرت‌موسی(ع) تحکیم و تجدید گردید، و دیگری عهد جدید که با ظهور حضرتعیسی(ع) است.[۲۸]
عهد قدیم سه چهارم از کل کتاب مقدس را در برمی‌گیرد. در این کتاب مطالب متنوعی از قبیل تاریخ، شریعت، حکمت، مناجات، شعر و پیشگویی وجود دارد. بیشتر کتاب‌ها به زبان عبری و برخی نیز به زبان کلدانی و آرامی نگارش شده است. در کنیسه‌ها کتاب مقدس به صورت تومار نگهداری می‌شود.[۲۹]
نسخه‌های تورات
مطابق آنچه در تاریخ یهود بیان شده است تورات مشتمل بر دو نسخه است.
- نسخه عبری، این نسخه به جز بخشی از آن به زبان عبری نوشته شده و مشتمل بر ۳۹ کتاب است. این نسخه شامل سه بخش است: تورات، کتب انبیا که خود شامل دو بخش انبیای متقدم و انبیای متاخر است و بخش سوم مکتوبات است. نام تنخ اشاره به همین مطلب دارد.
- ترجمه سبعینه به زبان یونانی است. این کتاب برای یهودیان اسکندریه و به دستور حاکم مصر نوشته شد. این نسخه دارای ۴۶ کتاب است اما در نسخه عبری کتاب‌های اضافی موجود نیست.[۳۰]
پانویس
منابع
- ابن ادريس حلى، ابو عبدالله محمدبن‌احمد، المنتخب من تفسيرالتبيان، تحقيق سيدمهدى رجائى، قم، ناشر كتابخانه آيت الله مرعشى‌نجفى، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- ابن عجيبه احمدبن‌محمد، البحرالمديد فى تفسيرالقرآن‌المجيد، تحقیق احمد عبدالله قرشى‌رسلان، قاهره، ناشر دكتر حسن عباس زكى، ۱۴۱۹ق.
- ابيارى، ابراهيم، الموسوعةالقرآنية، ناشر موسسه سجل‌العرب، ۱۴۰۵ق.
- اندلسى، ابوحيان محمدبن‌يوسف، البحرالمحيط فى التفسير، تحقیق صدقي محمدجميل، بیروت، دارالفكر، ۱۴۲۰ق.
- البستانی، بطرس، دائره‌المعارف و هو قاموس عام لکل فن و مطلب، بیروت-لبنان، دارالمعرفه، بی‌تا.
- بلاغى‌نجفى، محمدجواد، آلاءالرحمن فى تفسيرالقرآن، تحقيق واحد تحقيقات اسلامى بنياد بعثت، قم، ناشر بنياد بعثت، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- بيضاوى، عبدالله بن‌عمر، أنوارالتنزيل و أسرارالتأويل، تحقيق محمد عبد‌الرحمن المرعشلى، بيروت، داراحياءالتراث‌العربى، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- جصاص، احمدبن‌على، احكام‌القرآن(جصاص)، تحقيق محمد صادق قمحاوى، بيروت، ناشر داراحياءالتراث‌العربى، ۱۴۰۵ق.
- حسينى‌همدانى، سيدمحمدحسين، انوار درخشان، تحقيق محمد باقر بهبودى، تهران، ناشر كتابفروشى لطفى، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- دایره‌المعارف اسلامیه، بیروت-لبنان، دارالمعرفه، بی‌تا.
- دایره‌المعارف تشیع، تهران، نشر شهید سعید محبی، چاپ دوم، ۱۳۸۰ش.
- دخيل، على‌بن‌محمدعلى، الوجيز في تفسيرالكتاب‌العزيز، بيروت، ناشر دارالتعارف للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۲۲ق.
- زجاج، ابراهيم‌بن‌سرى‌بن‌سهل، اعراب‌القرآن(زجاج)، تحقيق ابراهيم ابيارى، قاهره-بيروت، دارالكتاب‌المصرى و دارالكتب‌اللبنانى، چاپ چهارم، ۱۴۲۰ق.
- سبزوارى نجفى، محمد‌بن حبيب‌الله، ارشادالاذهان الى تفسيرالقرآن، بيروت، ناشر دار‌التعارف‌للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- سلیمانی‌اردستانی، عبدالرحیم، کتاب مقدس، قم، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- شاذلي، سيدبن‌قطب‌بن‌ابراهيم، فى ظلال‌القرآن، بيروت-قاهره، دارالشروق، چاپ هفدهم، ۱۴۱۲ق.
- شيبانى، محمدبن‌حسن، نهج‌البيان عن كشف معانى القرآن، تحقيق حسين درگاهى، تهران، ناشر بنياد دايرة‌المعارف‌اسلامى، ۱۴۱۳ق.
- طباطبايى، سيدمحمدحسين، الميزان فى تفسيرالقرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسين حوزه علميه قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طيب، سيدعبدالحسين، اطيب‌البيان في تفسيرالقرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- عاملى، على‌بن‌حسين، الوجيز فى تفسيرالقرآن‌العزيز، تحقيق شيخ مالك محمودى، قم، ناشر دارالقرآن‌الكريم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- فيض كاشانى، ملامحسن، الأصفى فى تفسيرالقرآن، تحقيق محمدحسين درايتى و محمدرضا نعمتى، قم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- مكارم‌شيرازى، ناصر، الأمثل فى تفسير كتاب‌الله‌المنزل، قم، ناشر مدرسه امام على‌بن‌ابى‌طالب، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- ملاحويش آل‌غازى، عبدالقادر، بيان‌المعانى، دمشق، مطبعةالترقى، چاپ اول، ۱۳۸۲ق.
- موسوى‌سبزوارى، سيدعبدالاعلى، مواهب‌الرحمان في تفسيرالقرآن، بيروت، ناشر موسسه اهل‌بيت(ع)، نوبت چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- میشل، توماس، کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ۱۳۷۷ش.
- نحاس، ابوجعفر احمدبن‌محمد، اعراب‌القرآن(نحاس)، بيروت، دارالكتب‌العلمية منشورات محمدعلى بيضون، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- ↑ دایره‌المعارف اسلامیه، ج ۶، بی‌تا، ص ۱
- ↑ البستانی، دائره‌المعارف، دارالمعرفه، ج ۷، ص ۲۶۴
- ↑ دایره المعارف تشیع، ۱۳۸۰، ج ۵، ص ۱۳۰-۱۴۰
- ↑ البستانی، دائره‌المعارف، دارالمعرفه، ج ۷، ص ۲۶۴
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۶۵، آیه ۹۳
- ↑ سوره آل عمران، سوره ۵۰؛ سوره مائده، آیه ۴۶؛ سوره صف، آیه ۶
- ↑ سوره مائده، آیه ۴۳؛ سبزوارى نجفى، ارشادالاذهان الى تفسيرالقرآن، 1419ق، ص ۱۲۰؛ طيب، اطيب‌البيان في تفسيرالقرآن، ۱۳۷۸ش، ج ۴، ص ۳۷۳؛ مكارم‌شيرازى، الأمثل فى تفسير كتاب‌الله‌المنزل، ۱۴۲۱ق، ج ۴، ص ۱۱؛ بيضاوى، أنوارالتنزيل و أسرارالتأويل، ۱۴۱۸ق، ج ۲، ص ۱۲۸؛ اندلسى، البحرالمحيط فى‌التفسير، ۱۴۲۰ق، ج ۴، ص ۲۶۱-۲۷۰؛ ملاحویش، بیان‌المعانی، ۱۳۸۲ق، ج ۱، ص ۴۰؛ ج ۶، ص ۳۳۲؛ شاذلی، فی ظلال‌القرآن، ۱۴۱۲ق، ج ۲، ص ۸۲۸-۸۹۵؛ سوره مائده، آیه ۷۰؛ دایره‌المعارف اسلامیه، دارالمعرفه، ج ۶، ص ۱
- ↑ سوره جمعه،آیه ۵؛ طباطبايى، الميزان فى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۷ق، ج ۵، ص ۳۶۲؛ ج ۱۱، ص ۳۰۲؛ ج ۱۲، ۲۴۴؛ ج ۱۹، ص ۲۶۶؛ سبزوارى نجفى، ارشادالاذهان الى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۹ق، ص ۵۵۸-۵۵۹؛ طيب، اطيب‌البيان في تفسيرالقرآن، ۱۳۷۸ش، ج ۱، ص ۴۰-۴۵؛ فيض كاشانى، الأصفى فى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۸ق، ج ۲، ص ۱۳۰۳؛ جصاص، احكام القرآن(جصاص)، ۱۴۰۵ق، ج ۴، ص ۱۵۳؛ ج ۵، ص ۳۳۵
- ↑ سوره اعراف،آیه۱۵۷؛ دایره‌المعارف اسلامیه، دارالمعرفه، ج ۶، ص ۱
- ↑ طباطبايى، الميزان فى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۷ق، ج ۳، ص ۱۱
- ↑ سلیمانی اردستانی، کتاب مقدس، ۱۳۸۵ش، ص ۳۰
- ↑ طباطبايى، الميزان فى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۷ق، ج ۳، ص ۱۱
- ↑ سلیمانی اردستانی، کتاب مقدس، ۱۳۸۵، ص ۸۴
- ↑ طباطبايى، الميزان فى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص ۳۱۰؛ ج ۵، ص ۳۵۸، ج ۷، ص ۲۵۵
- ↑ طباطبايى، الميزان فى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۷ق، ج ۵، ص ۳۵۸؛ ج ۵، ص ۲۵۵
- ↑ سوره مائده، آیه ۴۴؛ طباطبايى، الميزان فى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص ۳۱۰
- ↑ سبزوارى نجفى، ارشادالاذهان الى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۹ق، ص ۱۲۱؛ طيب، اطيب‌البيان في تفسيرالقرآن، ۱۳۷۸ش، ج ۴، ص ۳۸۲؛ نحاس، اعراب‌القرآن( نحاس)، ۱۴۲۱ق، ج ۱، ص ۲۷۰؛ ج ۲، ص ۵۲؛ مكارم شيرازى، الأمثل فى تفسير كتاب‌الله‌المنزل، ۱۴۲۱ق، ج ۳، ص ۳۲؛ ج ۴، ص ۲۱؛ حسينى همدانى، انوار درخشان، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص ۳۲؛ ابن عجيبه، البحرالمديد فى تفسير القرآن‌المجيد، ۱۴۱۹ق، ج ۲، ص ۴۵، ص ۶۶؛ اندلسى، البحرالمحيط فى التفسير، ۱۴۲۰ق، ج ۱، ص ۳۲۸؛ زجاج، اعراب‌القرآن(زجاج)، ۱۴۲۰ق، ج ۲، ص ۵۱۴؛ بيضاوى، أنوارالتنزيل و أسرارالتأويل، ۱۴۱۸ق، ج ۲، ص ۱۲۹
- ↑ سوره اعراف، آیه ۱۴۵
- ↑ طباطبايى، الميزان فى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۷ق، ج ۳، ص ۹-۱۵؛ ص ۲۱۷؛ ج ۵، ص ۵۶۱
- ↑ شيبانى، نهج‌البيان عن كشف معانى‌القرآن، ۱۴۱۳ق، ج ۲، ص ۳۴-۳۵، عاملى، الوجيز فى تفسيرالقرآن‌العزيز، ۱۴۱۳ق، ج ۱، ص ۲۴۱؛ طباطبايى، الميزان فى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۷ق، ج ۳، ص ۷-۸؛ موسوى سبزوارى، مواهب‌الرحمان في تفسيرالقرآن، ۱۴۰۹ق، ج ۱۱، ص ۲۵۱-۲۵۲؛ دخيل، الوجيز في تفسيرالكتاب العزيز، ۱۴۲۲ق، ص ۷۶؛ بلاغى نجفى، آلاءالرحمن فى تفسيرالقرآن، ۱۴۲۰ق، ج ۱، ص ۲۸۶-۲۸۷؛ سبزوارى نجفى، ارشادالاذهان الى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۹ق، ص ۶۱-۶۱؛ ص ۵۵؛ ص ۵۵۷؛ طيب، اطيب‌البيان في تفسيرالقرآن، ۱۳۷۸ش، ج ۳، ص ۲۰۷-۲۱۰؛ ج ۴، ص ۳۸۲؛ مكارم شيرازى، الأمثل فى تفسير كتاب الله‌المنزل، ۱۴۲۱ق، ج ۲، ص ۵۰۸-۵۰۹؛ ج ۴، ۲۰-۲۲؛ حسينى همدانى، انوار درخشان، ۱۴۰۴ق، ج ۳، ص ۸۴-۹۳؛ ابن عجيبه، البحرالمديد فى تفسير القرآن‌المجيد، ۱۴۱۹ق، ج ۱، ص ۳۵۶؛ اندلسى، البحرالمحيط فى التفسير، ۱۴۲۰ق، ج ۳، ص ۱۶۱-۱۶۲
- ↑ مواهب‌الرحمان في تفسيرالقرآن، ۱۴۰۹ق، ج ۵، ص ۳۰۲
- ↑ طباطبايى، الميزان فى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۷ق، ج ۳، ص ۲۱۶، ج ۵، ۲۴۷-۲۴۹، ج ۸، ص ۲۸۰؛ ابيارى، الموسوعةالقرآنية، ۱۴۰۵ق، ج ۹، ص ۲۲۷-۲۲۸؛ مواهب‌الرحمان في تفسيرالقرآن، ۱۴۰۹ق، ج ۵، ص ۳۰۲
- ↑ مواهب‌الرحمان في تفسيرالقرآن، ۱۴۰۹ق، ج ۵، ص۳۷؛ ص ۳۰۶؛ بلاغى‌نجفى، آلاءالرحمن فى تفسيرالقرآن، ۱۴۲۰ق، ج ۱، ص ۲۸۶-۲۸۷؛ طباطبايى، الميزان فى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۷ق، ج ۳، ص ۱۹۹-۲۰۱؛ ج ۱۹، ص ۲۵۲
- ↑ مواهب‌الرحمان في تفسيرالقرآن، ۱۴۰۹ق، ج ۱۰، ص ۱۶۸-۱۶۹؛ سبزوارى نجفى، ارشادالاذهان الى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۹ق، ص ۱۲۴، - طيب، اطيب البيان في تفسير القرآن، ۱۳۷۸ش، ج ۴، ص ص ۴۲۱-۴۲۲؛ نحاس، اعراب القرآن( نحاس)، ۱۴۲۱ق، ج ۱،، ص ۲۷۵؛ حسينى همدانى، انوار درخشان، ۱۴۰۴ق، ج ۵، ص ۶۹؛ بيضاوى، أنوارالتنزيل و أسرارالتأويل، ۱۴۱۸ق، ج ۲، ص ۱۳۶؛ فيض كاشانى، الأصفى فى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۸ق، ج ۱، ص ۲۸۴
- ↑ طباطبايى، الميزان فى تفسير القرآن، ۱۴۱۷ق، ج ۳، ص ۱۹۸-۲۰۲؛ عاملى، الوجيز فى تفسير القرآن العزيز، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص ۲۴۱؛ شيبانى، نهج البيان عن كشف معانى‌القرآن، ۱۴۱۳ق، ج ۲، ص ۳۴-۳۵؛ دخيل، الوجيز في تفسيرالكتاب‌العزيز، ۱۴۲۲ق، ص ۷۶؛ بلاغى‌نجفى، آلاءالرحمن فى تفسيرالقرآن، ۱۴۲۰ق، ج ۱،، ص ۲۸۶-۲۸۷؛ موسوى سبزوارى، مواهب‌الرحمان في تفسيرالقرآن، ۱۴۰۹ق، ج ۵، ص ۳۰۲-۳۰۳؛ ص ۳۱۳-۳۱۵؛ سبزوارى نجفى، ارشادالاذهان الى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۹ق، ص ۵۵؛ ص ۶۱-۶۲؛ طيب، اطيب‌البيان في تفسيرالقرآن، ۱۳۷۸ش، ج ۳، ص ۲۰۷؛ ج ۴، ص ۳۸۲؛ نحاس، اعراب‌القرآن(نحاس)، ۱۴۲۱ق، ج ۱، ص ۱۶۰؛ ابن ادريس حلى، المنتخب من تفسيرالتبيان، ۱۴۰۹ق، ج ۱، ص ۱۲۶؛ اندلسى، البحرالمحيط فى التفسير، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص ۱۶۱؛ ج ۴، ص ص ۲۸۰؛ ج ۵، ص ۲۷۰؛ ج ۹، ص ۳۸۷
- ↑ طباطبايى، الميزان فى تفسيرالقرآن، ۱۴۱۷ق، ج ۳، ص ۳۰۸؛ ج ۵، ص ۳۵۸؛ ج ۷،ص ۲۵۵؛ بلاغى نجفى، آلاءالرحمن فى تفسيرالقرآن، 1420 ق، ج ۱، ص ۲۵۳؛ ابيارى، الموسوعةالقرآنية، ۱۴۰۵ق، ج ۸، ص ۷۷؛ ج ۹، ص ۲۲۷
- ↑ میشل، کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، ۱۳۷۷، ص ۲۳-۲۴.
- ↑ سلیمانی‌اردستانی، کتاب مقدس، ۱۳۸۵، ص۱۹-۲۰
- ↑ سلیمانی‌اردستانی، کتاب مقدس، ۱۳۸۵، ص ۱۹-۲۰
- ↑ سلیمانی‌اردستانی، کتاب مقدس، ۱۳۸۵، ص ۲۱