آیه حد سرقت: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
Mkhaghanif (بحث | مشارکت‌ها) |
||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
==معرفی و اهمیت آیه== | ==معرفی و اهمیت آیه== | ||
آیه ۳۸ سوره مائده یا آیه حد سرقت بیان کننده مجازات کسی است که مرتکب عمل دزدی شود.<ref>فاضل جواد، مسالک الأفهام، ۱۳۶۵ش، ج۴، ص۲۰۳.</ref> | آیه ۳۸ سوره مائده یا آیه حد سرقت بیان کننده مجازات کسی است که مرتکب عمل دزدی شود.<ref>فاضل جواد، مسالک الأفهام، ۱۳۶۵ش، ج۴، ص۲۰۳.</ref> در آیه تصریح شده است که « وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَیدِیهُمَا جَزَاءً بِمَا کسَبَا نَکالًا مِنَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ عَزِیزٌ حَکیمٌ (دست زن و مرد دزد را به کیفر اعمالشان ببُرید، این عقوبتی است که خدا مقرر کرده و خدا مقتدر و به مصالح خلق داناست. | ||
==شأن نزول== | ==شأن نزول== | ||
نسخهٔ ۲۸ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۱۴
| پرونده:تصویر آیه حد سرقت.png | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | حد سرقت |
| واقع در سوره | مائده |
| شماره آیه | ۳۸ |
| جزء | ششم |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | دزدی زره توسط طعمة بن‌ابیرق |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | فقهی |
| درباره | مجازات سرقت |
آیه حَدّ سرقت آیه ۳۸ سوره مائده است که مجازات دُزد را بیان می‌کند. فقهای شیعه با استناد به این آیه و احادیث، حکم به قطع دست راست دزد از قسمت مفصل انگشتان چهارگانه داده‌اند.
از حکمت‌های این مجازات، عبرت گرفتن افراد جامعه و کاهش دزدی دانسته شده است. قطع انگشتان دست راست نیز به‌دلیل تناسب حکم و موضوع است؛ چرا که دزدی غالباً توسط انگشتان و معمولاً با دست راست صورت می‌گیرد.
برخی تفسیر این آیه با آیه ۱۸ سوره جن توسط امام جواد(ع) را تأییدی بر درستی روش تفسیر قرآن به قرآن می‌دانند و در مقابل عده‌ای این برداشت را ناصحیح عنوان می‌کنند.
این آیه در رابطه با دزدی یکی از صحابه منافق پیامبر(ص) به نام طعمة بن ابیرق نازل شده است، اما فقها و مفسران اسلامی این حکم را کلی و مربوط به همه دزدی‌ها می‌دانند.
معرفی و اهمیت آیه
آیه ۳۸ سوره مائده یا آیه حد سرقت بیان کننده مجازات کسی است که مرتکب عمل دزدی شود.[۱] در آیه تصریح شده است که « وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَیدِیهُمَا جَزَاءً بِمَا کسَبَا نَکالًا مِنَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ عَزِیزٌ حَکیمٌ (دست زن و مرد دزد را به کیفر اعمالشان ببُرید، این عقوبتی است که خدا مقرر کرده و خدا مقتدر و به مصالح خلق داناست.
شأن نزول
بر اساس آن‌چه در تفاسیر نقل شده است این آیه در مورد دزدی طعمة بن ابیرق، یکی از منافقان مدینه از عمویش نازل شده است.[۲] بر اساس نقل‌های صورت گرفته، وی دو عدد زره و مقداری غذا از عمویش قتادة بن نعمان دزدید و نزد زید بن سمیر یهودی پنهان نموده و دزدی آن‌ها را انکار کرد.[۳] هنگامی که قتادة مطلع شد زره‌های او نزد زید یهودی است زره‌ها را از او طلب کرد و وی اظهار نمود که طعمة آن‌ها را نزد او گذاشته است.[۴] قتادة طعمة را به جهت دادرسی نزد پیامبر(ص) برد که در این هنگام چندین آیه از سوره نساء و آیه ۳۸ سوره مائده نازل شد.[۵] مفسران با وجود نزول این آیات در مورد دزدی طعمة، آن را حکم کلی و مربوط به همه دزدی‌ها می‌دانند.[۶] برخی از مفسران احتمال مشارکت یک زن در دزدی طعمة را مطرح کرده‌اند.[۷]ابومنصور ماتریدی، تعمیم حکم دزدی با استفاده از این آیه را دلیل بر درستی قیاس به عنوان یکی از راه‌های استنباط حکم می‌داند.[۸]
کاربردهای فقهی
فقها از این آیه شریفه حدّ و مجازات عمل سرقت را استنباط می‌کنند.[۹] همچنین برای اجرای این حد، شرایطی را از جهت نوع سرقت، ویژگی‌های مال مسروقه و نحوه اثبات سرقت بیان کرده‌اند که آیت‌الله مرعشی نجفی در کتاب «أحکام السرقة علی ضوء القرآن و السنة» به بررسی آن‌ها پرداخته است.[۱۰]
محل قطع دست
با توجه به دستور آیه شریفه بر قطع دست دزد، اصل اِعمال این مجازات برای دزدی امری مورد قبول برای همه مسلمانان دانسته شده است، اما در جزئیات اجرای آن اختلاف وجود دارد.[۱۱] فقهای شیعه به قطع چهار انگشت (به‌جز انگشت شست) دست راست دزد حکم کرده‌اند که نظر اختصاصی فقهای امامیه عنوان شده است.[۱۲] همچنین نسبت به این حکم ادعای اجماع محصل و منقول وجود دارد.[۱۳] سید مرتضی در استدلال برای اثبات این حکم به ظاهر آیه شریفه ۳۸ سوره مائده استناد می‌کند که حکم به قطع دست داده است و دست تعبیری است که از انگشتان تا کتف را شامل می‌شود.[۱۴] وقتی خداوند از این تعبیر استفاده کرده است که شامل بخش‌های مختلف می‌شود و مقدار خاصی را مشخص نکرده است، باید به حداقل مقداری که از نظر عرفی دست محسوب می‌شود اکتفاء کنیم که همان انگشتان هستند.[۱۵]
در روایاتی از امامان شیعه نیز محل قطع، انگشتان چهارگانه معرفی شده است که این روایات مورد استناد فقیهان قرار گرفته است.[۱۶] در روایتی از امام علی(ع) محل قطع از مفصل انگشتان چهارگانه دانسته شده است و حکمت آن باقی ماندن بخشی از دست برای وضو گرفتن عنوان شده است.[۱۷]
نکات تفسیری
سید محمدحسین طباطبایی در تفسیر المیزان عبارت «جَزاءً بِما کسَبا نَکالًا مِنَ اللَّهِ» را اشاره به عقوبت جرم می‌دانند که موجب عبرت گرفتن بقیه مردم می‌شود.[۱۸] محمد صادقی تهرانی با توجه به این که دزدی به وسیله انگشتان صورت می‌گیرد، علت قطع انگشتان در دزدی را تناسب میان حکم و موضوع عنوان می‌کند.[۱۹] قطع دست راست نیز از این جهت است که عمدتا دست راست دست غالب بوده و در سرقت از آن استفاده می‌شود.[۲۰]
از تفسیر آیه ۳۸ سوره مائده با توجه به آیه ۱۸ سوره جن[یادداشت ۱]، به عنوان یکی از مصادیق تفسیر قرآن به قرآن یاد شده است.[۲۱] بر اساس این تبیین، در آیه ۳۸ سوره مائده حکم قطع دست دزد بیان شده است اما محل قطع مبهم است که با مراجعه به آیه ۱۸ سوره جن و توجه به این مطلب که محل‌های سجده برای خدا هستند، مشخص می‌شود که در قطع دست، نباید کف دست قطع شود و به قطع انگشتان اکتفاء گردد.[۲۲] در روایتی نقل شده است که معتصم عباسی در جمع علمای فرقه‌های مختلف سوال از محل قطع دست دزد را مطرح کرد که امام جواد(ع) در آن مجلس با توجه به آیه ۳۸ سوره مائده و ۱۸ سوره جنّ محل قطع را مفصل انگشتان عنوان می‌کنند.[۲۳] برخی معتقدند که نمی‌توان از این تفسیر امام جواد(ع) به عنوان تایید روش تفسیری قرآن به قرآن استفاده نمود زیرا این دو آیه ارتباط روشنی با یکدیگر ندارند و چنین تطبیقی را فقط امام با علم ویژه خود می‌تواند انجام دهد.[۲۴] در مقابل برخی این نوع تفسیر امام را تاییدی بر روش تفسیر قرآن به قرآن دانسته و نقدهای وارد شده را ناشی از عدم درک کامل و صحیح از این روش تفسیری می‌دانند.[۲۵]
پانویس
- ↑ فاضل جواد، مسالک الأفهام، ۱۳۶۵ش، ج۴، ص۲۰۳.
- ↑ طبرانی، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم، ۲۰۰۸م، ج۲، ص۳۹۱؛ سمرقندی، تفسیر السمرقندی المسمی بحر العلوم، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۸۸؛ ماتریدی، تأویلات أهل السنة، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۵۱۸؛ شبستری، اعلام القرآنِ، ۱۳۷۹ش، ص۵۳۳-۵۳۴.
- ↑ شبستری، اعلام القرآن، ۱۳۷۹ش، ص۵۳۴.
- ↑ شبستری، اعلام القرآن، ۱۳۷۹ش، ص۵۳۴.
- ↑ شبستری، اعلام القرآن، ۱۳۷۹ش، ص۵۳۴.
- ↑ طبرانی، التفسیر الکبیر، ۲۰۰۸م، ج۲، ص۳۹۱؛ سمرقندی، تفسیر السمرقندی المسمی بحر العلوم، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۸۸؛ ماتریدی، تأویلات أهل السنة، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۵۱۸.
- ↑ جرجانی، درج الدرر، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۵۶۵.
- ↑ ماتریدی، تأویلات أهل السنة، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۵۱۸.
- ↑ سید مرتضی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۵۲۸-۵۲۹؛ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ص۱۹؛ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۴۵۲؛ علامه حلی، مختلف الشیعة، ۱۳۷۴ش، ج۹، ص۲۴۹.
- ↑ مرعشی نجفی، أحکام السرقة، ۱۳۸۲ش، ص۳۵-۱۴۵.
- ↑ سید مرتضی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۵۲۸-۵۲۹.
- ↑ سید مرتضی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۵۲۸-۵۲۹.
- ↑ مرعشی نجفی، أحکام السرقة، ۱۳۸۲ش، ص۳۱۶.
- ↑ سید مرتضی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۵۲۸-۵۲۹.
- ↑ سید مرتضی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۵۲۸-۵۲۹.
- ↑ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۴۵۲.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۱۸؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۹۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۲ق، ج۵، ص۳۲۹.
- ↑ صادقی تهرانی، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، ۱۴۰۶ق، ج۸، ص۳۴۸.
- ↑ خطیب، تفسیر القرآنی للقرآن، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۱۰۹۳.
- ↑ سبحانی تبریزی، المناهج التفسیریة، ۱۴۲۶ق، ص۱۴۲.
- ↑ سبحانی تبریزی، المناهج التفسیریة، ۱۴۲۶ق، ص۱۴۲.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۱۹-۳۲۰.
- ↑ عبادی و دیگران، «واکاوی تفسیر آیۀ حدّ سرقت به آیۀ أنّ المساجد لله (به عنوان یکی از مستندات روایی روش تفسیری قرآن به قرآن)»، ص۱۸.
- ↑ اسعدی، «روایت تفسیری امام جواد(ع) دربارۀ حد سرقت و دلالت آن بر روش تفسیر قرآن با قرآن»، ص۸۲.
یادداشت
- ↑ وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا، و مساجد مخصوص (پرستش ذات یکتای) خداست پس نباید با خدا احدی غیر او را پرستش کنید.
منابع
- اسعدی، محمد، «روایت تفسیری امام جواد(ع) دربارۀ حد سرقت و دلالت آن بر روش تفسیر قرآن با قرآن»، پژوهش‌نامه نقد آراء تفسیری، دوره ۲، شماره ۱، شهریور۱۴۰۰ش.
- بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، موسسه بعثة، قم، ۱۳۷۴ش.
- جرجانی، عبدالقاهر، درج الدرر فی تفسیر القرآن العظیم، اردن(عمان)، دارالفکر، ۱۴۳۰ق.
- خطیب، عبدالکریم، تفسیر القرآنی للقرآن، دارالفکر العربی، بیروت، ۱۴۲۴ق.
- سبحانی تبریزی، جعفر، المناهج التفسیریة، موسسه امام صادق(ع)، قم، ۱۴۲۶ق.
- سمرقندی، نصر بن‌محمد، تفسیر السمرقندی المسمی بحر العلوم، لبنان، دارالفکر، ۱۴۱۶ق.
- سید مرتضی علم الهدی، علی بن الحسین، الانتصار، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، موسسة النشر الاسلامی، قم، ۱۴۱۵ق.
- شبستری، عبدالحسین، اعلام القرآنِ، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۹ش.
- صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، فرهنگ اسلامی، قم، ۱۴۰۶ق.
- طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، موسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۲ق.
- طبرانی، سلیمان ابن‌احمد، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم، اردن، دار الکتاب الثقافی، ۲۰۰۸م.
- طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، موسسة النشر الاسلامی، قم، ۱۴۰۷ق.
- طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، مکتبة المرتضویة، تهران، ۱۳۸۷ق.
- عبادی، مهدی و سیدمحمد مرتضوی و محمدابراهیم روشن ضمیر، «واکاوی تفسیر آیۀ حدّ سرقت به آیۀ أنّ المساجد لله (به عنوان یکی از مستندات روایی روش تفسیری قرآن به قرآن)»، فصلنامه آموزه‌های قرآنی، دوره ۱۵، شماره ۲۷، خرداد ۱۳۹۷ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، موسسة النشر الاسلامی، قم، ۱۳۷۴ش.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، المطبعة العلمیة، تهران، ۱۳۸۰ق.
- فاضل جواد، جواد بن سعید، مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام، مرتضوی، تهران، ۱۳۶۵ش.
- ماتریدی، تأویلات أهل السنة، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۶ق.
- مرعشی نجفی، سید شهاب الدین، أحکام السرقة علی ضوء القرآن و السنة، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی (ره)، قم، ۱۳۸۲ش.