هدیة الاحباب (کتاب)

هدیة الاحباب

اطلاعات کتاب
نویسنده	شیخ عباس قمی
موضوع	رجال
زبان	عربی
مجموعه	یک جلد

هَدیةُ الْاَحْباب فی ذِکْر الْمَعْروفین بِالْکُنیٰ وَ الْاَلْقاب وَ الْاَنْساب کتابی به زبان عربی نوشته شیخ عباس قمی (متوفای ۱۳۵۹ق). این اثر که گزیده‌ای از دو کتاب دیگر محدث قمی، یعنی «الفوائد الرضویه» و «غایة المُنیٰ» است، در شرح‌حال برخی از اصحاب پیامبر و ائمه و جمعی از دانشوران و شاعران شیعه و سنی که با کنیه یا لقب یا نسب معروف بوده، آمده است. او تلاش کرده تا خواننده را به‌صورت خلاصه با سرگذشت اشخاص آشنا سازد و در ضمن معرفی اشخاص، اشعار عربی و فارسی و نکات تاریخی و اجتماعی لطیفی هم ذکر کرده تا مخاطب دچار خستگی نگردد.

معرفی مؤلف

مقالهٔ اصلی: شیخ عباس قمی

عباس بن محمد رضا القُمی (۱۲۹۴-۱۳۵۹ق) مشهور به شیخ عباس قمی و نیز محدّث قمی عالم شیعه قرن چهاردهم قمری است. او محدّث، مورخ و خطیب بود. مفاتیح الجنان، سفینة البحار و منتهی الآمال از مشهورترین تألیفات اوست. محدث قمی در سال ۱۳۵۹ ق در نجف درگذشت و در حرم علی بن ابیطالب(ع) دفن شد.

تاریخ تألیف

بنا بر نقلی به استناد نوشته شیخ عباس قمی در پایان کتاب، نگارش اثر در سال ۱۳۳۹ق در مشهد در جوار حرم امام رضا(ع) به پایان رسیده، اما در کتابی که به مناسبت کنگره بزرگداشت محدث قمی انتشار یافت، سال تألیف هدیة الاحباب، ۱۳۴۸ق در مشهد ذکر شده است.

شیوه نگارش

محدث قمی، شیوه‌های مختلفی به کار برده تا هدیة الاحباب شکل بگیرد. نثر کتاب یکدست نبوده و از فارسی و عربی استفاده کرده است. استناد به روایات معصومین، استفاده از اشعار عربی و فارسی و بیان حکایت‌ها از روش‌های دیگر قمی در نگارش کتاب است.

وی در چگونگی معرفی افراد به تلفظ صحیح اسامی، ذکر تاریخ وفات، ویژگی‌های شخصیتی و اعتقادی، ویژگی‌های علمی و دلیل انتساب افراد پرداخته اما با این حال، برخی از افراد سرشناس را معرفی نکرده است.

محتوا

ترجمه (انصاری)

شیخ عباس قمی در مقدمه کتاب، رساله هدیة الاحباب را درباره علمای فریقین و اصحاب ائمه ذکر می‌کند که آن را از دو کتاب خویش، یعنی «غایه المُنیٰ» و «الفواید الرضویه» انتخاب کرده و «هدیة الاحباب فی ذکر المعروفین بالکنیٰ و الالقاب و الانساب» نام نهاده است.

هدیة الاحباب در سه باب نوشته شده و در هر سه بخش، مدخل‌های مورد نظر، بر اساس حروف الفبا تنظیم شده است:

• باب اول: این باب درباره کسانی است که نامشان با «أب» آغاز می‌شود. وی در این بخش، به ۱۰۰ نفر با مشخصات لازم پرداخته و از «ابو اسامة زید الشحام الکوفی» شروع و با مدخل «ابویوسف قاضی یعقوب بن ابراهیم» شاگرد ابوحنیفه، این فصل را پایان می‌دهد.

• باب دوم: در ذکر کسانی است که نامشان با «اِبْن» شروع می­ شود. محدث قمی به ۱۷۴ مورد از علما و دانشمندان می‌پردازد و شرح حال آنان را ذکر می‌کند. در این فصل از «ابن ابی جمهور محمد بن علی بن ابراهیم الاحسائی» آغاز گردیده و با «ابن یعیش موفق‌الدین یعیش بن علی بن یعیش» به پایان می‌رسد.

• باب سوم: درباره کسانی است که به «لقب و نسب» مشهور هستند. نویسنده، ۵۱۱ نفر در این باب ذکر می‌کند که با «الآبی الحسن بن ابی طالب الیوسفی» معروف به فاضل آبی شروع کرده و با نام «الیافعی ابوالسعادات عبدالله بن اسعد الیمنی» به پایان می‌برد.

ترجمه و چاپ‌ها

یکی از ترجمه‌ها (فقط تصحیح و ترجمه عبارات عربی) توسط غلامحسین انصاری صورت گرفت و انتشارات چاپ و نشر بین‌الملل منتشر کرد. ترجمه دیگر به زبان عربی است که هاشم صالحی در قم انجام داده و نشر الفقاهه در سال ۱۳۷۹ش چاپ اول آن را منتشر کرد.

چاپ نور مطاف (کنگره بزرگداشت)

چاپ‌های هدیة الاحباب متعدد هستند:

• هدیة الاحباب، چاپ سنگی به سال ۱۳۴۹ق در مطبعه المرتضویة نجف، چاپ سنگی به همراه گزیده‌ای از کحل البصر با عنوان «احسن الاثر من مکارم اخلاق سید البشر» است.
• هدیه الاحباب، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۲۹ش.
• هدیة الاحباب، تهران : امیر کبیر، ۱۳۳۲ ش.
• هدیة الأحباب، تهران، کتابخانه صدوق، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
• هدیة الأحباب، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم، ۱۳۶۳ ش.
• هدیة الأحباب، قم، نسیم کوثر، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
• هدیة الاحباب، نور مطاف، قم، ۱۳۸۸ش. به کوشش: کنگره بزرگداشت محدث قمی، محسن صادقی و علی علیزاده.

منابع

• قمی، عباس، هدیة الاحباب فی ذکر المعروفین بالکنی والالقاب والانساب، نور مطاف، قم، ۱۳۸۸ش.
• کنگره بزرگداشت، محدث ربانی، نور مطاف، قم، ۱۳۸۹ش.
• فرشچیان، رضا، معرفی و نقد هدیة الاحباب، مجله پژوهش‌های اسلامی، زمستان ۱۳۸۷ش، سال دوم - شماره ۴.
• علیزاده، علی، هدیة الاحباب فی ذکر المعروفین بالکنی و الالقاب و الانساب، آئینه پژوهش، فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۰ش، شماره ۱۲۷.