فضائل الاشهر الثلاثة (کتاب)

فضائل الاشهر الثلاثة

اطلاعات کتاب
نویسنده	شیخ صدوق
سبک	روایی
زبان	عربی
مجموعه	۱ جلد

فَضائلُ الأشهُر الثّلاثة، شهرُ رَجَب، شهرُ شَعبان، شهرُ رَمَضان (فضیلت‌های ماه‌های سه‌گانه رجب، شعبان، رمضان) کتابی عربی حاوی روایاتی از رسول خدا(ص) و ائمه معصومین در فضیلت ماه رجب، شعبان و رمضان نوشته شیخ صدوق (م.۳۸۱ق) است. این کتاب شامل سه کتاب به نام‌های: «فضائل شهر رجب»، «فضائل شهر شعبان» و «فضائل شهر رمضان» است. شیخ صدوق در این کتاب به مستحبات و اعمال این سه ماه نیز اشاره دارد.

شیخ صدوق، در مواردی از این کتاب‌ها به طور مستقل نام برده، ولی این سه کتاب، به دلیل کتابت همراه با هم، به نام «فضائل الأشهر الثلاثة» مشهور شده و به عنوان یک کتاب مطرح گردیده است.

درباره مؤلف

مقالهٔ اصلی: شیخ صدوق

محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی مشهور به شیخ صدوق، از بزرگ‌ترین علمای قرن چهارم هجری قمری بوده است. سال تولد وی پس از ۳۰۵ق بوده است و در ۳۸۱ق درگذشت و در ری به خاک سپرده شد. وی بزرگ‌ترین محدّث و فقیه مکتب حدیثی قم بود. او حدود ۳۰۰ اثر علمی از خود بجا گذاشت که بسیاری از آنها مفقود شده است. کتاب من لایحضره الفقیه از کتب اربعه شیعه اثر اوست.

انتساب کتاب و نام آن

انتساب کتاب به صدوق معتبر است، هر چند مانند دیگر کتب شیخ صدوق معروف نیست. نام کتاب، بعدا شکل گرفته و محدث نوری و علامه مجلسی در کتاب‌هایشان این نام را به کار برده‌اند، اما در برخی منابع با عنوان «فضائل رجب، فضائل شعبان و فضائل رمضان» یاد شده است. این کتاب در سه بخش است:

1. فضائل رجب
2. فضائل شعبان
3. فضائل رمضان

این کتب، هر یک کتابی مستقل و مختصرند و شیخ صدوق در «من لا یحضره الفقیه» به هر یک مستقلا اشاره دارد؛ ولی به دلیل اختصار و همراه بودن، سه بخش در یک کتاب و به یک عنوان مشهور شده‌اند و آن، «فضائل الأشهر الثلاثة» است.

تعداد احادیث و عناوین کتاب

این کتاب شامل ۱۵۸ حدیث است که در سه بخش مجزا آمده است.

• فضائل شهر رجب شامل ۱۸ حدیث است. اسامی دیگر رجب، اعمال ام‌داوود، فضیلت اهل رجب، پاداش روزه اول، وسط و آخر ماه رجب و صدقه دادن در آن.
• فضائل شهر شعبان دربردارنده ۳۳ حدیث و در موضوعات آمرزش در ماه شعبان، شعبان ماه رسول خدا(ص)، ثواب روزه آخر ماه شعبان است.
• فضائل شهر رمضان شامل ۱۰۲ حدیث و در موضوعات معنای زیارت خداوند در عرش، دعای افطار، ماه رمضان و قرآن، غسل‌های شب قدر و شب‌های دیگر ماه رمضان، فضیلت شب و روز عید فطر، مهمانان خدا در ماه رمضان و اینکه علت برتری این امت روزه ماه رمضان است.

اعتبار و ارزش

این کتاب، مانند دیگر کتاب‌های شیخ صدوق، پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه قرار گرفته و از معتبرترین اصول روایی شیعه به شمار می‌آید. روایات آن نیز در بسیاری از مجموعه‌های روایی شیعه مانند بحارالانوار و مستدرک الوسائل نقل شده است. این کتاب در شناخت فضیلت دعا، نمازهای مستحبی و اعمال ماه رجب، شعبان و رمضان کتابی قابل توجه است. همچنین این کتاب یکی از منابع کتاب‌های دعا مانند مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی به‌شمار می‌آید.

نگاهی به محتوا

نخستین روایت این کتاب از امام رضا(ع) درباره فضیلت روزه اول رجب است با این بیان که هر کسی روز اول از ماه رجب را به اشتیاق ثواب الهی روزه بدارد بهشت برایش واجب می‌شود و كسی كه یک روز از وسط ماه رجب را روزه بگیرد شفاعتش در مانند دو قبیله ربيعه و مضر پذیرفته می‌شود و هر که یک روز از آخر ماه رجب را روزه بگیرد خداوند او را از پادشاهان بهشت گرداند و شفاعتش را درباره پدر و مادر و پسر و دختر و برادر و خواهر و عمو و عمه و دایی و خاله و آشنایان و همسایگانش بپذیرد گرچه در ميان آنها شايستگان دوزخ باشند. روایت پایانی کتاب از رسول خدا(ص) در باره بی فایده بودن برخی روزه‌ها و نمازشب‌هاست. پیامبر(ص) در این زمینه فرمود: چه بسا روزه‌داری که بهره‌اش از روزه فقط گرسنگی است و چه بسا سحر خیز و نماز شب خوانی که تنها بهره‌اش از سحرخیزی، بیدرای است.

نسخه‌ها

از وجود چهار نسخه این کتاب، گزارش شده است:

1. نسخه‌ای در کتابخانه امیر المؤمنین(ع) در نجف اشرف.
2. نسخه‌ای در کتابخانه سید محسن حکیم در نجف اشرف.
3. نسخه‌ای در کتابخانه شیخ محمدحسین کاشف الغطاء.
4. نسخه‌ای در کتابخانه شیخ شیرمحمد همدانی. این نسخه توسط اهل فن نگاشته شده و به‌دست همدانی تصحیح و مقابله شده است.