سید علی داماد
| از فقیهان امامیه | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سید علی تبریزی |
| لقب | سید علی داماد |
| تاریخ تولد | سال ۱۲۷۵ق |
| زادگاه | تبریز |
| تاریخ وفات | صفر ۱۳۳۶ق |
| محل دفن | حرم امام علی(ع) |
| شهر وفات | نجف |
| خویشاوندان سرشناس | محمدحسن مامقانی |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید حسین کوه کمری • میرزا حبیب الله رشتی • شیخ محمد هادی تهرانی |
| شاگردان | سید مهدی بن علی غُرَیفی بحرانی • عبدالرضا آل راضی مالکی نجفی • سید محمدعلی غریفی بحرانی |
| محل تحصیل | مدرسه طالبیه تبریز • حوزه علمیه نجف |
| تألیفات | مصباح الظلام فی شرح شرایع الاسلام • الانوار الالهیة • رسالهٔ عملیه و ... |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | حمایت از نهضت مشروطه • ایستادگی در برابر تجاوز اشغالگران خارجی • فتوای وجوب جهاد دفاعی و حضور در جنگ |
سید علی تبریزی (۱۲۷۵-۱۳۳۶ق) معروف به سید علی داماد از فقهای امامیه قرن سیزدهم و چهاردهم. وی با شاگردی نزد سید حسین کوه کمری، میرزا حبیب الله رشتی، محمد هادی تهرانی و محمد حسن مامقانی به درجۀ اجتهاد رسید. برخی از مردم تبریز از او تقلید می‌کردند.
او در عرصهٔ سیاست با صدور فتوایی از نهضت مشروطه در ایران حمایت کرد. هنگامی که انگلیس دست به اشغال ایران و عراق زد، سید علی با شیوه‌های گوناگونی مانند ارسال پیام، صدور «فتوای وجوب جهاد دفاعی» به صورت فردی و گروهی و حتی با حضور در صحنهٔ نبرد، نقش‌آفرینی کرد.
سیدعلی داماد سرانجام در نجف درگذشت و در حرم امام علی(ع) به خاک سپرده شد. از وی آثاری در زمینه فقه، اصول فقه، رجال و درایه به جای مانده است که می‌توان به کتاب فقهی مصباح الظلام فی شرح شرایع الاسلام او اشاره کرد.
تولد، نسب، شهرت
سید علی داماد، فرزند سید محمد، در سال ۱۲۷۵ق در تبریز به دنیا آمد.[۱] سید علی به تبریزی مشهور بود و خودش نیز با همین نام امضا می‌کرد. در محل تولد و تحصیلش، لقب رضوی تبریزی نجفی را برای او ذکر کرده‌اند. وی از زمانی که دختر استاد خود محمد حسن مامقانی را به همسری برگزید، به داماد هم مشهور شد.[۲]
فعالیت علمی
سید علی در مدرسه طالبیه تبریز به تحصیل پرداخت و دروس مقدماتی و بخشی از درس‌های دورۀ سطح حوزه را نزد استادان آنجا فرا گرفت. او در ۱۹سالگی به نجف رفت و پس از تکمیل دورۀ سطح، در دروس خارج فقه و اصول شرکت کرد.
اجتهاد
داماد پس از طی مدارج علمی از برخی استادانش اجازۀ اجتهاد گرفت. درس او در حوزۀ نجف معروف بود.[۳]
برخی از مردم تبریز، از او تقلید می‌کردند.[۴]
استادان
شاگردان
آثار
- مصباح الظلام فی شرح شرایع الاسلام در فقه در ۶مجلد[۶]
- الانوار الالهیة در درایه و رجال[۷]
- رسالهٔ عملیه که در ۱۳۲۱ در تبریز به چاپ رسید.[۸]
- اصول فقه در ۳مجلد.[۹] این اثر با عنوان تقریرات الاصول نیز معرفی شده است[۱۰] که احتمالا تقریرات درس محمدحسن مامقانی بوده است.[۱۱]
فعالیت سیاسی
حمایت از نهضت مشروطه
با آغاز نهضت مشروطه در ایران، سید علی داماد همچون دیگر عالمان ایرانیِ مقیم عتبات، با صدور فتوا از این نهضت حمایت کرد.[۱۲]
ایستادگی در برابر تجاوز اشغالگران خارجی
پس از تجاوز ارتش روسیه به شمال ایران و اشغال بخش‌هایی از آن و سپس تجاوز نیروهای انگلیسی به جنوب کشور، سید علی داماد در شمار عالمانی بود که می‌خواستند برای دفاع از کشور، همراه با مجاهدان به رهبری آخوند ملامحمدکاظم خراسانی از عتبات عازم ایران شوند.[۱۳]
داماد پس از درگذشت آخوند خراسانی، در اجتماع عالمان مقیم عتبات در کاظمین در اوایل ۱۳۳۰ق برای مهاجرت به ایران و ایستادگی در برابر اشغالگران خارجی، حضوری فعال داشت.[۱۴]
او به همراه شماری از عالمان برجستۀ مقیم عتبات، با ارسال پیام به مقامات و اشخاص صاحب نفوذ و عموم مردم ایران، اتحاد ملی ایرانیان و ایستادگی در برابر متجاوزان خارجی را خواستار شد.[۱۵]
فتوای وجوب جهاد دفاعی و حضور در صحنه نبرد
پس از آغاز جنگ جهانی اول (۱۹۱۴-۱۹۱۸م) و اعلام جنگ متفقین به دولت عثمانی و در پی ورود نیروهای انگلیسی به بندر نفت‌خیز فاو، بسیاری از مراجع دینی و عالمان بزرگ مقیم عراق در برابر نیروهای اشغالگر انگلستان فتوای جهاد دادند. سید علی داماد نیز در این باره موضع شدیدی گرفت و به صورت فردی[۱۶] و جمعی،[۱۷] به وجوب جهاد دفاعی حکم کرد.
او به صدور فتوا بسنده نکرد و پس از آغاز هجرت جهادی در شهرها و روستاهای عراق، مانند بسیاری از مجتهدان به جبهه‌های نبرد رفت. داماد و تعدادی از عالمان دیگر در ۷ محرم ۱۳۳۳ق به همراه نیروهای عراقی و نیز بخشی از نظامیان عثمانی از نجف خارج شدند. و پس از رسیدن به بغداد، از راه دجله عازم جبهه شدند. او و شریعت اصفهانی مشهور به شیخ الشریعه و سید مصطفی کاشانی از جمله عالمان مستقر در محور مرکزی نبرد، قرنه و عمّاره بودند.[۱۸]
پس از عقب‌نشینی مجاهدان به منطقهٔ کوت، داماد به همراه گروهی از عشایر مسلح، ۳ماه در آنجا ماند. هنگامی که نیروهای انگلیسی به بغداد نزدیک شدند، آنان از بیم اسارت در کاظمین اقامت گزیدند. پس از آنکه نیروهای انگلیسی برای شکستن محاصرهٔ بخشی از نیروهای خود به غراف حمله کردند، او و شماری دیگر از عالمان ۱۱ماه در کنار عشایر غراف و کوت ماندند. سرانجام پس از شکست نیروهای عثمانی و مجاهدان و سقوط بغداد، داماد به نجف بازگشت.[۱۹]
درگذشت
سیدعلی در صفر ۱۳۳۶ق در نجف درگذشت و پس از تشییع، در حرم امام علی(ع) به خاک سپرده شد.[۲۰] برای او اوصافی مانند ساده زیستی، پرهیزکاری و حسن خلق ذکر کرده‌اند.[۲۱]
پانویس
- ↑ امین، الامام او مدینة النجف، ج۸، ص۳۱۱؛ آقابزرگ طهرانی، قسم۴، ص۱۵۲۷
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، قسم ۴، ص۱۵۲۶-۱۵۲۲؛ همو، الذریعة، ج۲۱، ص۱۱۲-۱۱۳؛ طریحی، العرفان، ص۳۹۳-۳۹۴؛ تمیمی، ج۴، ص۸۹
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، قسم ۴، ص۱۵۲۶-۱۵۲۲؛ طریحی، العرفان، ص۳۹۴-۳۹۵
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، قسم۴، ص۱۵۲۶
- ↑ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۴، قسم۱، ص۴۳۶
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، ج۲۱، ص۱۱۲-۱۱۳
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، قسم۴، ص۱۵۲۷؛ همو، مصفی المقال، ستون، ۳۰۴-۳۰۵؛ همو، الذریعة، ج۸، ص۵۵
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، قسم ۴، ص۱۵۲۶؛ همو، الذریعة، ج۱۱، ص۲۱۷
- ↑ آقا بزرگ، الذریعة، ج۲، ص ۲۰۷
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، قسم۴، ص۱۵۲۷؛ همو، مصفی المقال، ستون۳۰۴
- ↑ مامقانی، مخزن المعانی، ص۳۰۲
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، قسم۴، ص۱۵۲۶
- ↑ نجفی قوچانی،برگی از تاریخ معاصر، ص۱۲۷
- ↑ نظام الدین زاده، هجوم روس و اقدامات رؤسای دین برای حفظ ایران، ص ۱۵۴-۱۵۵؛ اسنادی دربارۀ هجوم انگلیس و روس به ایران، ص۴۶۱
- ↑ نظام الدین زاده، هجوم روس و اقدامات رؤسای دین برای حفظ ایران، ص۹۷-۹۸، ۱۰۶-۱۰۶، ۱۱۴-۱۱۷؛ اسنادی دربارۀ هجوم انگلیس و روس به ایران، ص۴۰۰، ۴۰۸-۴۰۹
- ↑ برای نمونه، جهادیه، ص۷۳-۷۴
- ↑ رهیمی، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق، ص۲۹۸-۲۹۹؛ جهادیه، ص۸۶، ۱۰۱ و نیز کفائی، مرگی در نور، ص۴۰۹
- ↑ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعة، قسم، ۴، ص۱۵۲۶؛ اسدی، ثورة النجف علی الانگلیز، ص۹۰-۹۱؛ رهیمی، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق، ص۱۶۶- ۱۶۷، ۱۷۰؛ جبوری، النجف الاشرف و حرکة الجهاد، ص۲۱، ۳۱
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، قسم۴، ص۱۵۲۶-۱۵۲۷؛ طریحی، العرفان، ص۳۹۶
- ↑ امین، الامام او مدینة النجف، ج۸، ص۳۱۱؛ آقابزرگ طهرانی، قسم۴، ص۱۵۲۷
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، قسم۴، ص۱۵۲۶؛ طریحی، العرفان، ص۳۹۴
منابع
- آقا بزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة الی التصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- همو، طبقات اعلام الشیعة، نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، قسم ۱-۴، ۱۴۰۴.
- همو، مصفی المقال، فی مصنفی علم الرجال، چاپ، احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ش.
- اسدی، حسن، ثورة النجف علی الانگلیز، او الشرارة الاولی لثورة العشرین، بغداد، ۱۹۷۵.
- اسنادی دربارۀ هجوم انگلیس و روس به ایران: ۱۲۸۷ تا ۱۲۹۱ش، تألیف محمد ترکمان، تهران، وزارت امورخارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ۱۳۷۰ش.
- امین، محمدعلی جعفر تمیمی، مشهد، الامام او مدینة النجف، نجف، ۱۳۷۴/۱۹۵۵.
- جبوری،کامل سلمان، النجف الاشرف و حرکة الجهاد، عام ۱۳۳۲-۱۳۳۳ ه/۱۹۱۴م، بیروت، ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
- جهادیه، فتوای جهادیۀ، علماء و مراجع عظام در جنگ جهانی اول، به کوشش، محمد حسن کاووسی عراقی و نصرالله صالحی، تهران، وزارت امورخارجه، ۱۳۷۵ش.
- عبدالحلیم رهیمی، تاریخ الحرکة الاسلامیة، فی العراق، لجذور الفکریة و الواقع التاریخی، (۱۹۰۰-۱۹۲۴)، بیروت، ۱۹۸۵.
- طریحی، عبدالمولی، ترجمه العلامه السید المجاهد السید علی داماد الرضوی اعلی الله مقامه، العرفان، ج۱۰، ش۴، (جمادی الاآخره ۱۳۴۳).
- کفایی، عبدالحسین مجید، مرگی در نور:زندگانی آخوند خراسانی، تهران، ۱۳۵۹ش.
- مامقانی، عبدالله، مخزن المعانی فی ترجمة المحقق المامقانی، چاپ محمد رضا مامقانی، قم، ۱۴۲۳.
- موسوعة الطبقات الفقها، اشراف جعفر سبحانی، قم، موسسة الامام الصادق، ۱۴۱۸-۱۴۲۴.
- نجفی قوچانی، محمدحسن، برگی از تاریخ معاصر: حیات الاسلام فی احوال آیة الله الملک العلام، پیرامون شخصیت و نقش آخوند ملا محمد کاظم خراسانی، در پیشبرد نهضت مشروطیت، چاپ رمضانعلی شاکری، تهران، ۱۳۷۸ش.
- نظام‌الدین زاده، حسن، هجوم روس و اقدامات رؤسای دین برای حفظ ایران، به کوشش نصرالله صالحی، تهران، ۱۳۷۷ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
- فرهنگ نامه علمای مجاهد