سماعة بن مهران
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سَمَاعَة بن مِهران بن عبدالرحمن حَضرَمی کوفی |
| کنیه | اباناشره و ابامحمد |
| محل زندگی | کوفه و مدینه |
| مذهب | شیعه |
| صحابی | امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) |
| روایت از | ابوبصیر، محمد بن مسلم، حسن بن حذیفه |
| راویان از او | ابن ابی عمیر، حسن بن محبوب، احمد بن ابی نصر بزنطی، اسحاق بن عمار صیرفی، حسین بن عثمان، صفوان بن یحیی |
| اعتبار | ثقه |
| موضوع روایات | کلامی، فقهی، تفسیری و اخلاقی |
| تعداد روایات | بیش از ۱۰۰۰ روایت |
سَماعَة بن مِهران از راویان امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) است و روایات فقهی بسیاری از این دو امام نقل کرده است. نام او در اسناد ۱۱۷۶ روایت ذکر شده و به گفته نَجّاشی، کتابی داشته که بسیاری از اصحاب از آن روایت کردهاند. برخی از رجالیان شیعی مانند نجاشی، محقق حلی و علامه حِلّی او را ثقه دانستهاند. درباره مذهب سماعه دو دیدگاه وجود دارد: برخی او را واقفی میدانند، در مقابل، گروهی همانند محمدتقی شوشتری و سید ابوالقاسم خویی این نظر را رد کردهاند.
سماعه از افرادی چون ابوبصیر، محمد بن مسلم و حسن بن حُذَیفه نیز روایت کرده است. همچنین راویانی مانند ابن ابی عُمَیر، حسن بن محبوب و احمد بن ابی نصر بَزَنطی از سماعه روایت نقل کردهاند. برخی منابع، وفات او را در زمان امام صادق(ع) ذکر کردهاند، اما نجاشی و خویی این نظر را نپذیرفته و معتقدند که سماعه از امام کاظم(ع) نیز روایت کرده است.
جایگاه حدیثی
سماعة بن مهران از راویان امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) بوده است[۱] و روایات فقهی بسیاری از امام صادق(ع) نقل کرده است.[۲] همچنین از امام کاظم(ع)، ۳۶ روایت نقل کرده است.[۳] از روایت صفار در بصائر الدرجات معلوم میشود که سماعه، امام باقر(ع) را نیز درک کرده است.[۴]
به گفته نجاشی، سماعه کتابی داشته که بسیاری از اصحاب، از جمله عثمان بن عیسی، از آن، روایت نقل کردهاند.[۵] همچنین جعفر سبحانی، رجالی شیعی، بیان کرده که سماعه با عنوان «سماعه» و «سماعه بن مهران» در اسناد ۱۱۷۶ روایت ذکر شده است.[۶] در منابع حدیثی شیعی، روایات سماعه در موضوعات کلامی،[۷] فقهی،[۸] تفسیری،[۹] اخلاقی[۱۰] و طبی[۱۱] ذکر شده است.
برخی از رجالیان شیعی مانند نجاشی و علامه حلی، سماعه بن مهران را با تعبیر «ثقة ثقة» توصیف کردهاند.[۱۲] شیخ طوسی[۱۳] و محقق حلی،[۱۴] نیز روایات سماعه را معتبر دانسته و به آنها عمل کردهاند. ابنداود، سماعه را هم در بخش افراد موثق[۱۵] و هم در قسمت افراد ضعیف و مجهول ذکر کرده است.[۱۶] همچنین، خویی،[۱۷] عبدالله مامقانی[۱۸] و سبحانی، وی را فردی ثقه و مورد اعتماد معرفی کردهاند.[۱۹]
سماعه علاوه بر نقل روایت از امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) از راویان متعددی همچون از ابابصیر، محمد بن مسلم، حسن بن حُذَیفَه[۲۰] و محمد بن عُمران[۲۱] نیز روایت کرده است. همچنین راویان بسیاری مانند ابن ابی عُمَیر، حسن بن محبوب، احمد بن ابی نصر بَزَنطی، اسحاق بن عمار صَیرَفی، حسین بن عُثمان، صفوان بن یحیی، عثمان بن عیسی، علیّ بن رِئاب، یونس بن عبدالرحمن و علی بن حَکَم از سماعه، روایت نقل کردهاند.[۲۲]
مذهب
درباره مذهب سماعه بن مهران دو دیدگاه مطرح شده است: ابنادریس، سماعه بن مهران را فَطَحِی دانسته،[۲۳] اما شوشتری در قاموس الرجال این نظر را نادرست میداند و معتقد است هیچیک از رجالیان به فطحی بودن سماعه اشاره نکردهاند.[۲۴] همچنین برخی از فقیهان و رجالیان شیعی همچون شیخ صدوق،[۲۵] شیخ طوسی،[۲۶] محقق حلی،[۲۷] ابنداود[۲۸] و علامه حلی[۲۹] سماعه را واقفی دانستهاند. در مقابل، بعضی دیگر مانند خویی و میرزا حسین نوری بر این باور است که سماعه واقفی نیست؛ زیرا اگر چنین بود، نجاشی، برقی، کَشّی و ابنغضائری به این موضوع اشاره میکردند. همچنین نجاشی درباره سماعه بن مهران از تعبیر «ثقة ثقة» استفاده کرده که نشاندهنده عدم واقفی بودن او است.[۳۰] در امالی شیخ طوسی نیز روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که در آن، امام، سماعه را «بهشتی» معرفی کرده است[۳۱] و این تعبیر با واقفی بودن او منافات دارد.[۳۲]
محمد محمدی ریشهری نیز معتقد است که واقفی بودن سماعه با روایت او از امام صادق (ع) درباره امامت دوازده امام(ع)[۳۳] منافات دارد. علاوه بر این، با فرض صحت گزارش وفات سماعه در زمان امام صادق (ع)، او نمیتواند واقفی باشد.[۳۴] شوشتری[۳۵] و سید موسی شبیری زنجانی[۳۶] بر این باورند که به دلیل اینکه زُرعَة بن محمد حَضرَمی، از فرقه واقفه، روایات بسیاری از سماعه بن مهران نقل کرده و نام آنها در کنار یکدیگر ذکر شده است، شیخ صدوق تصور کرده که سماعه نیز واقفی است.
شخصیتشناسی
سَمَاعَة بن مِهران بن عبدالرحمن حَضرَمی[۳۷] کوفی،[۳۸] (زنده بعد از سال ۱۴۸ق)[۳۹] از راویان امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) بود.[۴۰] کنیه وی، اباناشره[۴۱] و ابامحمد[۴۲] ذکر شده است. سماعه در محله کنده کوفه زندگی میکرد و مسجدی در منطقه حضرموت کوفه داشت که بعدها به نام مسجد زُرْعَة بن محمد حَضْرَمیِّ شناخته شد.[۴۳] او تاجر ابریشم بود.[۴۴] گفته شده که شصت سال عمر کرد و در سال ۱۴۵ق، در زمان حیات امام صادق(ع)،[۴۵] در مدینه درگذشت؛[۴۶] اما نجاشی در این قول تردید کرده و معتقد است او از امام کاظم(ع) نیز روایت نقل کرده است.[۴۷] همچنین خویی و سبحانی بر این باورند که سماعه در زمان امام صادق(ع) فوت نکرده، زیرا راویانی همچون ابن ابی عمیر، حسن بن محبوب و علی بن حکم از سماعه نقل روایت کردهاند، در حالی که این افراد امام صادق(ع) را درک نکردهاند.[۴۸]
پانویس
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۹۳؛ شیخ طوسى، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۲۱ و ۳۳۷.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۵۶.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۳۱۵.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۷۵.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۹۳.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۵۷.
- ↑ برای نمونه بنگرید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۳۵.
- ↑ برای نمونه بنگرید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۷۹، ۲۹۴، ۳۴۴، ۴۹۸ و ج۴، ص۹۶، ۲۴۱ و ۳۸۸.
- ↑ برای نمونه بنگرید به: عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۴۲، ۶۷، ۱۱۶؛ ج۲، ص۱۶۲، ۲۷۴ و ۳۱۵.
- ↑ برای نمونه بنگرید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۹۰، ۱۰۳، ۲۳۹، ۴۵۲، .
- ↑ برای نمونه بنگرید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۳۰.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۹۳؛ علامه حلى، خلاصة الأقوال، ۱۴۱۱ق، ص۲۲۸.
- ↑ طوسی، العُدَّة فی اصول الفقه، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۵۰.
- ↑ محقق حلی، المعتبر فی شرح المختصر، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۰۴.
- ↑ ابنداود حلّی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ص۳۸۲.
- ↑ ابنداود حلّی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ص۴۶۰.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۳۱۳.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، نجف، بینا، ج۲، ص۶۷.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۵۶-۲۵۷.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۵۶.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۳۱۶.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۳۱۶؛ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۵۶.
- ↑ ابنادریس، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۵۴۶.
- ↑ شتری، قاموس الرجال، ۱۳۶۸ش، ج۵، ص۳۰۴.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۱.
- ↑ شیخ طوسى، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۳۷؛ طوسی، العُدَّة فی اصول الفقه، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۵۰.
- ↑ محقق حلی، المعتبر فی شرح المختصر، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۰۴.
- ↑ ابنداود حلّی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ص۴۶۰ و ۵۳۰.
- ↑ علامه حلى، خلاصة الأقوال، ۱۴۱۱ق، ص۲۲۸.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۳۱۴؛ نورى، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، خاتمه، ج۴، ص۳۴۴-۳۴۵.
- ↑ طوسى، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۲۹۵.
- ↑ میرجلیلی و دیگران، «شخصیت رجالی سَماعة بن مِهران حضرمی»، ص۱۴۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۳۵.
- ↑ محمدی ریشهری، شناختنامه حدیث، ۱۳۹۷ش، ج۳، ص۶۱.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۳۶۸ش، ج۵، ص۳۰۴.
- ↑ ملکیان، «پانویس»، رجال النجاشی، ۱۳۹۴ش، ج۲، ص۲۲۲.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۹۳.
- ↑ شیخ طوسى، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۲۱.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۵۶.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۹۳؛ شیخ طوسى، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۲۱ و ۳۳۷.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۹۳؛ ابنغضائری، الرجال، ۱۳۶۴ش، ص۱۲۳.
- ↑ شیخ طوسى، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۲۱.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۹۳.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۹۳؛ شیخ طوسى، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۲۱.
- ↑ ابنغضائری، الرجال، ۱۳۶۴ش، ص۱۲۳.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۹۳؛ شیخ طوسى، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۲۱.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۹۳.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۳۱۵؛ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۵۷.
منابع
- ابنادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی(و المستطرفات)، تحقیق حسن بن احمد موسوى و ابوالحسن ابن مسیح، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- ابنداود حلّی، حسن بن علی بن داود، الرجال، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۴۲ش.
- ابنغضائری، احمد بن حسین، الرجال، تحقیق محمدرضا حسینى، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجالالحدیث و تفصیل رواة الحدیث، بیجا، بینا، ۱۳۷۲ش.
- سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، موسسه امام صادق(ع)، ۱۴۱۸ق.
- شتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۸ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسى، محمد بن حسن، الأمالی، تحقیق مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- شیخ طوسى، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تصحیح جواد قیومى اصفهانى، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، العُدَّة فی اصول الفقه، تحقیق محمدرضا انصاری قمی، قم، بینا، ۱۴۱۷ق.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد(ص)، تحقیق محسن بن عباسعلى کوچه باغى، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- علامه حلى، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال فی معرفة أحوال الرجال، تحقیق محمدصادق بحرالعلوم، نجف، دارالذخائر، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق.
- عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تحقیق سیدهاشم رسولى محلاتى، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف، بینا، بیتا.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسه سید الشهداء(ع)، ۱۳۶۴ش.
- محمدی ریشهری، محمد، شناختنامه حدیث، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۷ش.
- ملکیان، محمدباقر، «پانویس»، رجال النجاشی، تالیف احمد بن علی نجاشی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۴ش.
- میرجلیلی، علی محمد و حسن رضایی هفتادر و سمیرا دهقان، «شخصیت رجالی سَماعة بن مِهران حضرمی»، مجله آموزههای حدیثی، شماره ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۶ش.
- نجاشی، احمد بن على، رجال النجاشی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.
- نورى، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تصحیح مؤسسه آلالبیت علیهمالسلام، قم، مؤسسة آلالبیت علیهمالسلام، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
پیوند به بیرون
- «سماعة بن مهران»، محمدکاظم رحمتی، مندرج در دانشنامه جهان اسلام.