حضرت علی اصغر علیه السلام

علی‌اصغر
تابلوی علی اصغر اثر فرشچیان
نقش	فرزند امام حسین
نام	علی‌اصغر
زادگاه	مدینه
درگذشت	دهم محرم سال ۶۱ قمری
محل زندگی	مدینه
لقب(ها)	عبدالله رضیع
پدر	امام حسین(ع)
مادر	رباب
مدفن	کربلا
امامزادگان مشهور
عباس بن علی، زینب کبری، فاطمه معصومه، سید محمد، احمد بن موسی، سایر امامزادگان

عبدالله بن حسین بن علی مشهور به علی اصغر که عبدالله رضیع نیز خوانده می‌شود فرزند شیرخوار امام حسین(ع) است که در واقعه کربلا به شهادت رسید. برخی کتاب‌های تاریخی قاتل او را حرملة بن کاهل اسدی نوشته‌اند. در بین مردم مشهور است که او شش‌ماهه بوده و با تیر سه‌شعبه‌ شهید شده، هر چند در منابع متقدم چیزی در این‌باره نیامده است. شیعیان به عنوان باب الحوائج به او متوسل می‌شوند. در دهه محرم معمولا یک روز به سوگواری علی‌اصغر اختصاص داده می‌شود و مراسم همایش شیرخوارگان حسینی در بزرگداشت او برگزار می‌گردد.

نسب و ولادت

عبدالله فرزند امام حسین(ع) و مادرش رباب دختر امرؤ القیس است. تاریخ تولد او مشخص نیست؛ درباره سن او هنگام شهادت در کربلا نیز اختلاف وجود دارد، اما بیشتر منابع او را به هنگام شهادت، کوچک و شیرخوار دانسته‌اند، بدون اینکه به سن او اشاره کنند. به نوشته دانشنامه امام حسین آنچه درباره شش‌ماهه بودن او گفته شده منبع معتبری ندارد. محققان دانشنامه امام حسین در پاورقی کتاب احتمال داده‌اند ریشه این شهرت، نسخه غیرمعتبری از مقتل ابی مخنف باشد و گفته‌اند که در نسخه‌های خطی این کتاب، چنین مطلبی وجود ندارد.

نام

در منابع متقدم شیعه و سنی نام این کودک، عبدالله یاد شده، ولی در منابع متأخر شیعی به علی‌اصغر شهرت یافته است.

مقتل‌الحسین خوارزمی و مناقب آل ابی طالب ابن شهر آشوب، قدیمی‌ترین منابعی هستند که هنگام ذکر چگونگی شهادت فرزند خردسال امام، از او با نام علی یاد کرده‌اند. منابع بعدی نیز، نام طفل شهید را علی‌اصغر و غالباً لقب امام سجاد(ع) را علی اوسط آورده‌اند.

همین منابع در شمارش فرزندان امام حسین(ع)، نام عبدالله را نیز ذکر کرده‌ ولی به چگونگی شهادت او اشاره‌ای نکرده‌اند. این موضوع از اختلاف منابع متقدم و متأخر در شمارش فرزندان امام حسین(ع) که علی نام داشته‌اند، نشأت گرفته است.

البته گفته شده است که علی‌اصغر و عبدالله دو تن بوده‌اند و هر دو در واقعه کربلا شهید شده‌اند.

ماجرای شهادت

کودک شیرخوار امام حسین(ع)،روز عاشورا از شدت تشنگی بی‌تاب شده بود. حسین بن علی(ع) او را روی دستان خود یا در آغوش گرفته بود که با تیر یکی از لشکریان عمر بن سعد به شهادت رسید. درباره چگونگی شهادت او گزارش‌های مختلفی وجود دارد؛

گزارش‌ها

بر اساس گزارش شیخ مفید، عبدالله در جلوی خیمه امام در حالی‌که در آغوش پدرش بود، هدف تیر یکی از سپاهیان ابن سعد قرار گرفت و به شهادت رسید. بنابر نقل دیگر هنگامی که امام حسین(ع) برای وداع کنار خیمه‌‏ها آمد، کودکش را در آغوش گرفته بود و او را می‏‌بوسید که حرمله بن کاهل اسدی با تیری او را به شهادت رساند.

به گزارش ابن جوزی از هشام بن محمد کلبی، امام حسین(ع) در حال سخن گفتن با لشکریان عمر بن سعد بود، یکی از اطفالش را دید که از تشنگی می‌گرید، او را روی دست گرفت و گفت: «ای جماعت! اگر به من رحم نمی‌کنید پس به این کودک شیرخوار رحم کنید». مردی از میان سپاه کوفه تیری بر گلویش زد و آن کودک را به شهادت رساند.

واکنش امام حسین(ع)

امام حسین(ع) دست خود را زیر گلوی فرزندش گرفته بود چون پر از خون شد آن را به سوی آسمان پاشید. و فرمود: «هَوَّن علَیّ ما نزَل بی أنّه بعین الله؛ آنچه این سختی‌ها را برایم آسان می‌سازد این است که همه در محضر خداست». از امام باقر(ع) نقل شده است که از آن خون قطره‌ای به زمین بازنگشت.

همچنین گفته شده است که امام با مشاهده این واقعه می‌گریست و فرمود: «اللّهمّ احکم بیننا و بین قومٍ دعونا لینصرونا فقتلونا؛ پروردگارا! تو خود میان ما و این مردم داوری فرما که ما را دعوت کردند تا یاریمان کنند؛ اما ما را کشتند». به گزارش ابن جوزی در این هنگام ندایی از آسمان شنیده شده که «دعه یا حسین فان له مرضعا فی الجنه؛‌ او را واگذار- ای حسین - که او را در بهشت شیر می‌دهند»

برخی نیز نوشته‌‏اند که امام پس از شهادت فرزندش، او را با خون گلویش آغشته کرد و فرمود: «به خدا قسم تو از ناقه صالح نزد خدا گرامی‌تری و پیامبر، نزد خدا از صالح گرامی‌تر است. خدایا اگر امروز فتح و نصرت خویش را از ما باز داشته‌‏ای آن را در چیزی که برای ما بهتر است قرار ده».

قاتل

در برخی از منابع مردی از بنی اسد قاتل او معرفی شده، بدون آنکه به نام وی اشاره شود. در منابع دیگر حرمله بن کاهل اسدی قاتل او دانسته شده است در زیارت الشهداء نیز حرمله به عنوان قاتل او لعن شده است. قتل او به هانی بن ثبیت حضرمی نیز نسبت داده شده است.

حرمله و تیر سه شعبه

محمد محمدی اشتهاردی در کتاب سوگنامه آل محمد(ص) با تکیه بر کتاب منهاج الدموع از حرمله چنین نقل کرده است که او سه تیر سه‌شعبه به کربلا آورده و یکی از آن‌ها را به گلوی فرزند شیرخواره امام حسین(ع) زده است. امروزه در منبر‌ها و مجالس روضه‌خوانی نیز مرسوم است که شهادت علی اصغر را ناشی از اصابت تیر سه‌شعبه می‌دانند. ولی نویسندگان کتاب دانشنامه امام حسین سخن نقل شده از حرمله را جزو نقل‌های غیر قابل اعتماد دسته‌بندی کرده‌اند چنان که در کتاب مقتل جامع سید‌الشهدا نیز شهادت علی اصغر با تیر سه‌شعبه را ناشی از گزارش مقتل‌های متأخر مثل تذکرة الشهدا و کبریت احمر دانسته‌اند.

چگونگی دفن و مکان آن

درباره چگونگی دفن علی‌اصغر در منابع اختلاف است؛ بر اساس برخی از منابع امام حسین(ع) با شمشیر خود قبری کند و او را به خاک سپرد. اما برخی دیگر از مورخان نوشته‌‏اند امام (ع) قنداقه خون‌آلود او را به زینب (س) سپرد. برخی نیز نوشته‏‌اند که بدنش را کنار بدن دیگر شهدا قرار داد.

برخی محل دفن او را در کنار دیگر شهدای کربلا دانسته و برخی دیگر معتقدند او بر روی سینه امام حسین(ع) دفن شده است.

زیارت‌نامه

در زیارت ناحیه مقدسه با عبارت «أَلسَّلامُ عَلَی الرَّضیعِ الصَّغیرِ؛ سلام بر آن شیرخوار کوچک» به او سلام داده شده است. همچنین در زیارت الشهداء حرمله بن کاهل اسدی به عنوان قاتل وی لعن شده است.

سوگواری

شیعیان علی‌اصغر را باب الحوائج می‌دانند و برخی از مساجد، حسینیه‌ها و هیئت‌های عزاداری خود را به نام او نام‌گذاری می‌کنند. آنان شب هفتم محرم را به او اختصاص داده‌اند و در این شب با محوریت او به مرثیه‌، نوحه و روضه‌خوانی می‌پردازند. روضه او از روضه‌های سوزناک واقعه عاشورا شناخته می‌شود. همچنین در برخی مناطق شیعیان در دهه محرم تعزیه علی‌اصغر را به نمایش می‌گذارند در این تعزیه گهواره‌ای را با پارچه سبز تزیین می‌کنند تا نماد شیرخوارگی و خردسالی او باشد.

همچنین هر ساله مراسم بزرگداشت حضرت علی اصغر(ع) از سوی مجمع جهانی بزرگداشت حضرت علی اصغر(ع) به نام همایش شیرخوارگان حسینی در اولین جمعه ماه محرم برگزار می‌شود.

خون خورم در غم آن طفل که جای لبنش		ریخت دست ستمِ حرمله، �