ام‌کلثوم دختر پیامبر(ص)

مقاله قابل قبول
پیوند کم
شناسه ناقص
از ویکی شیعه
ام کلثوم دختر پیامبر (ص)
مشخصات فردی
نام کاملام کلثوم بنت رسول‌الله
محل زندگیمکهمدینه
مهاجر/انصارمهاجر
نسب/قبیلهقریش
خویشاوندانپیامبر(ص)خدیجه
درگذشتشعبان ۹ق
مدفنبقیع
مشخصات دینی
دلیل شهرتدختر پیامبر
نقش‌های برجستهصحابه


اُم‌ّکُلْثوم دختر پیامبر(درگذشت شعبان ۹ق)، سومین دختر پیامبر(ص) و خدیجه بود. او پیش از بعثت با عتیبة فرزند ابولهب ازدواج کرد و هنگامی که سوره مسد در مذمت ابولهب و همسرش نازل شد، عتیبة به دستور پدر، ام کلثوم را طلاق داد. ام کلثوم پس از جنگ بدر به ازدواج عثمان در آمد. وی سرانجام در سال ۹ قمری درگذشت و در بقیع مدفون شد.

برخی از محققان شیعه مانند سید جعفر مرتضی عاملی، ام کلثوم، زینب و رقیه را دختر خوانده‌های رسول خدا دانسته‌اند نه فرزندان او.

پیش از بعثت

از ام کلثوم به عنوان دومین یا سومین دختر رسول خدا و حضرت خدیجه یاد شده است.[۱] او در جاهلیت با عتیبة بن ابولهب ازدواج کرد.[۲] هنگامی که سوره مسد در مذمت ابولهب و همسرش نازل شد، عتیبه به دستور پدرش، ام کلثوم را طلاق داد.[۳]

ازدواج با عثمان

ام کلثوم، همراه پیامبر به مدینه هجرت کرد. زمانی که رقیه دختر بزرگ‌تر آن حضرت از دنیا رفت، ام ‌کلثوم با عثمان ازدواج کرد.[۴] ازدواج آنها در ربیع الاول سوم هجرت و پس از جنگ بدر صورت گرفت. عثمان از او صاحب فرزندی نشد.[۵]

سید جعفر مرتضی عاملی از محققان شیعه و ابوالقاسم کوفی عالم شیعی قرن چهارم هجری بر این باورند که رقیه، زینب و ام کلثوم، فرزندان رسول خدا(ص) و خدیجه نبوده‌اند؛ بلکه دخترخوانده‌های آن‌ها بودند.[۶] جعفر مرتضی کتاب بنات النبی اَم رَبائبُه؟ (دختران پیامبر یا دخترخوانده‌های او؟) را برای اثبات همین مطلب نوشته است.[۷]

درگذشت

ام کلثوم در شعبان ۹ق از دنیا رفت[۸] پیامبر بر جنازه او نماز خواند. اسماء بنت عمیس و صفیه دختر عبدالمطلب او را غسل دادند و امام علی(ع)، فضل، اسامة بن زید و ابوطلحه انصاری داخل قبر او شده و او را دفن کردند. ام عطیه انصاری نیز شاهد غسل او بوده است.[۹] البته به گفته ابن اثیر، ام عطیه وی را غسل داده است.[۱۰]

بقعه‌ دختران پیامبر(ص) در کنار بقعه ائمه بقیع قبل از تخریب

مدفن

بقعه منسوب به دختران پیامبر(ص) در بقیع، رقیه، ام کلثوم و زینب از بقعه‌هایی بود که در شمال قبور امامان شیعه و جنوب غربی قبور همسران پیامبر(ص) و نزدیک قبر عثمان بن مظعون قرار داشت.

منابع از دفن رقیه[۱۱] و زینب[۱۲] در بقیع، نزدیک قبر عثمان بن مظعون، بر پایه سفارش پیامبر(ص) حکایت دارند. اما از مکان دفن ام کلثوم گزارشی در دست نیست. تنها نویسندگان پسین چون فرهاد میرزا[۱۳] و رفعت پاشا[۱۴] به دفن ام کلثوم کنار دیگر دختران پیامبر اشاره نموده و به بقعه ساخته شده بر قبر اینان توجه کرده‌اند. درگذشته بر این قبور ضریحی برنجی قرار داشت.[۱۵] وهابیون این بقعه را تخریب کردند.

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۵۰؛ ج۴، ص۱۸۱۸؛ ج۴، ص۱۹۵۲
  2. ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۵۲.
  3. ابن الاثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۳۸۴.
  4. ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۰۳۹؛ ج۴، ص۱۹۵۲
  5. ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۵۲؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۵۹۵
  6. عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۱۸؛ عاملی، بنات النبی اَم ربائبه؟، ۱۴۱۳ق، ص۷۷-۷۹؛ کوفی الاستغاثه، ج۱، ص۶۸.
  7. نگاه کنید به عاملی، بنات النبی اَم ربائبه؟، ۱۴۱۳ق.
  8. ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۴۶۰؛ تاریخ خلیفه بن خیاط، ۱۴۱۵ق، ص۴۵
  9. ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۵۲-۱۹۵۳؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۴۶۰
  10. ابن الاثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۳۸۴
  11. ابن شبه، تاریخ المدینه المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۰۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۳۷
  12. احمد بن حنبل، مسند احمد، دار صادر، ج۱، ص۲۳۷؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۵۶؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۹۰
  13. فرهاد میرزا، سفرنامه فرهاد میرزا، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۶
  14. رفعت پاشا، مرآة الحرمین، ۱۳۴۴ق، ص۴۷۸
  15. جعفریان، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ۱۳۸۹ش، ج۵، ص۲۴۱

منابع

  • ابن الاثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
  • ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، الطبعه الأولی، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
  • ابن سعد، الطبقات الکبری، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
  • ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، به کوشش شلتوت، قم، دارالفکر، ۱۴۱۰ق.
  • ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت،‌ دارالجیل، الطبعه الأولی، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
  • احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
  • جعفریان، رسول، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، تهران، نشر علم، ۱۳۸۹ش.
  • حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
  • خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، تحقیق فواز، بیروت، دارالکتب العلمیة، الطبعه الأولی، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
  • رفعت پاشا، ابرهیم، مرآة الحرمین، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق.
  • طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، الطبعه الثانیة، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
  • عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۶ق/۱۳۸۵ش.
  • عاملی، سید جعفر مرتضی، بنات النبی ام ربائبه؟، مرکزالجواد، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
  • کوفی، علی بن احمد، الاستغاثه فی بدع الثلاثه، بی‌نا، بی‌تا.* فرهاد میرزا قاجار، سفرنامه فرهاد میرزا، به کوشش طباطبایی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، ۱۳۶۶ش.