رقیه دختر پیامبر(ص)
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| زادروز | قبل از هجرت |
| محل زندگی | مکه • حبشه • مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| خویشاوندان | پیامبر(ص) • خدیجه • عثمان •هاله |
| درگذشت | ۲ق. |
| مدفن | مدینه • بقیع |
| مشخصات دینی | |
| هجرت به | حبشه • مدینه |
| دلیل شهرت | انتساب به رسول خدا(ص) |
رُقَیة بنت رسولالله (درگذشت ۲ق.) از فرزندان حضرت محمد(ص) و خدیجه بود که در هجرت به حبشه و هجرت به مدینه حضور داشت. او ابتدا با عُتبه، فرزند ابولهب، ازدواج کرد؛ اما پس از نزول آیه «تَبَّتْ یدَا أَبِیلَهَبٍ وَتَبَّ»، عتبه وی را طلاق داد. سپس رقیه با عثمان بن عفان ازدواج کرد. وی در سال دوم هجری درگذشت و در قبرستان بقیع دفن شد.
برخی محققان شیعه مانند سید جعفر مرتضی عاملی معتقدند که رقیه دختر پیامبر(ص) و خدیجه نبوده است، بلکه فرزند هاله، خواهر خدیجه، بوده و چون در خانه پیامبر(ص) پرورش یافته، به عنوان دختر رسولالله(ص) شناخته شده است.
نسب و تولد
| نام | درگذشت |
|---|---|
| قاسم | قبل از بعثت |
| عبدالله | قبل از هجرت |
| رقیه | قبل از هجرت - ۲ هجری |
| زینب | سال ۳۰عام الفیل - ۸ هجری |
| ام کلثوم | قبل از هجرت - ۹ هجری |
| ابراهیم | ۸ هجری - ۱۰ هجری |
| فاطمة الزهرا(س) | بعثت-۱۱ هجری |
رُقَیّه پیش از هجرت در مکه به دنیا آمد. در منابع مختلف، از او بهعنوان بزرگترین، دومین یا کوچکترین دختر رسول خدا(ص) یاد شده است.[۱] از دیدگاه اهلسنت، رقیه دختر پیامبر(ص) و خدیجه(س) بوده است.[۲]
با این حال، برخی پژوهشگران شیعه مانند سید جعفر مرتضی عاملی مورخ شیعه و ابوالقاسم کوفی، عالم شیعی قرن چهارم، بر این باورند که رقیه، زینب و امکلثوم فرزندان خونی پیامبر(ص) و خدیجه نبوده، بلکه دخترخواندههای آنان بودهاند.[۳] سید جعفر مرتضی برای اثبات این دیدگاه، کتابی با عنوان بنات النبی أَم ربائبه؟ (دختران پیامبر یا دخترخواندههای او؟) تألیف کرده است.[۴]
«الْحَقِی بِسَلَفِنَا الصَّالِحِ عُثْمَانَ بْنِ مَظْعُونٍ وَ أَصْحَابِه»
به سَلَفِ صالحمان عثمان بن مظعون و همراهانش بپیوند.
ازدواج و هجرت
رقیه، با عتبة بن ابیلهب ازدواج کرد؛ اما پس از آنکه، آیه «تَبَّتْ یدَا أَبِیلَهَبٍ وَتَبَّ»[۵] نازل شد، عتبه بهدستور پدرش، رقیه را طلاق داد.[۶] او سپس با عثمان بن عفان ازدواج کرد و با او به حبشه هجرت کرد. با مهاجرت پیامبر(ص) از مکه به مدینه، او نیز از حبشه به مدینه آمد.[۷]
منابع تاریخ اسلام از فرزندی به نام عبدالله، از او و عثمان بن عفان نام بردهاند که در کودکی از دنیا رفته است.[۸]
هنگامی که خدیجه به پیامبر(ص) ایمان آورد، رقیه نیز مسلمان شد و هنگام بیعت زنان با پیامبر، رقیه نیز بیعت کرد.[۹]
درگذشت
هنگامی که رسول خدا(ص) عازم بدر بود، رقیه به بیماری حصبه مبتلا شد. پیامبر(ص) به عثمان بن عفان دستور داد تا نزد او بماند و از حضور در جنگ خودداری کند.[۱۰] رقیه در ماه رمضان سال دوم هجری، همزمان با پیروزی مسلمانان در جنگ بدر، درگذشت.[۱۱]
در برخی منابع شیعه، علت درگذشت رقیه، ضربوشتم توسط عثمان ذکر شده است.[۱۲] برخی روایات، انگیزه این رفتار را اتهام افشای مخفیگاه مغیرة بن ابیالعاص به پیامبر دانستهاند؛ هرچند در همان منابع آمده است که پیامبر(ص) از طریق وحی از محل اختفای او آگاه شده بود.[۱۳]
بر اساس همین روایات، عثمان در تشییع جنازه رقیه شرکت کرد، اما پیامبر(ص) با بیان اینکه «هر کس که امشب عمل زناشویی انجام داده، در تشییع جنازه شرکت نکند»، او را از حضور در مراسم منع کرد.[۱۴] همچنین محسن امین نقل کرده است که پیامبر(ص) فرمود: «هر کس امشب عمل زناشویی انجام داده، وارد قبر نشود»، و بدین ترتیب عثمان را از ورود به قبر بازداشت.[۱۵] گزارشهایی از گریه زنان، از جمله فاطمه(س)، بر سر قبر رقیه نقل شده است.[۱۶] گفته شده که خلیفه دوم با تازیانه مانع از گریه زنان میشد، اما پیامبر(ص) او را از این کار بازداشت.[۱۷]
نام رقیه در یکی از دعاهای ماه رمضان نیز آمده است: «اللهم صلّ علی رقیه بنت نبیک...»[۱۸]
مدفن
ُرقیه به سفارش پیامبر(ص) در بقیع دفن شد.[۱۹] بقعهای منسوب به دختران پیامبر، یعنی رقیه، امکلثوم و زینب، در گذشته در شمال قبور ائمه بقیع و جنوبغربی قبور همسران پیامبر(ص) قرار داشت.[۲۰] بر فراز این قبور، ضریحی برنجی ساخته شده بود[۲۱] که بعدها توسط وهابیان تخریب شد.[۲۲]
پانویس
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۳۹.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۳۹.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۱۸؛ عاملی، بنات النبی أَم ربائبه؟، ۱۴۱۳ق، ص۷۷–۷۹؛ کوفی، الاستغاثه، ج۱، ص۶۸.
- ↑ نگاه کنید به: عاملی، بنات النبی أَم ربائبه؟، ۱۴۱۳ق.
- ↑ مسد، آیه ۱.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۱.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۳۸ و ج۴، ص۱۱۳۹-۱۱۴۰؛ کحّاله، اعلام النساء، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴۵۷؛ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۳۵.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۳۵؛ ابن عبدالبر،الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۴۰ و ج۳، ص۱۰۳۷.
- ↑ صالحی دمشقی، سبل الهدی و الرشاد، ۱۴۱۴، ج۱۱، ص۳۳.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۳۸.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۳۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۳۶.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۲۶۱–۲۶۲.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۲۶۱–۲۶۲.
- ↑ امین، اعیانالشیعه، دارالتعارف للمطبوعات، ج۳، ص۴۸۷.
- ↑ کحّاله، أعلامالنساء، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۴۵۸.
- ↑ کحّاله، أعلامالنساء، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۴۵۸.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۱۲۰.
- ↑ ابن شبه، تاریخالمدینةالمنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۰۳؛ ابن سعد، الطبقاتالکبری، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۳۷.
- ↑ حرم دختران رسول خدا(ص)، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ جعفریان، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ۱۳۸۹ش، ج۵، ص۲۴۱.
- ↑ حرم دختران رسول خدا(ص)، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
منابع
- قرآن.
- ابن سعد، الطبقات الكبری، به كوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دارالكتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
- ابن شبّه، تاریخ المدینة المنوره، به كوشش شلتوت، قم، دارالفكر، ۱۴۱۰ق.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ط الأولی، ۱۴۱۲/ق۱۹۹۲م.
- امین، سید محسن، أعیان الشیعة، تحقیق حسن الأمین، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، بی تا.
- بلاذری، احمدبن یحیی بن جابر، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زكار و ریاض زركلی، بیروت، دارالفكر، ۱۴۱۷ق.
- جعفریان، رسول، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، تهران، نشر علم، ۱۳۸۹ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالكتب الإسلامیه، ۱۳۶۵ش.
- سیوطی، جلال الدین، تاریخ الخلفا، محقق حمدی الدمرداش، بیجا، مکتبة نزار مصطفی الباز، ۱۴۲۵ق.
- صالحی دمشقی، سبل الهدى و الرشاد، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۴ق.
- عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۶ق/۱۳۸۵ش.
- عاملی، سید جعفر مرتضی، بنات النبی ام ربائبه؟، مرکزالجواد، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
- کوفی، علی بن احمد، الاستغاثه فی بدع الثلاثه، بینا، بیتا.
- کحّاله، عمر رضا، اعلام النساء، بیروت، موسسة الرسالة، طبعة العاشرة، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق علیاکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسه وفاء، الطبعة الثانية، ۱۴۰۳ق.
- حرم دختران رسول خدا(ص)، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۵ دی ۱۳۹۷ش.
